گروه جامعه ـ گروه‌های زیادی در استان کرمان هستند که کرمان را واجد ویژگی‌ها و ارزش‌هایی می‌دانند که آن را از هم‌نوعانش متمایز می‌سازد و با شرح این ویژگی‌ها همواره می‌کوشند تا کرمان را بر صدر بنشانند. در این‌باره، گروهی از مسئولان و دوست‌داران کرمان در پی اجرای طرحی برای «معرفی ترین‌های کرمان در سطح ملی و جهانی» نیز هستند. رضا ریاحیان، باستان‌شناس اما در یادداشتی که در اختیار «فردای‌کرمان» قرار داده یادآور می‌شود که کرمان سرزمین ترین‌ها نیست بلکه سرزمین شگفتی‌هاست. این یادداشت را در ادامه می‌خوانید:
«مدتی است در محافل عمومی و گردشگری برای ایجاد جاذبه، استان کرمان را تحت عنوان «ترین‌ها» معرفی می‌کنند. این استان در طول ادوار مختلف تاریخی‌فرهنگی از پیش از تاریخ تا عصر حاضر جایگاه مهمی در تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران و حتی جهان داشته است. تاثیر این منطقه در بعضی از دوران‌ها و یا در برخی هنرها از قبیل خط، معماری و صنعت زیاد بوده و این موضوع در آثار باستانی آن زمان مشهود است. در کرمان جاذبه‌های متعددی از قبیل تاریخی، طبیعی و معنوی وجود دارد که هر کدام از آنها ارزش‌هایی دارند که منجر به ثبت جهانی شده‌اند و می‌توان به بیابان لوت، باغ شاهزاده ماهان، منظر فرهنگی میمند و بم و قنوات گوهرریز جوپار و قاسم‌آباد و اکبرآباد بروات بم اشاره کرد. از نظر کمیت تا به امروز این استان بیش‌ترین تعداد آثار جهانی را دارد و به‌عبارتی از صفت عالی با پسوند «ترین» در این زمینه استفاده می‌شود و به احتمال زیاد در آینده با ثبت آثار جهانی بیشتر در دیگر استان‌ها، از نظر تعداد، این برتری تداوم نخواهد داشت. در یاداشتی مختصر به بررسی پسوند «ترین» و مطابقت آن با ارزش‌های این استان پرداخته می‌شود تا به فهمی روشن از این موضوع دست یابیم.
استان کرمان با وسعتی حدود 11 درصد مساحت کل ایران دارای تنوع اقلیمی است. در این سرزمین به‌دلیل پتانسیل‌های زیست محیطی در ادوار مختلف تاریخی فرهنگی سکونت‌گاه های جوامع بشری از دوران پیش از تاریخ (حدود 8000 هزار سال پیش) تا عصر حاضر شکل گرفته است. علاوه بر این دارای پدیده‌های طبیعی از قبیل کوه، آبشار، درختان کهنسال، بیابان، غار و غیره است که هرکدام دارای ارزش های منحصر به فردی هستند. همچنین آثار معنوی شامل آداب و رسوم، سنت‌های شفاهی، فن و هنر مصنوعات دستی و غذاهای محلی در این منطقه با ویژگی‌های خاص وجود دارد. هرکدام از این آثار تاریخی، طبیعی و معنوی دارای ارزش‌هایی هستند که در تعیین شاخص‌های ثبت جهانی قرار گرفته‌اند و منجر به جهانی شدن تعدادی از آنها شده است. بیابان لوت مشترک با سه استان کرمان، سیستان وبلوچستان و خراسان جنوبی به لحاظ وجود تعدادی پدیده طبیعی منحصر به‌فرد بر پایه‌ی ارزش‌های جهانی دارای شاخص‌هایی از قبیل یکی از گرم‌ترین نقاط جهان (گندم‌بریان) دیواره طبیعی (کلوت) و نبکاها در فهرست جهانی قرار گرفته به طوری که هیچ کدام از این ارزش‌ها جزو ترین‌ها نیستند. ارگ بم نیز به‌دلیل استمرار جوامع بشری در یک سکونت‌گاه در ادوار مختلف تاریخی فرهنگی از حدود 2800 سال پیش تا عصر حاضر ثبت جهانی شد در صورتی که وسعت آن در قیاس دیگر بناهای خشتی جهان در این موضوع لحاظ نشده است. منظر فرهنگی روستای دستکند میمند نیز دارای ارزش‌های ملی و جهانی بوده که یکی از آنها کوچ سه مرحله‌ای متفاوت از کوچ متداول دو مرحله‌ی معمول در ایران است که پسوند «ترین» شامل این ارزش‌ها نمی‌شود. قنوات ثبت جهانی نیز دارای ارزش‌هایی از قبیل نحوه تقسیم آب(جوپار) و فن و مهارت احداث دوق نات نزدیک به هم با رعایت حریم آبی(اکبرآباد و قاسم‌آباد) بوده‌اند که منجر به ثبت جهانی شده‌اند و شاخص‌های «ترین» نقشی در جهانی شدن آنها نداشته است. این‌ها بخش از ارزش‌های آثار تاریخی و طبیعی این استان بوده‌اند که در مقیاس جهانی در نظر گرفته شده و هر در کدام از این ارزش‌ها، صفت عالی با پسوند «ترین» لحاظ نشده بلکه هرکدام از این شاخص‌ها به نوعی یک وجه تمایز را نسبت به دیگر آثار مناطق ایران و جهان نشان می‌دهد و به عبارتی یک نوع شگفتی مشهود است. همچنین این سرزمین دارای ویژگی‌های منحصر به فردی بوده که در تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران و جهان نقش مهمی ایفا می‌کرده‌اند؛ به‌طور مثال همزمان با دیگر مناطق ایران نشانه‌هایی از پیدایش خط و آغاز نگارش از تپه یحیی دشت صوغان شناسایی شده است که در این خصوص نیز اظهارنظرهایی مبنی بر وجود قدیمی‌ترین خط در کرمان شده در صورتی که باید عنوان کرد این خط معروف به «پروتو عیلامی» در اکثر مناطق باستانی ایران از جمله شهر سوخته زابل، سیلک کاشان و ملیان فارس به‌دست آمده و همچنین این نکته را باید اشاره کرد که خاستگاه این خط، تمدن عیلام در محدوده‌ی جغرافیایی استان امروزی خوزستان قرار دارد و اگر هم ادعایی مبنی بر وجود قدیمی‌ترین خط باشد استان‌های خوزستان و ایلام امروزی می‌توانند داشته باشند. این منطقه به‌دلیل وجود رگه‌های سنگ معدنی مس و بر پایه‌ی شواهد باستان‌شناسی به‌دست آمده از تل ابلیس بردسیر در فن و تولید فلز مس نیز جایگاه مهمی در دوران باستان داشته است. در زمینه‌ی تجارت با مناطق همجوار و دور دست نیز در دوران هزاره سوم پیش از میلاد مخصوصا سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی از جمله ظروف سنگ صابونی نقش فعالی ایفا می‌کرده و طبق کتبیه پادشاه سرزمین بین‌النهرین(عراق) هنرمند و صنعتگرهای ماهر نیز به دیگر مناطق برای آموزش و ساختن معابد و ساختمان‌ها می‌فرستاده است. این توصیفات بخش از ویژگی‌های منحصر به فرد کرمان در زمینه‌های تاریخی، طبیعی و معنوی است که همگی شامل صفت عالی نمی‌شوند بلکه وجه متمایز ناشناخته‌ای نسبت به دیگر مناطق هستند.
به‌هرحال، با توجه به توصیفات ارائه شده در پایان می‌توان گفت که سرزمین کرمان به‌دلیل شرایط زیست محیطی و تنوع اقلیمی، در طول تاریخ جایگاه مهمی در تحولات زندگی بشر داشته و در بعضی از جنبه‌ها دارای ارزش‌های مختص به خود بوده ولی در تعیین شاخص این ارزش‌ها نمی‌توان از پسوند «ترین» استفاده کرد. بلکه این ویژگی‌ها دارای ماهیتی متفاوت (شگفت‌انگیز) نسبت به دیگر مناطق ایران و جهان دارند. بر همین اساس مناسب است برای ایجاد جاذبه، کرمان را به‌جای استان «ترین‌ها» تحت عنوان سرزمین شگفتی‌ها معرفی کرد».
عکس: محمد لطیف‌کار
نظر خود را بنویسید