گروه جامعه ـ کرمانِ دهه‌های سی و چهل، کرمانِ فقر و رنج و مرگ‌ومیر بود. کرمانِ دست‌های پینه‌بسته و مزدهای نگرفته، کرمانِ نانِ خشک و نداری. کرمانِ زنانِ دردمند قالیباف‌خانه و مردان سیاه‌پوش در عزای همسران و فرزندان تازه تولدیافته. حاج‌محمد ارجمند کرمانی برای این مردم بیمارستان ساخت. می‌خواست کاری بکند تا غمی از دل همشهریانش بردارد. اول تصمیم گرفت که شبکه‌ی آب شرب سالم برای کرمان بسازد اما بنا به‌دلایلی از این کار منصرف شد و تصمیم به بیمارستان‌سازی گرفت. در پی سفرش به یزد برای درمان، از دکتری که مداوایش کرد خواست تا به کرمان بیاید و او هم آمد. دکتر هرمان و بیمارستان قدیمی ارجمند کرمانی و حاج‌محمد؛ سلطان فرش جهان را چند نسل از مردم کرمان می‌شناسند با خاطره‌ی رنج‌هایی که از دلشان زدوده‌اند. پس از پدر، دکتر منوچهر ارجمند کرمانی بود که کار اداره‌ی بیمارستان را در دست گرفت و اکنون پس از 66 سال، بیمارستان ارجمند در کرمان یکی از مدرن‌ترین و مجهزترین و خوشنام‌ترین بیمارستان‌هاست و تاثیر و نقشی که مرحوم ارجمندکرمانی علاوه بر فضای اجتماعی بر اقتصادی کرمانِ دهه‌های سی و چهل داشت چنان مبرهن و آشکار است که پس از دهه‌ها هنوز گرد تاریخ بر آن ننشسته و چنان از ارجمند سخن گفته می‌شود که گویی او هنوز زنده است؛ گویی هر روز صبح، اوست که درِ اتاق بیماران بیمارستانش را می‌زند و از بیماران احوالپرسی و برای شفایشان دعا می‌کند. اگرچه زنده‌یاد حاج‌محمد ارجمند کرمانی 50 سالی می‌شود که از دنیا رفته است اما راهی که این هنرمندِ کارآفرینِ نیکوکار رفته همچنان پررهرو و یادش زنده است. روز دوشنبه، نخبگان کرمانی مراسمی را در تکریم او و فرزندش دکتر منوچهر ارجمند کرمانی تدارک دیدند و همین مراسم بهانه‌ای شد تا در جمعی صمیمانه که هم فرزندان و نوادگان زنده‌یاد حاج‌محمد ارجمند کرمانی حضور داشتند و هم دانشجویان و هم برخی از مسئولان استان؛ بار دیگر او، نگاهی که به زندگی داشت و راز و رمز جاودانه بودنش یادآوری شود.
به گزارش خبرنگار فردای‌کرمان، در این مراسم که در محل مرکز نوآوری استان برگزار شد، سعیدی، رئیس بنیاد نخبگان استان کرمان تعریفی ساده از نخبگی ارائه داد؛ «کسی که تاثیرگذاری داشته باشد». و بعد توضیح داد: «ایشان از چند مورد تاثیرگذاری شگرف و بی‌نظیر داشتند. یکی با هنرشان که قالی کرمان را به همه‌ی دنیا معرفی کردند در حالی‌که بسیاری از هنرمندان ما کارهایشان در حد شهر و استان یا کشور می‌ماند اما هنر ایشان جهانی شد. مسئله‌ی بعدی کارآفرینی ایشان است. ایشان بیش از پنج هزار نفر از افرادی که بیشتر هم روستایی و از مردمان محروم بودند را نزدیک به یک قرن پیش به کار گماشتند. این حد کارآفرینی شاید هنوز هم خیلی عجیب باشد. ایشان همچنین یک بازرگان خیلی بزرگ بودند و با امکانات آن زمان با دنیا ارتباط داشتند و این، جای فکر دارد که چطور کسی با امکانات آن زمان کرمان، به دنیا صادرات داشتند؟ و اما مهم‌ترین نکته، فرزندپروری ایشان است. منش بسیاری از شخصیت‌های توانا، در خانواده‌ی آنها ادامه پیدا نمی‌کند. مرحوم ارجمند اما وقتی بیمارستان را تاسیس کردند، فرزندشان را برای پزشکی فرستادند و آن زمان شاید کمتر کسی فکر می‌کرد چنین بیمارستانی بشود».
او زنده‌یاد ارجمند کرمانی را یک الگوی مناسب برای جوانان دانست و گفت: «جوانانی که می‌گویند کار کردن سخت است و امکانات نیست این افراد را الگو قرار دهند و وقتی چنین الگوهایی داریم حیف است که آنان را نشناسانیم».
راز ماندگاری ارجمند کرمانی
حمیدرضا رشیدی‌نژاد، رئیس دانشگاه علوم پزشکی کرمان نیز در این مراسم، زنده ماندن نام و یاد ارجمندکرمانی را ناشی از چند دلیل دانست: «اول اینکه محبوبیت و تاثیرگذاری در جامعه مهم‌ترین چیزی است که باعث ماندگاری فرد می‌شود و این هم از چند ویژگی انسان نشات می‌گیرد؛ اینکه امین و با اصالت باشد، زندگی پاکی را پشت سر گذاشته باشد، در خانواده‌ی سالمی رشد کرده و نان حلال خورده باشد. اگر فردی این ویژگی‌های اصلی را داشته باشد با مقداری تلاش و عمق بخشیدن به آن می‌تواند تاثیرگذار و ماندگار باشد».
او با بیان اینکه معمولا چنین افراد تاثیرگذاری چند بُعدی هستند، اضافه کرد: «چنین افرادی، اخلاق انسانی و حرفه‌ای و مالی را رعایت می‌کنند. شرط اول رسیدن به ماندگاری اخلاق‌مداری است. پس از آن همه چیز خواهد آمد آن هم با تلاش و کوشش».
رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی کرمان سپس با تجلیل از تلاش‌های دکتر منوچهر ارجمند کرمانی گفت: «خدمات ارزنده‌ی ایشان را فرزند خلف‌شان ادامه داده‌اند و ویژگی‌های پدر در ایشان تجلی یافته است و حاصل آن این شده که قدیمی‌ترین بیمارستان کرمان، اکنون به‌عنوان خوشنام‌ترین بیمارستان در جامعه‌ی پزشکی مطرح است».
او نیز همچون رئیس بنیاد نخبگان استان بر الگوگیری از چنین شخصیت‌هایی تاکید کرد: «برای تغییر رفتار در جامعه راهی جز پروراندن و معرفی الگوها نیست. با صحبت و تئوری و کلاس درس به‌تنهایی تغییر ایجاد نمی‌شود بلکه باید الگوهای عملی را نیز معرفی کرد».
مرحوم ارجمند اراده‌ای قوی داشت
محسن شاه‌رضایی، مدیرکل دفتر الگوسازی و تکریم بنیاد ملی نخبگان نیز در این مراسم با بیان اینکه در نقاط مختلف کشور، شخصیت‌های بزرگی داریم اما این آدم‌ها گم هستند و شناسانده نشده‌اند، گفت که در بنیاد نخبگان، یک اداره کل ایجاد شده است به همین منظور. یعنی تکریم و الگوسازی از نخبگان . او در عین‌حال گفت: «این کافی نیست؛ هدف اول هست ولی آخر نیست. مهمتر از تکریم، الگوسازی است». او افزود: «الگوسازی اما ابزار خود را می‌خواهد که مهمتر از همه، هنر آن است». او که به گفته‌ی خودش در مراسم مختلفی که در کشور برای نکوداشت چنین شخصیت‌هایی برگزار شده شرکت کرده و ویژگی‌های مهم چنین افرادی را هم یادداشت کرده است، اظهار کرد: « وطن‌دوستی یکی از این خصلت‌هاست و این بزرگان به روستاهای خودشان خیلی علاقه داشته‌اند و همچنین، اراده‌های بزرگ و غیرت داشتند». شاه‌رضایی افزود: «مرحوم ارجمند هم اراده‌ای بسیار قوی داشته‌اند و ما باید این ویژگی را در خود تقویت کنیم».
او از اصحاب رسانه و تلویزیون و بنیاد کرمان‌شناسی خواست تا برای شناسایی و الگوسازی و تجمیع تجربه‌ی این نخبگان کمک کنند.
عشق بن‌مایۀ هر کار خیر است
در ادامه‌ی این مراسم، یاسمین ارجمند، فرزند دکتر منوچهر ارجمند کرمانی و قائم مقام موقوفه ارجمند در سخنانی کوتاه، با قدردانی از برگزارکنندگان این مراسم گفت: «در این مراسم، مدام از کار خیر صحبت شد. راز ماندگاری یک کار خیر شاید نیتی باشد که پشت آن است. نیت خیر خیلی مهم است و من معتقدم خمیرمایه‌ی هرکار خیری هم، عشق است».
او همچنین خبر داد که دو، سه سالی بود که مشغول جمع‌آوری کتاب بیوگرافی زنده‌یاد ارجمند بودند. کتابی که در همین مراسم، رونمایی شد.
ارجمند همدرد مردم بود
سیدمحمدعلی گلاب‌زاده، رئیس مرکز کرمان‌شناسی نیز در این مراسم، یکی از ویژگی‌های مرحوم ارجمند را خلاقیت و استعداد ویژه‌ای دانست که از آن برخوردار بود و در توضیح این ادعای خود گفت: «اولا ببینید ایشان پیش از اینکه فامیل انتخاب شود محمدابن علی را روی فرش‌های خود می‌نوشتند. زمان انتخاب فامیل اما، می‌گوید: ارجمند. کسی که برای خودش عزتی و ارج و منزلتی قائل است و حالا می‌خواهد بیاید همه‌ی این منزلت را به جامعه‌ی خودش تقدیم کند. این کار، چه‌قدر بزرگی و اندیشه نیاز دارد؟ درست است که او سواد نداشت ولی فرزانگی او از هزاران باسواد بیشتر بود. کسانی هستند که سواد ندارند و قدر سواد را هم نمی‌دانند اما ارجمند این‌طور نبود و به فرزندان خود نگفت که به‌دنبال تجارت قالی بروید و پول دربیاورید. گفت که بروید درس بخوانید و بگذارید جامعه از بزرگی‌های شما بهره ببرد».
گلاب‌زاده همچنین اظهار کرد که ارجمند درک واقعی از زندگی داشت و افزود: «دردها فراموش می‌شوند اما همدردها هرگز. اگر ارجمندها فراموش نمی‌شوند چون همدرد بودند. اگر درد خود را احساس کرده بود، زنده بود اما وقتی درد دیگران را احساس کرد مُهر انسانیت را در شناسنامه‌ی خود درج کرد». او یادآور شد: «هنر ایشان فقط ساخت بیمارستان و زایشگاه نبود بلکه تفکرات برخاسته از انسانیت ایشان بود. ارجمندها در تاریخ می‌مانند اما به یک گل بهار نمی‌شود». گلاب‌زاده سخنان خود را این‌طور به پایان برد: «والله اگر فکر کنیم راهی جز این ما را به سرمنزل مقصود می‌رساند اشتباه کرده‌ایم».
مفاخر استان ناشناخته مانده‌اند
محمدعلی دهقان، معاون اقتصادی استاندار کرمان هم در این مراسم، بیت شعری که روی سنگ مزار حاج‌محمد ارجمند کرمانی درج شده است را خواند و گفت که همه‌ی مباحثی که امروز درباره‌ی ایشان گفته شد خلاصه شده در همین بیت شعر است: «نام نیکی گر بماند ز آدمی، به کزو ماند سرای زرنگار».
او سپس با تاکید بر اینکه چنین مراسمی باید به‌صورت مستمر برگزار شود، یادآور شد که وقتی می‌خواهیم از داشته‌های استان بگوییم، از معادن و آثار ثبت جهانی شده و اقتصاد استان می‌گوییم اما «چیزی که شاید کمتر به آن می‌پردازیم افرادی هستند که جزو مفاخر استان هستند». دهقان گفت که برخی چهره‌های ما متاسفانه کمتر شناخته شده هستند و در سطح ملی و جهانی شاید کم‌کاری کرده‌ایم و آنها را معرفی نکرده‌ایم.
معاون استاندار تاکید کرد: «رسالت همه‌ی ارگان‌های فرهنگی استان است که این چهره‌ها را شناسایی و معرفی کند».
مرحوم ارجمند واقفی نمونه هم بودند
به گزارش خبرنگار فردای‌کرمان، حجت‌الاسلام فاطمی، رئیس اداره اوقاف شهرستان کرمان نیز در این مراسم یادآور شد: «مرحوم ارجمند در کنار همه‌ی فعالیت‌های خیلی خوبی که داشتند یک واقف نمونه‌ی کشوری هم بودند و بیمارستان ارجمند یک نمونه‌ی بارز آن است».
او اضافه کرد: «بین واقف و امام حسین (ع) چندین شباهت هست. امام برای ارزش‌های اسلامی از خون خود می‌گذرد و واقف برای اعتلای ارزش‌های اسلامی از مال خود می‌گذرد. مرحوم ارجمند کرمانی بخشی از زندگی خود را گذاشت هم برای احیای وقف در دنیا و هم آخرت». او افزود: «این، کار بسیار خوبی است و از اهل علم و نخبگان می‌خواهیم در این راستا هم قدم بردارند چرا که فعالیت‌های آنان همراه با وقف، هم برای خودشان و هم آیندگان می‌ماند».
ارجمند خودباوری در تولید را به کرمانی‌ها نشان داد
در ادامه‌ی این مراسم، علیرضا هاشمی‌نژاد، نویسنده‌ی کتاب بیوگرافی مرحوم ارجمند کرمانی با بیان اینکه شخصیت ایشان از اواخر دوره‌ی قاجار تا اواسط پهلوی دوم شخصیت بسیار تاثیرگذاری در کرمان بوده است، گفت: «ایشان در ابعاد مختلف تولید و تجارت و هنر فرش یعنی فعالیت می‌کرده و هر سه بعد را پوشش می‌داده است».
او با بیان اینکه مرحوم ارجمند در حوزه‌ی اجتماعی فرد تاثیرگذاری بوده است، افزود: «ایشان در اتفاقات اجتماعی حضور فعال داشته است». هاشمی‌نژاد یادآور شد که اواخر دوره‌ی قاجار اقتصاد کرمان کاملا وابسته به گروهایی غیربومی بوده است. تجارت در اختیار تجار تبریزی و اقتصاد محلی در اختیار تاجران هندو و یزدی بوده و کرمانی‌ها خودشان چندان حضور تعیین‌کننده‌ای ندارند و مرحوم ارجمند وقتی وارد این حوزه می‌شود چندین بعد به اقتصاد کرمان می‌افزاید.
این پژوهشگر اضافه کرد: «متاسفانه با رفتن ارجمند و امثال ایشان این ویژگی‌ها ادامه نیافت و ما باز دچار رکود و رخوت شدیم».
هاشمی‌نژاد افزود: «یکی از ارکان مهمی که ارجمند به کرمانی‌ها فهماند خودباوری در تولید بود. اقتصاد کرمان در اواخر قاجار را اگر مطالعه کنید و نقش و تاثیری که ایشان در تجارت فرش در ایران و جهان می‌گذارد را بررسی کنید خواهید دید چه اقدام مهمی انجام داده است. این خودباوری البته تنها در ایشان نبود و در چند شخص دیگر هم بود که شاید به تاسی از یکدیگر فضایی در اقتصاد کرمان ایجاد کردند و مهم‌ترین آنان، ایشان بود».
او ادامه داد: «مرحوم ارجمند، در حوزه‌ی فرش دست به تجربیات و روش‌هایی در تولید و تجارت زد که اگر امروز که این همه فرش کرمان عقب مانده است و موقعیت گذشته را ندارد، این تجربیات و روش‌های ایشان مطالعه و تجزیه و تحلیل و امروزی شود، به احتمال قوی، همان گذشته برای فرش تکرار خواهد شد».
وی با تاکید بر اینکه درباره‌ی چنین شخصیتی نیاز است تحلیل‌های کارشناسی دقیق‌تری صورت گیرد، گفت: «ایشان دروضعیت بدی وارد حوزه‌ی فرش نشد و جزو بافندگان فقیر نبود. ایشان طراحی فرش و بعد بافت و بعد تولید فرش را آزمود و مشخص است که ارجمند با فراست متوجه شد تولید و تجارت فرش بدون آگاهی از مراحل گوناگون آن ممکن نیست و وقتی فرزندش هم می‌خواهد وارد کار شود می‌گوید این موقعیت را تجربه کن و فرشی را از ابتدا تا انتها بباف».
هاشمی‌نژاد افزود: «در تاریخ کرمان، یک نمونه‌ی کامل استثمار در کارگاه‌های فرش کرمان بوده است. من اهل تمجید نیستم بلکه برمبنای پژوهش به این رسیدم که ارجمند از زمانی وارد تولید فرش می‌شود تامین اجتماعی را وارد حوزه‌ی تولیدکنندگان فرش می‌کند و ما کمتر کسی را داریم که این‌گونه عمل کرده باشد و اینها نشانگر وجود شخصیتی است که معرفتی نسبت به کاری که انجام می‌داده و جامعه‌ای در آن زندگی می‌کرده داشته است».
نویسنده‌ی کتاب بیوگرافی ارجمند کرمانی، مردم‌مداری و دلسوزی نسبت به محیط را از ویژگی‌های مهم ایشان دانست و اظهار کرد: «با اینکه توانایی داشت سرمایه‌اش را در مناطق پرسودتر به کار ببندد و ده‌ها برابر کند منتها تمام توجه‌اش را معطوف به کرمان کرد».
هاشمی‌نژاد در بخش دیگری از سخنان خود این نکته را یادآور شد که از نظر منابع و اسناد و آرشیو بسیار وضعیت ضعیفی در کرمان داریم: «اگر بخواهید کار جدی کنید متوجه‌ی این فقر می‌شوید. کارهایی صورت می‌گیرد معمولا مبنای پژوهشی ندارد اما وقتی به شکل واقعی دنبال اسناد هستید درک می‌کنید که با چه فقر و مشکلاتی مواجه هستید. ما هیچ اطلاعی درستی از تاریخ اجتماعی کرمان در دهه‌های 10 تا 30 شمسی حتی نداریم!».
او تاکید کرد که به این موضوع باید توجه بیش‌تری شود.
هاشمی‌نژاد اظهارات خود را این‌گونه به پایان رساند: «در این کتاب که مطمئن هستم هنوز جای کار بیش‌تری دارد، تقریبا 200 صفحه‌ا‌ی اطلاعات درباره‌ی ایشان و آثارشان تهیه شده است که امیدوارم مقدمه‌ای برای کارهای دقیق‌تر و گسترده‌تر ایشان شود چرا که نیاز است تحلیل همه‌جانبه درباره‌ی همه‌ی ابعاد شخصیتی ایشان صورت گیرد».
این مراسم با اعطای یک لوح از طرف بنیاد ملی نخبگان به دکتر ارجمند و خانواده‌ی ایشان و رونمایی از کتاب بیوگرافی مرحوم ارجمند کرمانی به پایان رسید. /پ
نظر خود را بنویسید