فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: طرح سازگاری با کم‌آبی استان کرمان شنبه‌ی همین هفته مصوب شد. قرار است در جریان اجرای این طرح، در مدت پنج سال، یک میلیارد مترمکعب از حجم آبی که در حال حاضر مصرف می‌شود، کاهش یابد. بیش‌ترین سهم، با 722 میلیون مترمکعب کاهش، از آنِ بخش کشاورزی است.
موسوی، معاون استاندار و جانشین رئیس کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان کرمان در گفت‌وگویی که به‌تازگی با فردای‌کرمان داشت، اعلام کرد که همه‌ی دستگاه‌ها از جمله جهاد کشاورزی بر سر این سند توافق دارند. مهدی سیف‌الدینی، دبیرخانه کشاورز استان اما می‌گوید که سند سازگاری‌ای که دستگاه‌های دولتی بر سر آن توافق دارند، مورد اعتراض کشاورزان است. او اشاره‌ای به طرح‌هایی که مشابه این طرح در گذشته در استان تهیه شده و شکست خورده‌اند دارد و با هشدار نسبت به سرنوشت طرح سازگاری که در تهیه‌ی آن، راه گذشتگان را رفته‌اند، از استاندار می‌خواهد تا صدای فعالان خصوصی بخش کشاورزی را بشنود. او می‌گوید که کشاورزان، به‌شدت نگران آینده‌ی آبی استان و خواستار آن هستند چاره‌ای اساسی اندیشیده شود. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
آقای سیف‌الدینی، طرح سازگاری با کم‌آبی استان شنبه‌ی این هفته مصوب شد. شما این طرح را چه‌طور می‌بینید؟
ببینید، در کشور ما متاسفانه همیشه تصمیمات از بالا به پایین گرفته می‌شود و مشکلات دقیق بررسی نمی‌شود. وزارت نیرو می‌گوید یک میلیارد مترمکعب از مصرف فعلی آب در استان کرمان باید کم بشود. ما کشاورزان هم نگران بیلان منفی آب هستیم. ما می‌دانیم بحران آب جدی است و باید مشکل را حل کنیم چون آینده‌ی خود ما هم در خطر است. با اصل موضوع که کاهش بیلان منفی است، کاملا موافقیم اما با روشی مثل طرح سازگاری این کار ممکن نیست. کسانی که پشت میزهای بزرگ نشسته‌اند، می‌گویند یک میلیارد مترمکعب آب را در پنج سال کم می‌کنیم، 722 میلیون مترمکعب هم سهم بخش کشاورزی است که با روش‌هایی مثل آبیاری تحت فشار، اصلاح الگوی کشت و انتقال آب با لوله و کانال و توسعه‌ی گلخانه قرار است اجرایی بشود اما به شما بگویم با این روشی که در پیش گرفته‌اند نمی‌شود. این‌ها فقط پشت میز شیشه‌ای عملی است. تاکید می‌کنم که منِ کشاورز، موافق کاهش بیلان منفی استان هستم. من کشاورز موافقم که چند هکتار از سطح زیرکشت خود را کاهش دهم و در مصرف آب صرفه‌جویی کنم تا بهره‌وری بیش‌تری داشته باشم که نسل‌های بعدی هم بتوانند از آن استفاده کنند. ولی با این روشی که از بالا به پایین و دستوری است ممکن نیست. همان‌طور که دیگر طرح‌هایی که به همین شیوه تهیه کردند و خواستند اجرایش کنند و نشد! برای کاهش بیلان منفی، باید فرهنگ‌سازی شود، باید جامعه‌شناسی شود، هر روستا و هر بخش نسخه‌اش با دیگری فرق دارد. باید بیایند چاه‌هایی که بهره‌وری پایین دارد را ساماندهی کنند و برای انتقال آب مجوز بدهند تا آب، به جاهایی که بهره‌وری بالاتری دارند منتقل شود تا کاهش هدررفت صورت گیرد. نسخه‌ی حل مشکلات آبی استان چیزی جز اقداماتی است که در قالب این طرح‌ها ارائه می‌شود.
اشاره کردید به طرح‌هایی که پیش از این اجرا شده است. در زمان استانداری آقای رزم‌حسینی طرح همیاران آب را اجرا کردند و به‌ویژه بحث نصب کنتورهای هوشمند برای چاه‌های کشاورزی مورد توجه قرار گرفت و اجرایی شد. نتایج این طرح هم موفقیت‌آمیز نبوده است؟
به مورد خیلی خوبی اشاره کردید. زمان آقای رزم‌حسینی، طرح همیاران آب را تهیه کردند و تشکل آب‌بران تشکیل شد و همه‌ی کشاورزان را مجبور کردند تا کنتور هوشمند برای چاه‌های کشاورزی خود نصب کنند و گفتند می‌خواهیم حجم آبی که از هر چاه برداشت می‌شود را، هوشمندانه مشخص کنیم و اداره آبیاری هر شهرستان بر مصرف آب کشاورزان نظارت کند تا بیش از حد مجاز برداشت انجام نشود. برای نصب کنتور هوشمند، میلیاردها پول در استان جمع کردند و کنتور هوشمند به چاه‌ها دادند ولی عملا فایده‌ای نداشت. کشاورزان کنتور نصب کردند و تصور این بود که میزان مصرف آب هر چاه، به‌طور هوشمندانه از سوی اداره آب بررسی و حجم آبی که از هر چاه برداشت می‌شود، با مجوزی که چاه دارد مقایسه شده و اگر فراتر رفت، چاه از راه دور خاموش شود. در قانون توزیع عادلانه آب آمده که کشاورز موظف است «دبی خروجی آب» را مطابق پروانه بهره‌برداری کند. اما کنتور هوشمند تابلویی برقی است و براساس «میزان برقی که چاه مصرف می‌کند» عددی را ثبت و طبق یک فرمول محاسبه می‌کنند که این میزان برق، مساوی با چه حجمی از آب است. حالا ممکن است پمپ مشکل داشته باشد، افت برق وجود داشته باشد و به دلایل مختلف دیگر، اگر هدررفت برق داشته باشیم و جزو مصرف محاسبه شود، کشاورز از این طریق، متضرر می‌شود. در صورتی که طبق قانون، کنتور حجمی باید بر روی لوله‌ی خروجی چاه نصب شود و میزان مترمکعب آب استحصالی را اندازه‌گیری کند.
طرح نصب کنتور هوشمند، عملا موفق نبوده است؛ ضمن اینکه کنتورها هوشمند نیستند و وقتی قطع می‌شود، مامور اداره برق باید بیاید و از کنتور بازدید کند و آن را مجدد راه‌اندازی کند. وقتی تمام جوانب کار را نسجیدند، چنین وضعیتی ایجاد می‌شود. یا همان زمان، طرحی برای یکپارچه‌سازی اراضی تعریف شد و در قالب آن، طرح سیماب که در چند شهر مثل سیرجان و زرند شروع خوبی داشت تا مثلا سیستم مدیریت چند زمین کشاورزی 50 هکتاری یکپارچه و 500 هکتار بشود. غیر از چند مورد موفق در برخی از شهرستان‌های استان، نتیجه‌ی چندانی حاصل نشد. چون اساسا در خرده‌مالکی ما، طرح سیماب جواب نمی‌دهد. ما چنین تجربه‌هایی داریم که با طرح‌هایی مثل سازگاری که راه گذشته را می‌روند مخالفت می‌کنیم. باید طرح‌ها را از پایین به بالا تهیه کنند، باید هر طرحی را ابتدا به‌صورت پایلوت و در وسعت کوچک‌تر اجرا کنند و اگر نتیجه داد آن را به کل استان تعمیم بدهند. اینکه بیایند دستوری بخواهند کاری را انجام دهند، شکست، حتمی است.
یکی از مواردی که طرح سازگاری برای بخش کشاورزی مدنظر دارد، تغییر و اصلاح الگوی کشت در استان است. چون این موضوع طی چند سال اخیر مدام مطرح شده، می‌خواهم نظرتان را در این‌باره هم بدانم.
ما چند دهه است که می‌خواهیم طرح الگوی کشت پیاده کنیم ولی هنوز نتوانسته‌ایم! یک روز سیب‌زمینی 15 هزار تومان می‌شود، یک روز گوجه 20 هزار تومان می‌شود، یک روز هم قیمت گوجه آن‌قدر پایین است کشاورز حتی حاضر به برداشت آن از مزرعه نیست! حالا اسم این را سازگاری با کم‌آبی بگذارید، اسمش را همیاران بگذارید، هر اسمی که روی آن بگذارید فرقی در اصل موضوع نمی‌کند. این نوع طرح‌ها امکان ندارد موفق بشوند. ابتدا باید در مقیاسی کوچک، فرهنگ‌سازی و جامعه‌شناسی و بسترسازی کنند، کشاورزی آن منطقه را به‌خوبی بشناسند، باغات را شناسایی کنند، برای حفظ آن باغاتی که جوان هستند و بهره‌وری بیش‌تری دارند یک نسخه پیچیده بشود، برای آن‌ها که بهره‌وری پایین دارند فکر دیگری بکنند، معلوم کنند در هر منطقه، کدام روش سیستم‌های آبیاری‌های نوین جواب می‌دهد، کدام باغ باید زیرسطحی آبیاری شود و یا در کدام منطقه باید استخر بسازیم و بسیاری مسائل دیگر.
اگر این‌گونه باشد، ما کشاورزان هم همراهی‌شان می‌کنیم، امکانات دولتی و وام بدهند، با مشارکت هم، کار را پیش ببریم. انتصاب آقای دکتر زینیوند استاندار محترم را تبریک می‌گویم، چون تازه به استان آمده‌اند ایشان را نمی‌شناسیم اما امید داریم که در تصمیم‌گیری‌های بخش کلان کشاورزی، از نمایندگان کشاورزان هم نظرخواهی کنند.
ما برای دکتر موسوی معاون ایشان احترام زیادی قائل هستیم، ایشان دوست دارد کاری برای استان انجام بدهد و دارد بخشنامه‌های دولتی را اجرا می‌کند. دکتر موسوی می‌گویند طرح را اطلاع‌رسانی کردیم. من دبیر خانه کشاورز استان هستم، کشاورزی هستم که اخبار کشاورزی استان را پیگیری می‌کنم. وقتی من نمی‌دانم این سند چگونه تهیه شده، چه‌طور می‌گویند اطلاع‌رسانی کرده‌ایم؟ ما یک استان باغی هستیم. 313 هزار هکتار باغ فقط در شمال استان داریم. انجمن پسته داریم، انجمن خرما داریم، نظام صنفی کشاورزی، کمیسیون کشاورزی در اتاق بازرگانی داریم. از آن‌ها بپرسید در هیچ‌یک از جلسات طرح سازگاری بوده‌اند؟ بسیار بعید است. یک مثال دیگر از طرح‌های کارشناسی‌نشده برایتان می‌زنم. چندین سال پیش، طرحی با عنوان جابه‌جایی چاه آوردند و به کشاورزان گفتند برای جابه‌جایی، به محضر بروید و تعهد بدهید که سیستم تحت فشار را اجرا می‌کنید، منِ کشاورز، فقط به محضر رفتم و این کار را انجام دادم و چاه را حفر کردم. دیگر هیچ‌کس از من پرسید که سیستم تحت‌فشار اجرا کرده‌ام یا نه؟ اصلا. نه نظارت می‌کنند و نه پیگیری. فقط از بالا به پایین دستور خوب داده می‌شود. این را هم بگویم که ما کشاورزان، خیلی نگران‌تر از کسانی هستیم که می‌خواهند یک میلیارد مترمکعب مصرف آب استان را کاهش بدهند، خدا کند بیش از این مقدار هم بشود کم کنیم؛ دست‌شان را می‌بوسیم ولی با راهکارهای درست، با سیستم درست، با شفاف‌سازی، با پایلوت‌سازی؛ نه با طرح‌های پشت میزهای شیشه‌ای وزارت‌خانه!
تغییر الگوی کشت را چه‌طور باید دنبال کنند تا نتیجه‌ی مطلوب ایجاد شود؟
تغییر الگوی کشت درست است و باید به سمت محصولاتی برویم که آب کمتری می‌خواهند. مثلا در مناطق کوهستانی استان که آب شیرین دارند و زمین مرغوب دارند، به جای محصولاتی که آب زیادی می‌خواهد مثل: صیفی‌جات یا سبزی‌کاری، می‌توان زعفران یا زرشک بکاریم. برای مثال زعفران در دشت‌خاک زرند و کوهبنان خوب جواب داده است.
ولی هرجایی هم که نمی‌توان الگوی کشت را تغییر دهیم. آیا 300 هزار هکتار باغات شمال استان را می‌توانیم تغییر الگوی کشت بدهیم؟ اگر تغییر الگوی کشت به‌طور علمی و اساسی انجام شود خوب است؛ برای اجرای آن، وام بدهند و ترویج و آموزش نیز داده شود تا هم کشاورز نفع ببرد و هم مصرف آب کم شود. ولی مثلا زعفران بعد از دو، سه سال محصول می‌دهد. خیلی از کشاورزان بنیه‌ی مالی ندارند دو سال صبر کنند تا زعفران به ثمر بنشیند. در این مدت چه باید بکند؟ خیلی مسائل هست که باید در جریان هر طرحی با جزییات دیده و برای آن راهکار اندیشیده شود.
کشت زعفران که از جمله کشت‌های جایگزین بوده، در منطقه‌ی شما موفق بوده است؟
بله. کشت زعفران موفق بوده ولی باید تعمیم داده شود. اگرچه مشکلاتی هم وجود دارد مثلا اینکه کارشناسانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، در استان کم داریم. برای حل بسیاری از مشکلات، باید ترویج کشاورزی ما تقویت شود، ولی متاسفانه بخش ترویج کشاورزی شاید به‌دلیل محدودیت‌های مالی یا کمبود امکانات، یکی از ضعیف‌ترین حوزه‌های جهاد کشاورزی محسوب می‌شود. خیلی از کلاس‌های آموزشی را برای کشاورزان، شرکت‌های تعاونی تولید، روستایی و کلینیک‌های گیاه‌پزشکی و نظام مهندسی برگزار می‌کند و نقش ترویج و تحقیقات بسیار کمرنگ شده است.
حالا عدد 722 میلیون مترمکعبی که سهم بخش کشاورزی در طرح سازگاری تعیین شده را قبول دارید؟
عدد و ارقام فعلی اصلا درست نیست. فعلا درباره‌ی کم و زیاد بودن سهم هریک از بخش‌ها ایراد نمی‌گیریم اما حرف آقای رودری را قبول دارم که در جلسه‌ی سازگاری با کم‌آبی گفتند اعداد واقعی نیست. مثل کنتورهای هوشمند می‌ماند. ببینید نتیجه‌ای که از این کنتورها برای بهره‌بردار و اداره آبیاری به دست آمد، چه بوده است؟! بقیه‌ی ارقام و آمار هم همین‌قدر درست است!
موضوع دیگری که در این طرح آمده، توسعه‌ی سیستم‌های نوین و مکانیزه‌ی آبیاری در استان است. چندین سال است که می‌خواهند این کار را انجام بدهند. در برخی از اراضی و باغات این اتفاق افتاده اما مشکل اصلی کجاست که هربار طرحی برای حل مشکلات آبی می‌خواهند تهیه کنند، این موضوع را هم باید در نظر بگیرند؟
ببینید، در بیشتر دشت‌های استان، آب و زمین ما مشکل دارد و شور و قلیایی است و نمی‌توانیم سیستم قطره‌ای را به‌راحتی اجرا کنیم و نیاز است در اجرای سیستم‌های نوین آبیاری دقت بیش‌تری انجام شود. برای اجرای این سیستم‌ها هم نیاز است شرکت‌هایی که به‌روز هستند و دانش و بنیه‌ی علمی بالاتری دارند، از طریق سازمان جهاد کشاورزی به کشاورزان معرفی شوند.
در همین شرایط، در برخی از مناطق، آبیاری زیرسطحی را ترویج داده‌اند. فکر می‌کنید مرکز تحقیقات این آبیاری را ترویج کرد یا جهاد کشاورزی؟ هیچ‌کدام! در شهرستان انار، چند تا کشاورز پیشرو ابتدا با لوله‌های سیمانی شروع کردند و بعد، مرکز تحقیقات و جهاد کشاورزی طرح‌های اجرا شده را بررسی و تایید کردند و برای گسترش آن در استان کارهای زیادی انجام دادند و برای انجام آن، وام‌های بلاعوض خوبی هم در اختیار کشاورزان قرار دادند. برای مکانیزاسیون کردن سیستم آبیاری، در مناطق مختلف باید کار کارشناسی دقیقی انجام شود و قبل از اجرا، تضمین داده شود که به‌صورت مهندسی و کارشناسی این آبیاری اجرا می‌شود تا کشاورز مطمئن باشد. الان سیستم تحت‌فشار در برخی مناطق اجرا می‌شود. متاسفانه در برخی موارد، این طرح‌های مکانیزاسیون، با شکست مواجه می‌شود. کشاورزان هم فقط طرح‌های شکست‌خورده را مدنظر می‌گیرند.
یکی دیگر از مواردی که در طرح سازگاری دیده شده، بستن چاه‌های غیرمجاز و اجرای طرح معیشت جایگزین است. این بخش از طرح را چه‌طور می‌بینید؟
چاه‌های غیرمجاز در شمال استان تعدادشان زیاد نیست و بیشتر در جنوب استان هستند. من از مسئولان و دست‌اندرکاران این سوال را می‌پرسم: وقتی می‌خواستید فولادها را به دشت‌های خشکیده‌ی زرند، رفسنجان، زنگی‌آباد و سیرجان بیاورید و شعار صنعتی شدن شهرها را دادید، تحقیق کردید چه صدمه‌ای به کشاورزان می‌زنید؟ نه! حجم بسیار زیادی از آب الان در صنایع فولاد زرند مصرف می‌شود، هنوز می‌خواهند در چند سال آینده از خلیج‌فارس آب به زرند بیاورند، به سیرجان آورده‌اند، به بردسیر هم می‌خواهند بیاورند؛ شما اول باید فکری برای آب می‌کردید، نه که من کشاورز را بیچاره کنید و صنعت و فولادسازی راه‌اندازی کنید و حالا هم بیایید مدام بگویید کشاورزی باید حجم آب مصرفی را کم کند. حق ما کشاورزان را بدون محاسبات کارشناسی، به صنعت دادید. چه‌قدر باغ کنار فولادها و صنایع خشک شد؟ حدود بیست سال پیش که می‌خواستند طرح‌های فولادی را در استان اجرا کنند، گفتند اصلا کاری به آب‌های زیرزمینی نداریم در صورتی که همین الان، در بالای شهر زرند، بالغ بر 20 حلقه‌ی چاه با بهترین کیفیت آب و بیش‌ترین حجم دارد در فولاد مصرف می‌شود. از این مسائل نمی‌گویند و فقط روی بخش کشاورزی تمرکز دارند آن هم با کارهای پلیسی! چاه‌های غیرمجاز و معیشت جایگزین بیشتر در جنوب استان است اما نمی‌توانند با کارهای پلیسی به جایی برسند.
اما مقامات همیشه می‌گویند که ما نمی‌خواهیم پلیسی با موضوع آب برخورد کنیم.
کاملا مشخص است در همین طرح سازگاری هم می‌خواهند پلیسی عمل کنند. مگر خودشان نگفتند کمیته‌ی امنیتی تشکیل دادیم؟ هروقت با کشاورزان هر منطقه نشستند، آن‌ها را آگاه کردند و بعد تسهیلات و زیرساخت لازم را برایشان فراهم کردند تا طرحی کارشناسی‌شده را اجرا کنند؛ می‌توانند ادعا کنند که پلیسی عمل نکرده‌اند. این‌ها همه در حد حرف و طرح می‌ماند. ما آرزو داریم جلوی افت آب‌های زیرزمینی و بیچاره شدن نسل‌های آینده را بگیرند ولی طرح‌های این‌چنینی عملی نیست.
اشاره کردید در جلسات تهیه‌ی طرح سازگاری نبودید.
نه. ما به‌عنوان خانه‌کشاورز نبودیم. انجمن پسته و خرما و نظام صنفی استان و کمیسیون کشاورزی اتاق، کدام‌شان در جلسه بودند؟ بعید می‌دانم هیچ‌کدام بوده باشند.
آقای موسوی، معاون استاندار می‌گوید که جهاد کشاورزی در جلسات بوده و تعهد داده که این اقدامات انجام شود و حجم آب مصرفی در بخش کشاورزی کاهش یابد.
ما جهاد کشاورزی را به‌عنوان متولی و نماینده‌ی بخش خصوصی کشاورزی قبول نداریم. جهاد کشاورزی، یک دستگاه دولتی است که در چارچوب ابلاغیه‌های وزارت‌خانه عمل می‌کند. ما از جهادکشاورزی انتظار ترویج و آموزش داریم، انتظار آماربرداری کامل و دقیق داریم تا آمارهای درست، مبنای تصمیمات قرار گیرد. جهادکشاورزی بخشنامه‌های دستوری بالادست را اجرا می‌کند، با اداره آب همراهی می‌کند، با استانداری همراهی می‌کند؛ اما همراهی با کشاورز را می‌گذارند در آخرین مرحله. در حالی که ابتدا باید سراغ کشاورز بیایند. ما خودمان راه چاره را بهتر از آن‌ها پیدا می‌کنیم.
گفتید که در جریان طرح سازگاری با کم‌آبی نبودید. طرح همیاران که در زمان آقای رزم‌حسینی تهیه می‌شد، تاکید استاندار وقت این بود که همه کسانی که ذی‌نفع بودند در جلسات شرکت کنند و یادم است در برخی جلسات که خبرنگاران اجازه‌ی حضور داشتند، نمایندگان کشاورزان و خانه‌کشاورز هم بودند ولی آن طرح هم عملیاتی نشد.
بله؛ عملیاتی نشد.
در حالی که شما هم در جریان تهیه‌ی آن حضور داشتید.
می‌دانید؛ ایراد آن طرح هم این بود که مشکلات را از بالا به پایین می‌خواستند حل کنند. نمی‌آیند به‌صورت پایلوت کار را آغاز کنند، در روستاها جلسه با کشاورزان بگذارند. همان طرح همیاران هم درست است که ما در جلسات بودیم ولی تصمیمات در نهایت، از بالا بود و حالت دستوری و پلیسی داشت و دیدید که به نتیجه‌ای هم نرسید. فقط تشکل آب‌بران کارهایی انجام داد؛ حالا اینکه چه کرده، خودتان عملکردشان را پیگیری کنید.
آقای سیف‌الدینی، الان طرح سازگاری تصویب شده و با همه‌ی ایراداتی دارد باید اجرا شود. پیش‌‌بینی شما هم این است که موفق نمی‌شود. آقای زینیوند استاندار، گفته که در حین اجرا، ایرادات را رفع می‌کنیم. برای اینکه ایرادات به حداقل برسد، پیشنهادتان چیست؟
این طرح باید از دل روستا شکل بگیرد، باید فرهنگ‌سازی و مردم را آماده کنند. باید همه‌چیز شفاف باشد، کاهش مصرف آب، از پشت میزهای ادارات شکل نمی‌گیرد. از دل مساجد روستاها و دهیاری‌ها و شوراهای روستا و مدیران عامل چاه‌موتورها بیرون می‌آید. ضمن اینکه نسخه‌ی هر روستا با دیگری فرق دارد ولی در این طرح، می‌خواهند برای جنوبی‌ترین تا شمالی‌ترین نقطه‌ی استان یک نسخه بپیچند. تاکید می‌کنم که هر حوضه‌ی آبریز کار خاص و فرهنگ‌سازی خاص خود و راه‌های جداگانه‌ای دارد و تا وقتی این مسائل با هم دیده نشود، هیچ طرحی نتیجه نمی‌دهد البته، ما همیشه در آمارسازی و تهیه‌ی گزارش‌های آماری موفق بوده‌ایم! طرح سازگاری هم احتمالا در پنج سال آینده، روی کاغذ، یک میلیارد مترمکعب از برداشت آب استان کم کرده است! من از استاندار محترم خواهش عاجزانه دارم بیایند با نماینده‌ی کشاورزان هر شهرستان، خانه‌کشاورز، نظام صنفی کشاورزی، انجمن پسته و خرما و کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی و تشکل آب‌بران و همه‌ی فعالان خصوصی جلسه‌ای بگذارند و نظر و راهکار ما را هم بشنوند. اگر عملیاتی بود، با مشارکت و همراهی بخش دولتی اجرایش کنیم. ما کشاورزان به‌شدت نگران آینده‌ی آب استان هستیم. خواهش می‌کنیم فکر اساسی برای این موضوع بکنند و نگذارند بیش از این، با طرح‌هایی که به جایی نمی‌رسد، فرصت از دست برود. / الف
نظر خود را بنویسید