فردایکرمان ـ گروه اقتصاد: چندی پیش، بخشی از پروژهی انتقال آب از خلیجفارس به گلگهر سیرجان به بهرهبرداری رسید. هرچند اجرای این طرح انتقادهایی هم در پی داشت، اما معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با بیان اینکه اگر این طرح مطالعات زیستمحیطی نداشت وارد مرحلهی اجرا نمیشد و قطعا برای چنین پروژههایی مطالعات زیستمحیطی لازم انجام میشود، یادآور شد: «در فلات مرکزی ایران که فقط ۲۰ درصد منابع آبی کشور را داریم ۵۰ درصد جمعیت ساکن هستند. به عبارت دیگر در مکانی که عرضه، بسیار کم است با تقاضای زیاد مواجه هستیم بنابراین، نه تنها در مورد انتقال آب از دریا بلکه کلا موضوع انتقال درونسرزمینی نیز غیرقابل اجتناب است».
قاسم تقیزاده خامسی که به تازگی در طرح تغییر ساختار، سمت مدیرعاملی شرکت مدیریت منابع آب کشور نیز به وی واگذار شده، دربارهی شیرینسازی آب دریا و نیاز جدیای که صنایع کشور به آب دارند توضیحاتی داد و اعلام کرد که برای سه استان شرقی کشور سیستانو بلوچستان، خراسان جنوبی و رضوی اجازه برداشت آب از دریای عمان را صادر کردیم که آن هم اولویت با صنعت است چرا که انتقال آب از این طریق بسیار گران تمام میشود و برای شرب اقتصادی نیست.
به گزارش فردایکرمان به نقل از ایسنا سراسری، آنطور که معاون وزیر نیرو در این گفت وگو مطرح کرد، با توجه به برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) برای توسعه و صنعتی شدن کشور تا افق ۱۴۲۰، صنایع به دو برابر ظرفیت فعلی آب نیاز دارند که اگر چنین اقداماتی صورت نگیرد، کشور در تامین آب صنایع و حتی شرب دچار مشکل خواهد شد.
بخشی از این گفتوگو در ادامه آمده است.
لطفا در ابتدا در مورد شیرینسازی آب دریا و اقداماتی که در این زمینه در کشور صورت گرفته است توضیح بفرمایید.
منابع آبی دنیا از سه منبع تامین میشود که شامل آبهای زیرزمینی، آبهای سطحی و آب دریا هستند. در این بین 97 درصد آب جهان در دریاها است و کشورها حتی آنهایی که از نظر منابع آب زیرزمینی و آب سطحی مشکلی ندارند، به سمت شیرینسازی آب دریا رفتهاند و آبهای زیرزمینی و سطحی را در جاهایی که میتواند بهرهوری بیشتری داشته باشد استفاده میکنند.
این در شرایطی است که ایران در مقوله شیرینسازی حتی نسبت به همسایگان خود بسیار عقب ماندهتر است، چراکه در کشورهای همسایه حدود ۸۵۰ واحد تصفیه و شیرینسازی آب دریا نصب شده است اما ما ۱۰ درصد این مقدار را هم در کشور نداریم. علاوه بر این از نظر حجمی نیز میزان آبی که در کشور ما شیرینسازی میشود اصلا قابل مقایسه با کشورهای دیگر نیست؛ بنابر این نمیتوان از این موضوع عبور کرد و باید توجه بیشتری به آن داشت و براساس وضع منابع آبی کشور در شیرینسازی آب دریا فعالتر بشویم.
ما در منطقهای زندگی میکنیم که این منطقه خشک و نیمه خشک است و از طرفی پراکنش جمعیت کشور بهدرستی صورت نگرفته است؛ یعنی اینکه در فلات مرکزی ایران که فقط ۲۰ درصد منابع آبی کشور را داریم ۵۰ درصد جمعیت ساکن هستند. به عبارت دیگر در مکانی که عرضه بسیار کم است با تقاضای زیاد مواجه هستیم و لذا نه تنها در مورد انتقال آب از دریا بلکه کلا موضوع انتقال درونسرزمینی نیز موضوعی غیر قابل اجتناب است.
این درحالی است که اگر این اتفاق نیفتد در تامین آب شرب نیز با مشکل مواجه خواهیم شد. در همین راستا این دولت کار شیرینسازی آب دریا و تخصیص آن به استانها را آغاز کرده است؛ بدین طریق که استانها با بخشهای خصوصی مذاکره میکنند و هرجایی که اجرای این طرح اقتصادی باشد عملیاتی خواهد شد، اما باید تاکید کرد که دولت به جز در سواحل یعنی شهرهای ساحلی که بحث انتقال آب مطرح نیست و هزینه شیرینسازی آب پایین است، به صورت تضمینی بعد از شیرینسازی آن را خرید تضمینی میکند.
در حال حاضر ظرفیت شیرینسازی آب دریا در کشور چقدر بوده و تا چه میزان اجرایی شده است؟
از آب دریا به دو منظور استفاده میشود؛ یکی از کاربردهای آن برای خنکسازی پالایشگاهها و بخشهای صنعتی است که در این بخش نیازی به شیرینسازی نیست و به همین شکل مورد استفاده قرار میگیرد. بخش دیگری از آب دریا وارد مرحلهی شیرینسازی میشود که البته تنها برای شرب مورد استفاده قرار نمیگیرد. آبی که از این طریق به دست میآید آب بسیار با کیفیتی است و در سواحل و در هر جایی که اجرای این طرح اقتصادی باشد به اعتقاد من کار بسیار صحیح و درستی است. اکنون حدود ۹۶ واحد شیرینسازی در حال بهرهبرداری در کشور وجود دارد که تا آخر این دولت ۲۰ تا ۲۵ واحد دیگر به آن اضافه خواهد شد. علت استفاده کم از این طرح در سالهای گذشته نیز میتواند این باشد که تکنولوژی شیرینسازی هر روز پیشرفتهتر و ارزانتر شده است. در یک دورهای اصلا اجرای این طرح اقتصادی نبود اما اکنون این تکنولوژی در کشور ما تقریبا ۸۰ تا ۸۵ درصد قابل ساخت است که همین مسئله، موجب کاهش قیمت میشود.
در خصوص صدور مجوز تخصیص آب دریا به استانهای کشور نیز باید گفت که بخشی برای بدون نمکزدایی برای خنک کردن و بخشی برای نمکزدایی است. برای بوشهر تا کنون ۱۱۷۱ میلیون متر مکعب برای آب شور و ۳۷۴ میلیون متر مکعب برای آبی که شیرینزدایی میشود مجوز صادر شده است.
همچنین برای استان فارس برای شیرینزدایی ۲۹۰ میلیون متر مکعب مجوز صادر شده که متاسفانه کاری هنوز بهصورت جدی صورت نگرفته و ۸۷۰ میلیون متر مکعب برای آب شور که شیرین نمیشود، مجوز صادر شده است.
علاوه بر این برای استان هرمزگان ۱۲۱۴ میلیون مترمکعب برای استفاده از آب دریا و ۳۸۶ میلیون مترمکعب برای شیرینسازی مجوز صادر شده و برای استان سیستانوبلوچستان ۲۰۰۰ میلیون متر مکعب برای آب شور و ۱۷۴ میلیون متر مکعب برای آب شیرین مجوز صادر شده است و به همین ترتیب برای استانهای یزد، کرمان، خراسان رضوی و جنوبی مجوزهایی صادر شده است.
در مجموع هشت میلیارد و ۱۵۰ میلیون مترمکعب برای بدون شیرینسازی و بهمنظور خنکسازی تجهیزات و ۲۷۴۹ میلیون مترمکعب برای شیرینسازی مجوز صادر شده است. در حال حاضر بیشتر واحدهای شیرینسازی در بوشهر و استان هرمزگان مشغول فعالیت هستند و در استان هرمزگان ۵۰ درصد آب شرب به صورت شیرینسازی تامین میشود. یکی از طرحهایی که اخیرا اجرایی شد، انتقال آب از خلیجفارس به گلگهر سیرجان، مس سرچشمه و اردکان یزد بود.
در خصوص جزییات این پروژه بگویید.
این پروژه سه فاز دارد؛ فاز اول اخیرا افتتاح شد و آب به گلگهر سیرجان رسید و در فاز بعدی آب به مس سرچشمه و در فاز نهایی آب به اردکان یزد خواهد رسید. در مجموع حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب شیرینسازی و بین این بخشها تقسیم خواهد شد که ۵۰ میلیون متر مکعب از این آب برای آب شرب بندرعباس است که قرارداد خرید تضمینی آن در حال انعقاد است.
برای آب شرب بندرعباس اجرای این طرح اقتصادی است، چون آب شیرین کنهایی که ساخته میشود در کنار ساحل بوده و نیازی به انتقال ندارد اما نسبت به آب بها که دولت از مردم اخذ میکند این هزینه قابل توجه است. وجهی که اکنون بابت هر مترمکعب از مردم اخذ میشود حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ تومان است، درحالی که ۱۰ برابر این قیمت تولید آب از این طریق هزینه دارد اما دولت چون وظیفه تامین آب را به عهده دارد این مبلغ را پرداخت می کند.
لطفا مشخصات فنی طرح را بفرمایید و توضیح دهید که فازهای بعدی طرح چه زمانی وارد مرحله اجرایی میشود؟
این طرح توسط صنایع سرمایهگذاری شده و دولت هیچ اعتباری برای آن پرداخت نکرده ولی از محل صندوق ذخیره ملی به این طرح حدود ۲۸۰ میلیون یورو ارز وام داده که صنایع میبایست این مبلغ را به تدریج بازگردانند. سه واحد شیرینسازی برای این درنظر گرفته شده که هر واحد ۲۰۰ هزار متر مکعب در روز ظرفیت دارد و اولی افتتاح شد. واحد دوم حدود ۴۰ درصد پیشرفت داشته و واحد سوم حدود ۱۰ درصد پیشرفت دارد، اما مجری طرح اعلام کرده که واحد دوم نیز امسال تا پایان سال آماده بهرهبرداری خواهد شد.
در مجموع حدود ۸۰۰ کیلومتر خط آبرسانی در این طرح وجود دارد که فاز اول حدود ۳۰۵ کیلومتر بود و خوشبختانه به سرانجام رسید و مابقی نیز در حال انجام است و باید از گلگهر ۱۵۰ کیلومتر به مس سرچشمه و از آنجا حدود ۳۷۰ کیلومتر به اردکان منتقل شود. خطوط این آبرسانی و برقرسانی هم پیشرفت خوبی دارد و آنچه مانده واحدهای تصفیه و شیرینسازی است که باید تجهیزات آن آماده شود.
حدود ۹ مخزن تعادلی برای متعادل کردن آب تعبیه شده است. کار بزرگی صورت گرفته و امیدواریم بتوانیم صنایع آببر کشور را ترغیب به استفاده از آب دریا کنیم؛ چراکه با توسعهای که پیشبینی شده و برنامهای که وزارت صمت برای صنعتی کردن کشور دارد پیشبینی میکنیم که برای افق ۱۴۲۰ صنایع به دو برابر ظرفیت فعلی آب نیاز خواهند داشت. طبیعتا با وضعیتی که در کشور داریم و منابعی که در دسترس است نمیتوانیم این آب را تامین کنیم لذا صنایع پر آببر بعد از این باید در کنار دریا مستقر شوند که ترجیح ما این است که آب انتقال پیدا نکند و صنایع بپذیرند در کنار سواحل مستقر شوند و آب موردنیازشان را از دریا تامین کنند.
زمانی که صنایع از آب دریا دور میشوند طبیعتا آب برای آنها گران تمام میشود؛ هرچند که این گرانی تاثیر چندانی در قیمت تمام شده صنایع پر آب بر ندارد. همانطور که وزیر صمت اعلام کرد، تاثیر پروژه اخیر در قیمت تمام شده محصول دو درصد است که اصلا عدد قابل توجهی نیست اما برخی صنایع نیز هستند که ممکن است افزایش قیمت بیش از این داشته باشند؛ لذا ما توصیه میکنیم که از ابتدا صنایع در کنار دریا مستقر شوند.
در مورد انتقادهای محیط زیستی که به این طرح وارد میشود توضیح بفرمایید. این طرح تا چه اندازه مسائل زیست محیطی را رعایت کرده است؟
اگر این طرح مطالعات زیست محیطی نداشت وارد مرحلهی اجرا نمیشد. قطعا برای چنین پروژههایی مطالعات زیست محیطی لازم انجام میشود. اینگونه طرحها در سازمان محیط زیست تصویب میشود و در آنجا کمیسیونی معروف به ماده 2 وجود دارد که آن دستگاهها در مورد طرحها تصمیمگیری میکنند. معمولا این کمیسیون توصیههایی را مطرح میکند و در روند اجرای کار نظارت کافی بر آن توصیهها دارد و اگر توصیه ها اجرا نشده باشد اجازه بهرهبرداری از پروژه داده نخواهد شد.
از سال ها پیش دو طرح دیگر انتقال آب در کشور مطرح بوده است؛ یکی انتقال آب از دریای خزر به استان سمنان و دیگری انتقال آب از دریای عمان به سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و رضوی. لطفا در مورد نتیجه این دو طرح نیز توضیح بفرمایید.
برای سه استان شرقی کشور سیستانو بلوچستان، خراسان جنوبی و رضوی اجازه برداشت آب از دریای عمان را صادر کردیم که آن هم اولویت با صنعت است. این مسئله بدان معناست که در ابتدا اجرای طرح میبایست توجیه صنعتی داشته باشد چراکه انتقال آب از این طریق بسیار گران تمام میشود و برای شرب اقتصادی نیست.
درطرح انتقال آب از دریای خزر به استان سمنان سازمان محیط زیست شرایط سختی برای آن مطرح کرده که به مجری ابلاغ شده، ولی پیشرفتی برای آن حاصل نشده است.
تشکیل بازار آب به کجا رسید و برای این مسئله چه برنامههایی را مدنظر دارید؟
در خصوص آخرین وضعیت تشکیل بازار آب نیز باید گفت کمیته بازار آب تشکیل و احکام آن توسط وزیر نیرو صادر و ابلاغ شده است. تا کنون نیز دو جلسه در همین راستا برگزار شده است و امیدواریم این طرح نیز به زودی به نتایج قابل قبولی برسد.
هدف از تشکیل بازار آب چیست و چه منفعتی را برای کشور به دنبال خواهد داشت؟
هدف اصلی از تشکیل بازار آب افزایش بهرهوری آب است که در کشور متاسفانه بسیار پایین است و تا قیمت واقعی آب مشخص نشود و الگوی کشت تعیین نشود وضعیت تغییر نخواهد کرد. بیش از ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود و با تشکیل بازار آب به تدریج قیمت ذاتی آب مشخص خواهد شد.
درواقع به دنبال افزایش بهرهوری در صنعت آب هستیم. ایران هم به کشاورزی و هم به صنعت نیاز دارد و در اولویت اول به آب شرب نیاز است. اگر با روال فعلی پیش برویم قطعا در آینده دچار مشکلات جدی از نظر منابع آبی میشویم.
باید این مسئله را مدنظر داشت که آب تابع یک متغیر به نام بارندگی است که اصلا قابل پیشبینی نیست. به عبارت دیگر اکنون کسی نمیتواند بگوید سال آینده سالی خشک یا تر است. حتی نمیتوان دو یا سه ماه آینده را پیشبینی قطعی کرد. در سال 13۹۶ تمام بحث روی خشکسالی و مقابله با این مسئله بود و تمام پیشبینیها این بود که سالهای خشکی در انتظار است، اما همان سال با سیلاب های غیر قابل پیشبینی مواجه شدیم. بارندگی های امسال نیز پیش بینی نشده بود و انتظار پاییزی خشک را داشتیم اما اکنون شاهد بارش باران هستیم؛ بنابر این نمیتوان روی متغیر باران حساب کرد و باید به دنبال آب پایدار بود.
آب پایدار یعنی آبهای تجدیدپذیر که اکنون حدود ۱۳۰ میلیار مترمکعب در این حوزه کمبود آب داریم و اگر به همین منوال پیش برویم در افق ۱۴۲۰ نزدیک ۲۵۰ میلیارد متر مکعب کسری مخزن خواهیم داشت. باید در این شرایط بهرهوری را افزایش دهیم؛ به ویژه در بخش کشاورزی که بیشترین مصرف آب صورت می یرد نباید آب را به راحتی هدر داد و باید فکری برای آب کشور شود. راه حل این کار وجود دارد و نیازمند یک ارادهی ملی است.
درحال حاضر وضعیت منابع آبی کشور چگونه است؟ تعداد شهرهای پر تنش چه تعداد است و آیا وضعیت نسبت به سالهای گذشته بهبود یافته است؟
خوشبختانه با بارندگیهای یکی دو سال اخیر و شرایط مناسب سال جاری، تا کنون شهرهایی که دارای تنش آبی بودند کاهش جدی پیدا کردند. علاوه بر این در بخش آبرسانی به روستاها اقداماتی خوبی صورت گرفته است؛ به طوری که در اول دولت حدود ۹۰۰ هزار نفر در روستاهای کشور دسترسی به آب پایدار داشتند که این تعداد به ۹ میلیون نفر در حال افزایش است و قرار شده تا پایان دولت به ۱۰ میلیون نفر نیز برسد.
در شهرها نسبتا وضعیت مناسب است اما هنوز روستاهای دارای مشکل آب در کشور وجود دارد. در بسیاری هنوز آبرسانی از طریق تانکر انجام میشود که باید وضعیت آنها نیز ساماندهی شود.
در تیرماه سال گذشته اعلام کردید که قرار است سدهای جدیدی در کشور بهرهبرداری شود. در مورد وضعیت سد سازی و اقداماتی که در این حوزه صورت گرفته است توضیح دهید.
حدودا ۱۹۰ سد ملی در کشور وجود دارد. از اول انقلاب تا کنون تعداد سدهای ملی یعنی سدهای بزرگ و متوسط به حدود ۱۰ برابر افزایش یافته است و حدودا ظرفیت مخازن این سدها ۵۲ میلیارد متر مکعب است و نزدیک نیمی از این سدها در استان خوزستان قرار دارد. در دولت فعلی هر دوماه یک سد به بهرهبرداری رسیده و تا پایان دولت ۵۲ سد به نتیجه خواهد رسید.
وزارت نیرو حدودا ۱۰۰ سد دیگر را در دست مطالعه دارد. البته هنوز به نتیجه نهایی نرسیده اما میتواند ذخیره آبهای سطحی را ۱۸ میلیارد متر مکعب افزایش دهد. یکی از اهدافی که بسیار جدیتر پس از سیل دو سال پیش مورد توجه قرار گرفت این بود که حتما موضوع سیلاب بیش از گذشته در سدها دیده شود. در گذشته سدها تنها ۲۰ درصد در مدیریت سیلاب نقش داشتند اما سیلابهای اخیر نشان داد که نقش سدها در مدیریت سیلاب بینظیر است و باید افزایش یابد.
در خوزستان اگر سدهای کرخه، دز، کارون و سیمره وجود نداشت، مشخص نبود چه اتفاقی میافتاد اما خوشبختانه این سد ها نقش خودشان را بسیار خوب در مدیریت سیلاب ایفا کردند. باید به این مسئله توجه کرد که سد برای این نیست که همیشه پر آب باشد؛ حتی کارکرد برخی از سدها میتواند فقط برای کنترل سیلاب باشد. /الف
نظر خود را بنویسید