فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: باید هرچه سریعتر کاری کرد. اردک‌های کله‌سبز، مرمری‌های خجالتی، مرغ‌های ماهی‌خوار و گونه‌های دیگری از پرندگان مهاجر، به‌زودی، سفر خود به سمت جنوب را آغاز می‌کنند. به کرمان که برسند، باز مثل سال گذشته، خسته و گرسنه و تشنه تا که از بلندای آسمان چشم‌شان به روشنی آب دریاچهی لوت بیفتد، فرود می‌آیند. اگر از این آبِ «فوق‌شور» بنوشند، که می‌نوشند، ابتدا، چشم‌هایشان کور می‌شود و چند ساعت یا یکی دو، روز بعد، جان‌شان را از دست می‌دهند. سال گذشته، تصاویر و فیلم‌های متعددی از مرگ دلخراش این پرندگان پای دریاچهی لوت منتشر شد.
پاییز نزدیک است و این پرندگان آبزی، به‌زودی راهی سفر دور و دراز خود می‌شوند تا برای زمستان‌گذرانی به مناطق گرم و معتدل برسند و در این مسیر، به کرمان هم می‌آیند. باید هرچه سریعتر کاری کرد. دریاچهی لوت هنوز آب دارد. در عمق بیابان هم، برکه‌های کوچک و بزرگی وجود دارد. و این یعنی، اگر کاری نکنیم، باز هم، شاهد مرگ صدها پرنده‌ی مهاجر خواهیم بود. اما آیا چه باید کرد؟
مرجان شاکری، مدیرکل محیط زیست استان کرمان به فردای‌کرمان می‌گوید که دو دسته از پرندگان، در مسیر مهاجرت‌شان به کرمان هم می‌رسند. یک دسته، پرندگانی که آبزی نیستند مثل هوبره‌ها، و دسته‌ی دیگر، پرندگان کنار آبزی که برخی به سمت شرق و برخی به سمت جنوب می‌روند و عده‌ای از این پرندگان مهاجر، از کویر لوت عبور می‌کنند. البته نمی‌آیند که در لوت بمانند. اینجا مسیر عبورشان است.
او با اشاره که به اینکه برخی از این پرندگان، در این مسیر گاهی گرفتار خشکی می‌شوند یا به‌دلیل ضعف و سن بالا و دلایل دیگر از بین می‌روند، ادامه می‌دهد: «متاسفانه نمی‌توان کار خاصی برای جلوگیری از این اتفاق انجام داد چرا که در مسیر مهاجرت این پرندگان نمی‌توانیم تغییری ایجاد کنیم».
شاکری می‌گوید که تلفات پرندگان مهاجر مربوط به امسال و سال گذشته نیست و می‌افزاید: ممکن است به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی، طی سال‌های اخیر، تشدید شده باشد اما خود من به یاد می‌آورم که از حدود ده، پانزده سال پیش، این ایام، تعدادی پرنده در لوت از بین می‌رفته است.
دکتر احسان کاشانی، کارشناس محیط زیست، طبیعت‌گرد و مدرس آکادمی گردشگری هفتواد کویر، در گفت‌وگو با فردای‌کرمان در این‌باره توضیحات بیش‌تری می‌دهد.
او با یادآوری اینکه اکثر حیوانات، به دلایل مختلف اعم از گرما و سرما یا برای جفت‌گیری و زادآوری، مهاجرت می‌کنند، می‌گوید: پرندگان به‌ویژه آبزی‌ها اما اغلب مهاجرت‌های بسیار طولانی‌تری دارند. مثلا در پارک ملی گلستان، پستاندارانی از جمله قوچ و میش و کل و بز در زمستان شاید 80 کیلومتر به سمت عرض‌های جنوبی‌تر مهاجرت داشته باشند اما در پرندگان این مسیر خیلی طولانی‌تر است. بیش‌ترین رکورد مهاجرت پرندگان اکنون بیش از هشت هزار کیلومتر است. یا مثلا پرندگان ایران تا سیبری، سه، چهار هزار کیلومتر پرواز می‌کنند.
کاشانی ادامه می‌دهد: ایران برای پرندگان مهاجر، با توجه به وسعتی که از لحاظ طول و عرض جغرافیایی دارد و دسترسی به منابع آزاد آبی در شمال و جنوب و تالاب‌های ایران مرکزی، یکی از مسیرهای مطلوب و زمستان‌گذران خوبی است به همین دلیل، شاهد فرود دسته‌های عظیمی از این پرندگان در ماه‌های مختلف سال هستیم. پرندگانی که از سیبری به سمت هند می‌روند، برای تجدیدقوا و استراحت در کنار آب‌هایی مثل تالاب‌های طبیعی یا تالاب‌های انسان‌ساخت مانند دریاچهی سدها و استخرهای کشاورزی فرود می‌آیند.
او درباره‌ی فرود پرندگان مهاجر در دریاچهی لوت و تلف شدن آن‌ها می‌گوید: این دریاچه که برخی به آن «جوان» می‌گویند، برای ما تازه است در حالی که در اعماق بیابان، قطعاتی از بال و استخوان و حتی پر پرندگان وجود دارد که مربوط به پرندگان مهاجری هستند که سالیان گذشته و شاید حتی 20 سال قبل، در کنار دریاچه‌ای شبیه همین دریاچهی جوان در نقطه‌ی دیگری از بیابان فرود آمده و زمین‌گیر شده‌اند.
کاشانی از محلی در میانه‌های لوت، عکسی از بال یک پرنده‌ی آبزی که نمک‌سود شده بوده، گرفته است.
به گفته‌ی او، اکثریت و حتی شاید بیش از نیمی از پرندگانی که در لوت فرود می‌آیند می‌میرند: «پرنده‌ای که چهار هزار کیلومتر از سیبری آمده، برای تجدیدقوا فرود می‌آید و می‌خواهد دو، سه روز بماند و بعد به سمت اقیانوس هند برود. در این مدت، گرسنه و تشنه و خسته است و برای استراحت می‌آید که به دریاچه‌ای نه شور، بلکه فوق‌شور می‌رسد. این پرندگان تا که وارد آب می‌شوند، لایه‌های نمک روی شبکیه یا پلک چشم‌شان را می‌پوشاند و بلافاصله کور می‌شوند. و چون اکثر آن‌ها «روی آب‌چر» هستند و مثل اردک، با منقارشان آب را تصفیه می‌کنند و مواد غذایی در دهان‌شان می‌ماند. همین کار باعث می‌شود بعد از یکی، دو ساعت، نمک بسیار زیادی وارد بدن‌شان بشود و از بین می‌روند».
این کارشناس اما معتقد است راهکارهایی برای نجات این پرندگان وجود دارد. او می‌گوید که اول از هرچیز باید همت و اراده‌ای برای این کار وجود داشته باشد.
او ادامه می‌دهد: اگر روزهای اول متوجه‌ی این مشکل پرندگان بشویم و امدادرسانی کنیم، شاید زنده بمانند وگرنه نجات آن‌ها خیلی سخت است. خود من، سال گذشته، چند پرنده را زنده‌گیری کردم تا نجات بدهم اما به شهداد نرسیده، تلف شدند.
به گفته‌ی کاشانی، بهترین کار این است که در زمان مهاجرت این پرندگان که معمولا آذرماه و دی‌ماه است مانع نشستن آن‌ها در لوت بشویم.
او توضیح می‌دهد: «دستگاهی وجود دارد که به آن کلاغ‌پران (توپ صوتی) می‌گویند و باغداران و کشاورزان از آن برای دور کردن گنجشک‌ها و کلاغ‌ها و گرازها و ... استفاده می‌کنند. این دستگاه، با گاز کار می‌کند و مثل سلاح توپ است که هر از چند گاهی شلیک می‌کند. صدای آن، پرنده را می‌ترساند و مانع از فرود می‌شود». (نحوه‌ی کار دستگاه به این صورت است که با استفاده از گاز و فشار آن، توپ صوتی پرتاب می‌شود و شدت صدایی به اندازه 120 دسیبل تولید می‌کند. این صدا که به اندازه صدای شلیک یک اسلحه ژ3 است در هر دو دقیقه یک‌بار انجام می‌شود و حیوانات و پرندگان را فراری می‌دهد).
او می‌افزاید: «همچنین، می‌توان با کمک طبیعت‌گردان یا دوست‌داران محیط زیست، کمپ‌های شبانه در لوت دایر کرد و با ایجاد سر و صدا و یا روشن کردن چراغ، مانع از نشستن پرندگان در کنار دریاچه شد».
اما اگر نتوانستیم مانع نشستن پرندگان شویم؛ چه می‌توان کرد؟ کاشانی توضیح می‌دهد: «این احتمال وجود دارد که نتوانیم مانع فرود پرندگان شویم چون نمی‌دانیم چه شبی به لوت می‌رسند؟ با نور ستارگان یا نور مهتاب حرکت می‌کنند؟ تشخیص مهاجرت پرندگان بسیار پیچیده است. بنابراین، زمان دقیق ورودشان را نمی‌توانیم تعیین کنیم».
در همین حال، کاشانی بسیار امیدوار است که گروه‌های مردمی و سمن‌ها و دوست‌داران محیط زیست برای نجات این پرندگان برنامه‌ریزی کنند. اول اینکه نگذارند در لوت فرود بیایند، بعد، گروه کوچکی حضور داشته باشد تا اگر در این آب فرود آمدند، زنده‌گیری کرده و امدادرسانی را به پرندگان انجام دهند و در مسیری دیگر رهاسازی شوند.
همچنین، می‌توان دریاچهی آب شیرین مصنوعی در آن حوالی ایجاد کرد تا پرندگان به سمت این آب هدایت شوند و در آن محل، غذارسانی هم انجام شود. او می‌گوید: البته در این صورت، ممکن است انگیزه‌ای برای شکارچیان ایجاد شود که برای جلوگیری از شکار پرندگان هم باید برنامه‌ریزی کرد.
کاشانی با اشاره به اینکه تلفات پرندگان در سال گذشته بسیار زیاد بود، یادآور می‌شود: با توجه به اینکه بیابان لوت ثبت جهانی شده است، برای انجام هر اقدامی، باید با میراث‌فرهنگی و پایگاه جهانی لوت هماهنگ کرد که این کار، در قالب کارگروهی متشکل از نهادهای دولتی و سمن‌ها و کارشناسان قابل انجام است.
وی در پاسخ به این پرسش که اگر مانع از نشستن پرندگان در لوت بشویم، با توجه به اینکه خسته و گرسنه هستند و نیاز به استراحت دارند، این کار باعث نمی‌شود صدمه ببینند؟ می‌گوید: این کریدور زیستگاهی، تاریخی چند میلیون ساله دارد و پرندگان مهاجر همیشه در همین مسیر حرکت می‌کرده‌اند، تلفات جانداران هم، یک پروسه‌ی طبیعی است ولی در این مورد، می‌توان از آن جلوگیری کرد. پرنده‌ای که با آن آب فوق‌شور، سه، چهار روز می‌تواند زنده بماند، اگر در لوت فرود نیاید، با چند ساعت پرواز، به آب سد نساء در بم یا سد جیرفت یا قنوات بم می‌رسد و تجدیدقوا می‌کند.
شاکری، مدیرکل محیط زیست استان اما ایجاد دریاچه‌های مصنوعی آب شیرین در لوت را چندان اجرایی نمی‌داند و می‌گوید که کویر بسیار گسترده است و اگر بخواهیم این اقدام را انجام دهیم، به حجم زیادی آب شیرین و غذا برای پرندگان نیاز است که بسیار هزینه‌بر است.
کاشانی اما امیدوار است با کمک سمن‌ها، طبیعت‌گردان و دوست‌داران محیط زیست بتوان امسال از مرگ پرندگانی که در پی یک «اشتباه استراتژیک» برایشان رقم می‌خورد، جلوگیری کرد.
در این شرایط، از میراث‌فرهنگی، پایگاه جهانی لوت، محیط زیست و دیگر دستگاه‌های متولی انتظار می‌رود که تا حد ممکن، مانع از وقوع این تراژدی پاییزی در لوت شوند.
نظر خود را بنویسید