فردای‌کرمان ـ کورش افضلی*: «خیابان امروز، بیشتر محل تردد ماشین است. این خیابان ریشه‌ای خارج از مرزهای کشور دارد. خیابان ایرانی اما خیابانی است که در باغ وجود داشته است. هنوز هم در زمان باغچه‌بندی و کرت‌بندی باغات و مزارع‌مان از اصطلاح «خیابان‌کشی» استفاده می‌کنیم.
این خیابان در باغ و وسطش محل تردد صاحبان باغ و اشخاصی که به منظوری وارد باغ می‌شده‌اند، بوده. در دو طرفش محل عبور آب و گل کاری و یا درخت بوده است.
چنین وضعیتی را در باغ‌های تاریخی ایران چون باغ شاهزاده ماهان، باغ فین کاشان، باغ ارم شیراز و سایر باغ‌ها می‌توانیم ببینیم.
در روزگاران اخیر که خیابان خارجی وارد بوم و شهرهای ایران شد، اصطلاح خیابان‌کشی وارد بافت موجود شهری شد؛ این نوع خیابان محل عبور اتومبیل‌ها در مقابل کوچه‌ها و گذرها و بازارها قرار گرفت.
بافت موجود و منسجم شهری را با بیل، ریسمان کار، کلنگ و الاغ، می‌شکافتند و خیابان می‌کشیدند. این خیابان‌کشی با خیابان‌کشی در باغ‌ها دارای تفاوتی بوده است ولی از آن خیابان‌کشی، چیزهایی را به عاریت گرفت. از جمله آب قنات‌ها به جوی مجاور این خیابان‌های نو آمده به بافت شهری، انتقال می‌یافت. درختان کنار خیابان اصیل ایرانی نیز به حاشیه این خیابان‌های جدید نیز آمدند.
گاه‌گاهی در جاهایی گل‌کاری نیز می‌شد. صندلی و اثاثیه شهری نیز در حاشیه و اطراف آن‌ها گذاشته می‌شد.
می‌توان گفت: این خیابان دوران پهلوی اول و حتی بخشی از خیابان‌های پهلوی دوم چنین وضعیتی را تجربه کرده‌اند.
با ورود برق آسای ماشین‌ها به خیابان‌ها که روزی برای تفریح و تفرج ساخته می‌شدند، آب و گل از پیکره اکثر آن‌ها برچیده شد.
مسیر حرکت اشخاص پیاده که خیابان را برای تفریح و توقف می‌دانستند، به حاشیه کم‌عرض پیاده‌روها انتقال یافت. تراکم، تراقیک و ازدحام اتومبیل‌ها در کف خیابان‌ها به پدیده‌ای بغرنج تبدیل شد.
در نیم دهه گذشته در شهرهای ایران رویکرد برگشت به خیابان اصیل ایرانی و با تجهیزات مسیر دوچرخه، گل و گیاه، حرکت آب در آن، محدود کردن و یا ممنوع کردن اتومبیل به آن و استفاده کردن از وسیله حمل و نقل عمومی و مسیرهای پیاده امن، در حال عملیاتی شدن است. به عبارتی خیابان را به مفهوم واقعی خودش مطالبه می‌کنیم با همان شکل سنتی و میراثی خودمان.
با این مقدمه، شهر بم دارای پتانسیل تجهیز تمامی شهرها به خیابان‌های بازخوانی شده اصیل است.
بازخوانی خیابان انسان‌محور در خیابان مقابل اتومبیل‌محور در شهر پرآب و قنات و درخت بم، معقول‌ترین نو آوری خواهد بود.
اکثریت خیابان‌های شهر بم دارای جوی حرکت آب به باغ‌ها و مزارع هستند. اکثر خیابان امروزین بم، در درون بافت خانه‌باغی کشیده شده‌اند. باغ‌ها، خیابان‌ها را محصور کرده‌اند. این باغ‌ها آب می‌خواهند. آب و آبیاری باغ‌ها و مزارع از حاشیه این باغ عبور می‌کند. بر روی دیوار اکثریت املاک مجاور (خانه ، باغ و یا اداره) عمدتا گل‌هایی به سوی خیابان رشد کرده و رخ‌نمایی می‌کند. چنین وضعیتی را فقط باید دید وگفت: که تنها شهر ایرانی که می‌تواند وارد شهر به معنای واقعی کلمه شود، شهر بم است.
شهر بم زیرساخت شهر شدن را از هر بعدی دارد. شهر بم شهری است که می‌تواند تمامی ساکنان شهر را به خیابان‌ها، برای تفریح، گفت‌وگو و تعامل، ورزش و اعمال ضروری بکشاند.
این شهر بستر جذب گردشگران در مقیاس جهانی را دارد. (در شرایط آرمانی یعنی جمعیت خیلی زیادی که مجبور شوند، ورودی بدهند و جایی را آرزو کنند تا بم و زیبایی‌هایش را ببینند).
خیابان شهر بم خیابانی است اصیل و خیابانی خواهد بود که شهرهای دیگر با هزینه بالا باید به صورت تصنعی آن را بسازند ولی شهر بم با اندکی برنامه و مشارکت تمامی بازیگران توسعه خیابان و به تبع آن شهر، می‌تواند دارای دنیایی از خیابان به معنای واقعی کلمه شود.
خیابان محل انسان پیاده، بستر تکامل انسان پر دغدغه دوران مدرن می‌شود. برای کم کردن آسیب‌های روانی در شهر بم، ایجاد خیابان انسان محور ضروری است. سلامتی بدنی ساکن شهر بم، از طریق پیاده و حضور در خیابان تفریحی بوجود می‌آید. خیابان‌هایی که در آن‌ها محل حرکت انسان پیاده از محل خانه تا محل کارش با دوچرخه یا وسایل حمل و نقل عمومی و پیاده‌روی در مسیرهای پیاده مجهز، با صرفه‌جویی در مصرف انرژی و کشف چیزهای جدید با دیدن مکان‌های موجود در خیابان و اندیشه در آن‌ها، همراه می‌شود.
یافته‌های فوق با فعالیت مداوم و اندیشه در شهر بم به مدت 17 سال به‌دست آمده است. این خیابان انسان محور بم، تمدن جدید بم را به تمدن باستانی بم گره می‌زند.
بم تاریخ معماری و شهرسازی ایران است. تمدن خیابان بم، بازخوانی خیابان‌های دوران‌های مختلف بم است. به عبارتی خیابان بم، خیابان تقلیدی از تهران، اصفهان و تبریز نیست. خیابان بم نوآوری و بازخوانی خیابان‌های دوران‌های مختلف بم و داشته‌های امروز خیابان‌های ماشین محور بم است. با این توضیحات یکی از عناصر تمدنی جدید بم، رویکرد خیابان انسان محور بم است.
در نوشته‌های بعدی به باغ بم، قنات و آب بم، سرزمین بم، گسل و زلزله بم، منابع آب آشامیدنی بم، ساکنان محلات بم، مدیریت هماهنگ شهری بم، سکونت‌گاه‌های خود ساخته بم، گردشگری بم، میراث‌فرهنگی بم، خاک و خانه بم، ابزارهای هدایت کننده و کنترل توسعه بم (شهرسازی و معماری بم) و سرمایه‌های اجتماعی بم توجه می‌کنیم». /الف
* شهرساز، عضو هیات علمی و رئیس دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد کرمان
نظر خود را بنویسید