گروه جامعه ـ جمعی از اعضای هیات علمی بخش جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان در نشست «تاب‌آوری و توسعۀ پایدار شهر کرمان» که عصر دوشنبه در خانه‌گفتمان شهر کرمان برگزار شد، درباره‌ی مسائل شهری اظهاراتی را مطرح کردند؛ عملکرد دانشگاه را نیز همراه با مدیریت شهری به‌چالش کشیدند و با یادآوری ناپایداری شهر کرمان تاکید کردند با ادامه‌ی این روند، فاجعه در انتظار کرمان است.
به گزارش خبرنگار فردای‌کرمان، در این نشست که عصر روز دوشنبه، 14 آبان‌ماه برگزار شد، جمعی از دانشجویان نیز شرکت داشتند.
در ابتدای جلسه، دکتر محسن پورخسروانی؛ عضو هیات علمی بخش جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان، درباره‌ی برخی مخاطرات که حیات کرمان را تهدید می‌کند از کم‌آبی تا لرزه‌خیزی توضیحاتی داد.
او تصاویری از نقشه‌هایی که میزان لرزه‌خیزی شهر کرمان در نقاط مختلف را نمایش می‌داد ارایه کرد و یادآور شد: «مناطق بدون تخریب؛ یعنی مناطقی که اگر زلزله‌ای اتفاق بیفتد کم‌ترین میزان تخریب را دارد، نسبت به کل وسعت شهر کرمان محدوده‌ی بسیار کوچکی دارد».
وی سپس نقشه‌ی گسل‌های شناسایی شده در کرمان را ارایه کرد و گفت: «اگر جایی در کرمان پیدا کنید که گسل نباشد جایزه دارید. حالا ببییند چه اتفاقی در این منطقه افتاده است؛ یکی از دانشجویان، چند گسل فعال را در استان بررسی کرد و به این نتیجه رسید که حدود 50 درصد سکونتگاه‌های ما در فاصله‌ی کم‌تر از هزار متری گسل قرار دارند و این یعنی، ما هر لحظه ممکن است با یک فاجعه مواجه شویم».
وی با بیان این‌که مکان‌گزینی بافت تاریخی شهر کرمان بسیار هوشمندانه و درست بوده است، افزود: «اما در دوره‌های بعدی، ما ساده‌ترین راه را برای ساخت شهر کرمان انتخاب کردیم؛ بسازیم ببینیم چی میشه!».
وی ادامه داد: «اکنون کانون‌های جاذب جمعیت در کرمان، در مناطقی هستند که شدت تخریب آن بالاست و باید فکر اساسی کرد. وقتی حرف از تاب‌آوری می‌زنیم اما، از لحاظ ساختاری کاری دیگر از ما برنمی‌آید و باید برویم سراغ پاسخ این پرسش که از لحاظ سازه‌ای چه کنیم؟».
سیستم فاضلاب نداریم، زیرگذر می‌سازیم
وی در بخش دیگری از سخنان خود، با بیان این‌که وضعیت کنونی ما نتیجه‌ی تصمیم‌هایی است که در گذشته گرفته شده، به از دست رفتن هویت مکانی کرمان اشاره و اظهار کرد: «هویت مکان ریشه در تاریخ طبیعی آن مکان دارد. اگر ما امروز می‌گوییم که منطقه، خشک و کم‌آب است، سوال این است که آیا این خشکی مربوط به 100 سال گذشته است؟ قطعا این‌طور نیست. ما به واسطه‌ی قرارگیری در عرض میانه‌ی جغرافیایی، در منطقه‌ی بیابانی کره زمین هستیم. پس خشکی مربوط به الان نیست. یا ساختار تکنوتیکی که کرمان دارد هم مربوط به جایگاه ساختاری کشور ماست و همیشه همین بوده است. اما چه اتفاقی افتاده که در این حوزه‌ها با بحران‌هایی مکرر روبه‌رو شده‌ایم؟». وی در پاسخ به این پرسشی که طرح کرد گفت: «زمانی یک تصمیم اشتباه گرفته و الگویی انتخاب شده که مربوط به منطقه‌ی ما نیست؛ پس الان با مشکل کم‌آبی مواجه شدیم. از زمانی روی دیوار روستاها نوشتیم: کشاورزی محور توسعه؛ باید این امروز را می‌دیدیم. از زمانی مکنده‌ی دیزلی جایگزین قنات شد و کم‌کم مسائل بعدی و سدسازی پیش آمد باید منتظر وضعیت فعلی می‌بودیم. در بحث ساختاری و زمین‌شناسی نیز وضع همین است. چرا دوره‌های خطرات و مخاطرات ما این همه به یکدیگر نزدیک شده؟ این‌ها همه نشان می‌دهد اتفاقاتی رخ داده که تعادل محیط را به هم زده است».
وی ادامه داد: «شیب زمین در اکثریت مناطق شهر کرمان صفر تا دو درصد است و حالا در منطقه‌ای با این ویژگی، ما هنوز سیستم فاضلاب نداریم و متاسفم که باید بگویم سیستم فاضلاب نداریم ولی داریم روگذر و زیرگذر می‌سازیم! پسابی که وارد این پروژه‌ها می‌شود را چه می‌خواهیم بکنیم؟». وی اضافه کرد: «شیب صفر تا دو درصد یعنی رسوبات به‌شدت ریزدانه هستند؛ حالا وقتی با سنگ بستر نفوذناپذیر برخورد کنند نتیجه چه می‌شود؟ همان چیزی که در مسجد جامع و دیگر بناها و ساختمان‌های شهر دیدیم که بالا آمدن آب‌های زیرسطحی با آن چه کرد».
وی با بیان این‌که اگر اکنون چاره‌اندیشی نشود، در آینده این اثرات را خیلی شدیدتر خواهیم دید، اظهار کرد: «مدیریت بدون تخصص معنا ندارد. مشکل اساسی ما سوء مدیریت است».
هشدار دربارۀ افزایش جمعیت شهر کرمان
در ادامه‌ی نشست، دکتر حسین غضنفرپور؛ عضو دیگر هیات علمی بخش جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان نیز با بیان این‌که طبیعت کرمان را نمی‌توان تغییر داد، گفت: «چه اتفاقی افتاد که امروز این مشکلات و آسیب‌ها را داریم و با یک بحران روبه‌رو شده‌ایم؟ در محیطی که توان لازم را ندارد اقداماتی انجام داده‌ایم که اثرات محیط را بر زندگی انسان تشدید می‌کند».
وی با طرح این پرسش که آیا محیط و بستر مکانی کرمان شرایط جمعیت 700، 800 هزار نفر را دارد؟ ادامه داد: «می‌گویند کرمان باید کلانشهر شود و به‌دنبال افزایش جمعیت شهر تا یک میلیون نفر هستند. یک حساب سرانگشتی می‌گوید در این شهر، هر روز 140 میلیون لیتر آب مصرف می‌شود، هر نفر متوسط 200 لیتر آب در شبانه‌روز مصرف می‌کند و در سال بیش از 51 میلیارد لیتر آب در شهر کرمان مصرف و همین آب به فاضلاب تبدیل می‌شود و زیر سطح زمین می‌ماند. ما روی یک بمب خاموش نشسته‌ایم. از طرفی، آب هم نداریم».
وی ادامه داد: «تاب‌آوری مگر چیست؟ مگر این زمین چه‌قدر توان دارد این وضعیت را تحمل کند؟ در همین شهر هر نفر حداقل نیم کیلو زباله در شبانه‌روز تولید کند 350 تن در شبانه‌روز و در سال 127 هزار تن زباله تولید می‌شود. با آب این گونه رفتار می‌کنیم از طرفی زباله را که می‌تواند یک فرصت باشد هم به محیط اضافه می‌کنیم. طبیعت خودش تعادل اکولوژیکی یا همان تاب‌آوری و تحمل‌پذیری را برای خودش ایجاد می‌کند اما انسان است که این تعادل را به‌هم می‌زند و ما این کار را انجام داده‌ایم».
وی سپس به قنات به‌عنوان سازه‌ای که این شرایط محیطی را مدنظر داشته اشاره و اظهار کرد: «بستر محیطی یک توانی دارد که باید برای بهره‌برداری به آن توجه کرد. سوءمدیریت‌ها اما این توان را نادیده گرفت و خودخواهانه هرکار خواستیم کردیم».
دانشگاه گلخانه‌ای عمل می‌کند
کورش افضلی؛ رئیس خانه‌گفتمان شهر کرمان نیز گفت: «نقشه‌های تخریبی شهر نشان داد که ما روی بستر کاملا فرسوده و ناپایداری هستیم. این شهر براساس اسناد شما ناپایدار و نا تا‌ب‌آور است. مصرف 140 میلیون لیتر آب در این شهر، یک فاجعه‌ی به تمام معناست ولی مدیران ما از اشتباهات خود دست برنمی‌دارند. دانشگاه هم دارد گلخانه‌ای عمل می‌کند».
وی افزود: «خانه‌گفتمان آمادگی دارد این مسئله را موشکافی کند تا بگوییم ناپایداری امروز ما در یک زمان خاص به فاجعه تبدیل می‌شود. همه می‌دانیم شهر بد عمل می‌کند اما چه‌طور این وضعیت را تغییر دهیم؟».
دانشگاه مدیریت شهری را به چالش بکشد
غضنفرپور بحث را ادامه داد: «جامعه‌ی علمی باید حرف علمی بزند و مدیریت شهری را به چالش کشد. مشکلاتی که در حوزه‌ی شهری وجود دارد را باید بی‌پرده بگوییم. البته دانشجویان و دانشگاه هم باید به یک جمع‌بندی با خودمان برسیم. یک سمن شکل دهیم و ابتدا به مدیریت؛ مسائل و مشکلات را می‌گوییم و با آن‌ها چالش می‌کنیم».
وی افزود: «راهی جز این نیست که جامعه‌ی دانشگاهی باید به یک همراهی درونی وسپس جمع‌بندی برسد، مدیریت شهری را آگاه کند و در مرحله‌ی بعد یک سمن که تشکیل داده‌ایم، چالشی با این مدیریت داشته باشد تا بدانند فضای بسیار ناپایداری در کرمان داریم و دارد بدتر هم می‌شود».
غضنفرپور بیان کرد: «در جریان این چالش‌ها، جامعه‌ی دانشگاهی چیزی برای از دست دادن ندارد ولی سیستم مدیریت خیلی چیزها برای از دست دادن دارد».
گفتمان بومی نداریم
دکتر محمد رحیمی؛ از دیگر اعضای هیات علمی بخش جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان نیز در این نشست گفت: «در هر تصمیمی، رجوع به تاریخچه خیلی مهم است. در سرزمین ما یک‌سری اصول و قواعد وجود داشته و امور طبق آن پیش می‌رفته؛ تفکری که حاکم بوده، بلندمدت بوده و در هر اقدامی، آینده را می‌دیده‌اند. ولی الان راه صدساله را یک شبه می‌خواهیم طی کنیم».
وی با اشاره به تخریب و تغییر این اصول و قواعد در طول تاریخ افزود: «این قوانین و قواعد باید شناخته می‌شده که نشد و همه کنار گذاشته شده و تکنولوژی‌هایی که هیچ نسبتی باهویت ما نداشت را به کار گرفتیم».
وی گفت: «نتیجه این شده که از سر و روی دیوارها و کالبدهای ما ترس و استرس می‌بارد، هویت از دست رفته، اصالت‌ها و قوانین از بین رفته است و یک گفتمان سرزمینی نداریم. به نظر من، باید به اصول و قواعد و به ذات سرزمین برگردیم».
در مطالعات تاریخچه را نمی‌بینیم
وی با بیان این‌که مشکل بزرگی که اکنون داریم این است مطالعات پروژه‌ها انجام نشده است، ادامه داد: «در مطالعاتی که انجام شده است ببینید کجا روی تاریخچه بحث شده؟ اگر هم برخی، مطالعاتی اجتماعی و تاریخی و فرهنگی انجام داده‌اند در فصل بعدی مطالعات می‌بینید که هیچ توجهی به آن نشده و عملا، تاثیری در برنامه‌ریزی نداشته است».
دکتر رحیمی به تجربه‌ی مشترک بسیاری از دانشگاهیان در مواجه به سیستم اجرایی نیز اشاره و اظهار کرد: «جایی هم که طرح و پروژه ارایه کردیم و روی مبانی نظری کار کردیم و براساس این مبانی، طرحی را دادیم؛ دیدیم مقابل ما کسانی نشسته و تصمیم می‌گیرند؛ تکنوکرات‌هایی هستند که مهندسی راه و عمران خوانده‌اند».
وی تاکید کرد: «تا گفتمان ما اصلاح نشود، زیست‌پذیری و پایداری اتفاق نمی‌افتد. در گفتمان روی یک‌سری اصول تاکید داریم. باید به یک گفتمان بومی برسیم؛ همان چیزی که در گذشته داشتیم و امروز آن را نادیده گرفته‌ایم».
جامعه حرکت نمی‌کند
کورش افضلی اما این سوالات را مطرح کرد: این‌که گفتمان باید مجددا نهادینه شود درست؛ اما چگونه؟ وظیفه‌ی ما تذکر است. ولی وقتی جامعه‌ای وارد یک گفتمان تذکر نمی‌شود چه کنیم؟
دکتر رحیمی در پاسخ گفت: «سیستم برنامه‌ریزی ما متمرکز است. باید این سیستم برداشته شود. در این جامعه انتقاد هم جایی ندارد».
وی با طرح این پرسش که چه کسانی برای این شهر تصمیم می‌گیرند؟ اظهار کرد: «وزارت مسکن و شهرسازی مشاور را تایید می‌کند و بعد همین مشاور طرح‌ها را انجام می‌دهد. سیستم رانتی است. این سیستم باید اصلاح شود».
افضلی اما بحث را این‌طور ادامه داد: «گفتن این‌که باید فلان کار را انجام دهیم؛ فایده‌ای ندارد. دانشگاه ما قدرت ندارد. زبان درستی هم که مردم عادی آن را بفهمند و بتوانند با مدیرانی که از بالا به پایین برایشان برنامه‌ریزی می‌کنند مقابله کنند وجود ندارد».
وی افزود: «اکنون یک گفتمان لذت‌بخش بین دانشگاهیان وجود دارد. این گفتمان باید حرکت کند و با زبان ساده وارد جامعه شود».
دانشگاه برای این شهر چه کرده است؟
دکتر علی‌اصغر عبدالهی؛ از دیگر اعضای هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه باهنر کرمان هم در این نشست اظهاراتی را مطرح کرد.
او گفت: «در برنامه‌ریزی اخیر در شهر کرمان دو مشکل وجود دارد. یکی این‌که شایسته‌سالاری در حوزه‌ی شهرسازی نمی‌بینیم و دنبال نتیجه‌گرایی بوده‌ایم. مشکل دیگر این شهر آن است که کرمان را برای ماشین می‌سازند نه انسان. یک پروژه بر مبنای تفکر انسان‌محور در این شهر اجرا نشده و این یک عیب بزرگ در برنامه‌ریزی شهری در کرمان است».
وی افزود: «دید این است پل و زیرگذر بسازیم ولی به اوقات فراغت مردم و الگوی زیست‌پذیری مردم فکر نکرده‌ایم و به این نیاندیشیدیم که تعاملات اجتماعی را چه‌طور بالا ببریم؟».
وی با بیان این‌که کرمان در سابقه‌ی تاریخی خود، شهری انسان‌گرا بوده است، ادامه داد: «ما انتقاد می‌کنیم اما این واقعیت را هم باید مدنظر داشته باشیم که هیچ مدیر شهری نمی‌خواهد شهری ضعیف بسازد و تلاش هم می‌کند بهترین عملکرد را داشته باشد؛ ولی برنامه‌ریزان شهری خیلی ضعیف عمل کردند. ما دانشگاهیان همیشه همه را گردن مدیران می‌اندازیم اما سوال اینجاست: خود ما در این شهر چه کردیم؟ چند مقاله‌ی کاربردی در زمینه‌ی توسعه‌ی شهرکرمان نوشتیم؟».
عبدالهی اظهار کرد: «برای از بین بردن این ضعف‌ها پیشنهاد من این است که در پست‌های اجرایی این شهر نفوذ کنیم. منظورم نفوذ اداری نیست؛ اما می‌توانیم روابط را تقویت کنیم». وی گفت: «همچنین شهرسازان و برنامه‌ریزان شهری ما، به جای خالی کردن زیر پای هم، باید همدیگر را حمایت کنند».
دکتر رحیمی اما یادآور شد: «اگر انتقاد سازنده هم کنیم شهرداری که با مشکلات اقتصادی مواجه است و درآمدش از طریق تراکم‌فروشی است و مجبور است زمین‌های شهری را بفروشد؛ چه می‌توانیم کنیم؟».
دکتر عبدالهی گفت: «در شهرهای کشورهای توسعه‌یافته منابع درآمد شهرداری‌ها کاملا مستقل است. شهرداری به‌جای نهادی مصرف‌گرا باید به یک نهاد اقتصادی که به سود شهر عمل کند؛ تبدیل شود».
نظر خود را بنویسید