بی‌خانمانی نمایشگاه صنایع‌دستی در کرمان

فردای‌کرمان – اسما پورزنگی‌آبادی: تاریخ، غنا و توانمندی صنایع‌دستی کرمان و اهمیتی که در تامین معیشت بسیاری از خانواده‌ها دارد بر کسی پوشیده نیست. با توجه به این شرایط انتظار می‌رود حمایت از هنرمندان صنایع‌دستی همواره در اولویت برنامه‌های مسئولان و نهادهای فرهنگی و هنری باشد اما واقعیت خلاف این انتظار را نشان می‌دهد وگرنه این هنرمندان در کرمان با این همه چالش‌های جورواجور مواجه نبوده‌اند. یک نمونه‌اش مشکلاتی است که بسیاری از فعالان صنایع‌دستی در زمینۀ عرضه و فروش محصولات خود دارد.

بسیاری از این هنرمندان توانایی تامین هزینه‌های راه‌اندازی فروشگاه‌ برای عرضۀ آثارشان را ندارند. برگزاری نمایشگاه‌های صنایع‌دستی برای این افراد که برای تولید تنها یک اثر، ساعت‌ها و حتی گاهی روزها و هفته‌ها از عمر و انرژی خود را صرف می‌کنند، یک دلخوشی است تا بتوانند با شرکت در آن، بی‌واسطه، با مشتریان داد و ستدی انجام داده و در مبارزۀ نفس‌گیر بقا به پیروزی دست یابند. اما در شهر کرمان که دو سالی است عنوان «شهر ملی صنایع‌دستی» را هم با خود یدک می‌کشد هنوز یک مکان مناسب برای برگزاری نمایشگاه‌های صنایع‌دستی تامین نشده است. سالیان زیادی است که متولیان، سر خود را گرم راه‌اندازی بازارچه یا نمایشگاه صنایع‌دستی در بازار تاریخی قلعه‌محمود کرده‌اند؛ کاری که از به سرانجام رساندن آن ناتوانند. برخی فعالان صنایع‌دستی هم به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر نباید دلخوش به بازار قلعه‌محمود باشند. علیرضا امیرحسینی ـ مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی استان کرمان می‌گوید: «در این بازار اوقاف و شهرداری مالکیت دارند، برخی حجره‌ها هم مالکان شخصی دارند؛ برخی از این مالکان فوت کرده‌اند و حجره‌ها در دست ورّاث آن‌هاست. با این شرایط، به این راحتی نمی‌توان این مکان را به یک بازارچۀ صنایع‌دستی تبدیل کرد. ضمن اینکه عرض راستۀ بازار هم برای برپایی نمایشگاه مناسب نیست. در پیرامون این بازار هم شرایطی وجود دارد که برای برپایی بازارچۀ صنایع‌دستی مناسب نیست».

چالش نبود مکانی مناسب برای راه‌اندازی نمایشگاه و بازارچه‌های صنایع‌دستی، هر سال در ایام نوروز خود را خیلی پررنگ نشان می‌دهد؛ در گذشته، نمایشگاه در دامان یخدان مویدی برپا می‌شد اما بعد مشخص شد که برگزاری نمایشگاه، هم برای این اثر تاریخی آسیب‌هایی به دنبال دارد و هم در رفت‌وآمد در آن محدوده اختلالاتی ایجاد می‌شود. بنابراین، نمایشگاه‌های یخدان مویدی برچیده شد. دو سال قبل، نمایشگاه در هفت‌باغ برگزار شد که نارضایتی بسیاری از هنرمندان شرکت‌کننده در آن رویداد را به‌دنبال داشت آن‌چنان که یکی از هنرمندان تبریزی که طرفدار شرکت در نمایشگاه‌های کرمان است می‌گفت: اگر قرار باشد نمایشگاه در هفت‌باغ برگزار شود هرگز شرکت نخواهم کرد.

نوروز امسال برای اولین‌بار، نمایشگاه در محوطه‌ای در مجاور ساختمان شهرداری کرمان برگزار شد و انتقاداتی از جمله کوچک بودن فضا و فشردگی غرفه‌ها و مزاحمت نور مستقیم آفتاب را به‌دنبال داشت. باران هم که بارید کلی خسارت به غرفه‌داران وارد کرد. اگرچه حدود 90 غرفه در این نمایشگاه فعال بود ولی همین که به برخی از شرکت‌کنندگان غرفه‌هایی رایگان داده شد می‌تواند این احتمال را پررنگ کند که استقبال هنرمندان، در آن حدی نبوده که برگزارکنندگان انتظار داشتند. بماند که بسیاری از مردم کرمان هم از این نمایشگاه بی‌خبر ماندند چون تبلیغات کافی انجام نشده بود، از طرفی، پیش از عید نوروز هم بیش‌تر صحبت از این بود که نمایشگاه در یخدان مویدی برگزار می‌شود و کسی فکرش را نمی‌کرد نمایشگاه کنار شهرداری و در پارک شورا برگزار شده باشد.

چالش نبود فضای مناسب برای برگزاری نمایشگاه‌های صنایع‌دستی فقط هم مربوط به نوروز نیست. نمایشگاه ملی صنایع‌دستی هم که هرسال برگزار می‌شود به محل سایت نمایشگاه‌های بین‌المللی در جادۀ کرمان ـ باغین (بزرگراه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی) رفته است؛ جایی که رفت‌وآمد مردم به آن به‌راحتی امکان‌پذیر و حتی مقرون به‌صرفه نیست.

امیرحسینی که از فعالان باسابقۀ صنایع‌دستی کرمان است یک پیشنهاد دارد. او می‌گوید: «بهترین وضعیت این است که زمینی برای صنعتگران تامین شود و قطعاتی در اختیار هر صنعتگری که متقاضی است قرار داده شود تا انبار و کارگاه و فروشگاه بشود؛ در این شرایط هم صنعتگر به کارش دلگرم می‌شود و هم هر کس از هرجای ایران به کرمان آمد می‌داند محل تجمع هنرمندان صنایع‌دستی کجاست».

حالا فرض کنید دربارۀ این پیشنهاد یک اجماع صورت گرفته و همه پذیرفته‌اند باید چنین مجتمعی برای رشته‌های گوناگون صنایع‌دستی احداث شود. با حمایت‌های قطره‌چکانی که از صنایع‌دستی می‌شود، می‌توانید حدس بزنید چند ده سال دیگر، چنین پروژه‌ای اجرا بشود؟

برای اینکه اهمیت برگزاری منظم نمایشگاه‌های صنایع‌دستی مطابق یک تقویم را در دوام تولیدات و زنده ماندن بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی بهتر دریابید، روایت یکی از هنرمندان که حدود 19 سال در این حوزه فعال است را نقل می‌کنم. او که نمی‌خواست نامی از او در گزارش آورده شود گفت که در چند سال اخیر، بسیاری از دوستانش، از تولید آثار هنری دست کشیده‌اند و به مشاغلی مثل فروش لوازم جانبی موبایل روی آورده‌اند چون فعالیت در حوزۀ صنایع‌دستی دیگر برایشان صرفۀ اقتصادی نداشته است. او توضیح داد که هنرمندان صنایع‌دستی باید کلی مواد اولیه بخرند و وقت بگذارند و محصولاتی را تولید کنند تا شاید در طول سال دو نمایشگاه برگزار شود که بتوانند درآمدی کسب کنند. این اوضاع و طولانی شدن خواب سرمایه، بسیاری از فعالان را از بازار به بیرون رانده است. او با اشاره به افت شدید فروش صنایع‌دستی در دو سال اخیر گفت که در گذشته، نمایشگاه‌های صنایع‌دستی با هزینه‌های معقول و مناسب بیش‌تر برگزار می‌شد اما الان محدود به این شده که در نوروز نمایشگاهی برگزار شود در حالی که نمایشگاه هم به معرفی و هم به فروش محصولات، به خصوص برای کسانی که توان راه‌اندازی فروشگاه دائمی ندارند، خیلی کمک می‌کند. در سال‌های اخیر، خود او هروقت در نمایشگاهی حاضر می‌شود برخی خوردنی‌ها را هم در کنار غرفه‌اش عرضه می‌کند تا بتواند ادامه بدهد!

یکی دیگر از هنرمندان باسابقۀ صنایع‌دستی به صراحت گفت که صنایع‌دستی کرمان سکته کرده و اگر چاره‌ای اساسی اندیشیده نشود دیری نمی‌پاید که به کما برود!

 هر رشته‌ای از هنرهای سنتی که بمیرد ضمن تضعیف ارزش‌های فرهنگ بومی کرمان، جا را برای رقبای داخلی و خارجی بازتر و بازگشت کرمان را دشوارتر می‌کند؛ این تجربه در صنعت فرش دستباف کرمان پیش چشم همگان است.

در این وضعیت انتظار می‌رود مقامات، با دوری از روزمرگی، دست به‌کار بشوند و  به سرعت اقدامات لازم را انجام دهند تا لااقل مشکل برپایی نمایشگاه‌های مکرر در مکان‌های مناسب در کرمان رفع شود تا هنرمندان محلی بتوانند به‌طور موثرتری به نمایش و فروش آثار خود بپردازند.