فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: سرنوشت فصل جدید کاوش‌های باستان‌شناسی کنارصندل جیرفت در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
دی‌ماه سال گذشته بود که پس از حدود 16 سال چشم‌انتظاری، یک هیئت باستان‌شناسی با سرپرستی دکتر سیدمنصور سیدسجادی به جیرفت آمدند. این خبر بازتاب فراوانی در بین مردم و رسانه‌ها داشت. در حالی که توقع می‌رفت شروع فصل تازۀ کاوش‌ها و کشف اشیاء و آثار جدید، پرده از بخش دیگری از راز و رمزهای این تمدن باشکوه فروبیاندازد و صفحات بیش‌تری از آن را خوانا کند، سیدسجادی آن زمان اعلام کرد که به‌دلیل تخریب زیادی که در این تپۀ باستانی اتفاق افتاده فعلا نه کاوش در حد گسترده، بلکه مرمت را انجام می‌دهیم.
اکنون اما باستان‌شناسان در کنارصندل نیستند؛ برخی بدبینانه به شرایط جدید می‌نگرند و آن را نشانه‌ای از توقف درازمدت کاوش‌ها می‌دانند. سیدسجادی اما با توضیح دربارۀ اینکه هر فصل کاوش نهایت 60 روزه است، به فردای‌کرمان می‌گوید که در شهریورماه باید تقاضای ازسرگیری فصل دیگری از کاوش‌ها را به پژوهشکده باستان‌شناسی کشور ارائه کند. اگر اعتبار آن تامین و مجوزها داده شود آن‌ها دوباره به کنارصندل برمی‌گردند و فصل بعدی کاوش شروع می‌شود.
دکتر سیدمنصور سیدسجادی از باستان‌شناسان مطرح کشور است. او را بیشتر با کاوش‌هایش در شهر سوخته می‌شناسیم و نقش مهمی که در ثبت‌جهانی این سایت مهم باستانی داشته است.
او در گفت‌وگویی که اوایل خردادماه با فردای‌کرمان داشت، با بیان اینکه سال گذشته در کنارصندل اولویت را بر مرمت و حفاظت گذاشتیم، اظهار کرد: «این کار، دلایل گوناگونی داشت از جمله اینکه آثار معماری کنارصندل در 16، 17 سال گذشته که کاوش‌ها متوقف شده بود بسیار تخریب شده است. خوشبختانه موفق شدیم ماکت نقش برجستۀ آن را بسازیم و باقی‌ماندۀ آن را که چیز زیادی هم نیست مرمت کنیم».
وی با تاکید بر اینکه بیشتر از این کاری برای این نقش برجسته نمی‌توانیم انجام دهیم چرا که چیز زیادی از آن نمانده که بتوان به‌طور اساسی مرمت کرد، افزود: «حفاظت و مرمت از این لحاظ مهم است که اگر بخواهیم کنارصندل را ثبت‌جهانی کنیم، شرایط و نکاتی باید فراهم شود تا بازرسان سازمان یونسکو وقتی بازدید می‌کنند بر ثبت جهانی صحه بگذارند».
سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی کنارصندل اظهار کرد: «بارها و بارها گفته‌ام تپه‌های کنارصندل قابلیت بسیار بالایی برای ثبت‌جهانی دارند اما با وضعیت فعلی نمی‌توان آن را ثبت کرد و شرایط باید از هر نظر، چه مرمت و حفاظت و چه حصارکشی و تهیۀ تابلوهای لازم و ... مهیا شود. ما تاکنون فقط مقدار کمی از این کارها را انجام داده‌ایم. چرا؟ چون این اقدامات نیاز به پول و اعتبار دارد».
نیاز مالی
سیدسجادی سپس گفت: «در گذشته، استادمان دکتر مجیدزاده کاوش‌های زیادی در کنارصندل انجام دادند و اطلاعات خوبی در این زمینه منتشر کردند اما کاوش‌های کنارصندل و سایر سایت‌های اطراف آن سال‌ها و سال‌ها و سال‌ها باید ادامه پیدا کند و کاری نیست که با دو، سه فصل بتوانیم آن را به سرانجام برسانیم».
وی با اشاره به شروع فصل دیگری از کاوش‌ها در سال گذشته افزود: «آقای دکتر شاهرخی مدیرکل محترم میراث‌فرهنگی استان کرمان بسیار برای تامین اعتبار زحمت کشیدند اما با این اعتبار حتی نتوانستند همۀ بدهی‌ها را بپردازند. آن هم برای 20 کارگر و شش، هفت کارشناس و یک ماه کار!».
وی با تاکید بر اینکه کنارصندل نیاز به کارهای زیادی دارد که هزینه‌بر است، ادامه داد: «یک کارگر روزی 700 هزار تومان دستمزد می‌خواهد؛ کاری به این ندارم که آیا حق دارد یا ندارد. به هر حال شرایط اقتصادی فعلی در همۀ فعالیت‌ها از جمله کاوش‌ها تاثیرگذار است».
وی خاطرنشان کرد: «بارها گفته‌ام با 10،20 کارگر و یک ماه پرسه زدن در آنجا کار کنارصندل به سرانجام نمی‌رسد بلکه اعتبار بسیار زیادی نیاز است».
دستاوردهای کاوش‌های پارسال
سیدسجادی در ادامه، در پاسخ به این پرسش که در کاوش‌های سال گذشته چه دستاوردهایی داشتید؟ گفت: «ما در جریان فعالیت‌هایی که سال گذشته در کنارصندل داشتیم دستاوردهای خیلی خوبی کسب کردیم؛ یکی اینکه توانستیم بخش کوچکی را مرمت و سایر بخش‌ها را آماده کنیم تا اگر امسال اعتبار تامین شد بتوانیم کار را ادامه دهیم و گسترش دهیم».
وی افزود: «دوم اینکه گزارش این اقدامات را آماده و به اداره کل میراث‌فرهنگی استان و پژهشکده باستان‌شناسی ارسال کرده‌ایم».
وی بیان کرد: «کار دیگری که انجام دادیم آماده‌سازی سه عنوان کتاب است. با قاطعیت می‌گویم که هیچ هیئت باستان‌شناسی را در ایران پیدا نمی‌کنید که پس از یک فصل کار، حتی یک کتاب چاپ کرده باشد ما اما سه کتاب را آماده کرده‌ایم که توسط نشر فرهنگ ایران که از انتشارات معتبر است منتشر خواهد شد».
وی در این‌باره توضیح داد: «از آن‌جایی که به‌جز گزارش‌های باستان‌شناسی که فنی است منابع مکتوب چندانی به زبان فارسی دربارۀ این تمدن نداریم که گروه‌های گوناگون بتوانند از طریق آن آگاهی کسب کنند، کتاب تمدن جیرفتی یا تمدن جیرفت را برای آشنایی همگان و به خصوص مردم استان کرمان و جیرفت با این تمدن آماده کردیم».
وی اذعان کرد: «گزارش‌های باستان‌شناسی، فنی و سخت و خسته‌کننده هستند و هرکسی حوصلۀ خواندن آن را ندارد و تنها برای باستان‌شناسان مفید است. در صورتی که باید یافته‌های باستان‌شناسی را با زبانی ساده به اطلاع همگان رساند. در این کتاب که از سلسله کتاب‌های «از ایران چه می‌دانم» است و چاپ هم شده ولی هنوز منتشر نشده، با زبان علمی در عین‌حال قابل فهم برای همه دربارۀ اینکه جیرفت چه بوده صحبت کرده‌ایم».
سیدسجادی افزود: «کرمان‌باستان کتاب دیگری است که نوشته‌ایم و در حال ویراستاری است».
وی ادامه داد: «کتاب اصلی که بسیار بزرگ و نفیس است شامل تصاویری از حدود 200 شی‌ء مهم موجود و به‌دست آمده از کنارصندل و محطوط‌آباد و ... است. این کتاب در حال طی آخرین مراحل آماده‌سازی است».
شروع کاوش‌ها در ابهام
سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی کنارصندل در پاسخ به این پرسش که آیا حفاری مجدد در کنارصندل انجام می‌شود؟ توضیح داد: «کنارصندل کمابیش 600 هکتار وسعت دارد در حالی که سایت‌های پیش از تاریخ ما معمولا 10،15 هکتار و نهایت 25 هکتار هستند. کنارصندل را نمی‌توان با 10، 20 کارگر و امکانات مختصر کاوش کرد».
وی با بیان اینکه فصل حفاری معمولا بین 45 تا 60 روز است، اظهار کرد: «نمی‌توان 20 نفر در تمام طول سال و به‌طور مداوم در یک سایت باستانی کار کنند چون هزینۀ سرسام‌آوری دارد. بعد از 60 روز، گروه حفاری باید بر روی نتایجی که به دست آمده کار و آن را ارائه کند».
وی سپس دربارۀ توقف یا عدم توقف کاوش‌های کنارصندل گفت: «اول اینکه بگویم اجازۀ حفاری یا مرمت در هر سایت باستانی در ایران منحصرا در دست پژوهشگاه میراث‌فرهنگی است و به این ترتیب عمل می‌شود که پژوهشکده باستان‌شناسی به پژوهشگاه پیشنهاد می‌دهد و پژوهشگاه یا موافقت می‌کند یا خیر. البته این کار با همکاری اداره کل میراث‌فرهنگی استان‌ها انجام می‌شود».
وی افزود: «سال گذشته همۀ این شرایط خوب را داشتیم. اداره میراث‌فرهنگی استان کرمان برای شروع کاوش‌ها خیلی کمک کرد. ما هم کارمان را انجام دادیم ولی همان‌طور که گفتم با بودجه‌ای بسیار اندک؛ به طوری که تازه پس از پایان حفاری توانستند بخشی از بدهی‌ها را بپردازند».
وی با تاکید بر اینکه یکی از مسائل مهم برای تداوم کاوش‌ها تامین بودجه و اعتبار است، ادامه داد: «اشاره کردم که هر فصل کاوش 45 تا 60 روز است اما اگر اداره کل میراث‌فرهنگی استان کرمان بتواند اعتبار لازم را فراهم کند من حاضرم پنج ماه به‌طور مداوم در کنارصندل بمانم».
سیدسجادی در این‌باره توضیح داد: «قبلا هم اعلام کرده‌ام که بنده حداکثر سه تا چهار فصل در کنارصندل کار می‌کنم. امیدوارم در این سه، چهار فصل بتوانیم علاوه بر مرمت، آماده‌سازی اولیه این سایت را برای سلسله حفاری‌های گسترده توسط نیروهای جوان‌تر آماده کنیم؛ من خودم کارهای دیگری هم دارم و از نظر فیزیکی و ذهنی شاید بهتر باشد نیروهای جوان به کنارصندل بیایند و کار را ادامه بدهند منتها ابتدا باید طی سه، چهار سال کارهایی که نیاز است را انجام دهیم وگرنه هیئت بعدی وقت‌شان تلف می‌شود».
وی با تاکید بر اهمیت و نقش تامین بودجه و اعتبار برای استمرار کاوش‌های کنارصندل اظهار کرد: «در صورتی که حداقل برای 100 روز کار عملی اعتبار و بودجۀ لازم تامین شود به‌گونه‌ای که از روز اول که کار شروع شد به‌جز تعطیلات رسمی هیچ وقفه‌ای پیش نیاید، می‌توانیم از کاوش‌ها در کنارصندل نتیجه بگیریم ولی اینکه به منطقه بیاییم و بگوییم مثلا کلنگ می‌خواهیم و یک هفته بگذرد تا کلنگ بیاید، این شیوه، وقت و بودجه تلف کردن و هدردادن نیروست».
سیدسجادی گفت: «تاکید می‌کنم کنارصندل یک سایت معمولی یکی، دو هکتاری نیست که با 20 گمانه کار آن تمام شود. این سایت نیاز به کار گسترده دارد».
سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی کنارصندل افزود: «بنده حدود شهریورماه باید تقاضای تداوم حفاری را به پژوهشکده باستان‌شناسی ارسال کنم و اداره کل میراث‌فرهنگی استان هم یاری کند تا پژوهشگاه مجوز ادامۀ کار را بدهد».
احتمال تخریب مجدد
سیدسجادی در پاسخ به این پرسش که اگر اعتبار تامین نشود و کاوش‌های کنارصندل مجدد متوقف شود چقدر احتمال دارد آنچه که مرمت کرده‌اید دوباره تخریب شود؟ اظهار کرد: «با توقف طولانی‌مدت این احتمال وجود دارد که کنارصندل مجدد آسیب ببیند ولی وقتی حفاری ادامه پیدا کند این اتفاق نمی‌افتد چون هربار که باستان‌شناسان به سایت مراجعه می‌کنند وقتی ببینند جایی ایراد پیدا کرده فوری آن را برطرف کرده و جلوی گسترش آن را می‌گیرند».
وی یادآور شد: «تخریب‌هایی که در کنارصندل اتفاق افتاده به این دلیل است که کسی 16، 17 سال آنجا نرفته و کاری انجام نشده است».
غفلتِ بنگاه‌های بزرگ اقتصادی
سیدسجادی در ادامۀ این گفت‌وگو بیان کرد: «مردم همیشه توقع دارند وزارت میراث‌فرهنگی یا پژوهشگاه یا اداره کل میراث‌فرهنگی استان به سایت‌ها و آثار تاریخی و باستانی رسیدگی کنند. این تمدن و این خاک و آب اما متعلق به همه است. کنارصندل متعلق به همۀ مردم ایران و کرمان است».
وی با اشاره به ضرورت حمایت بنگاه‌های بزرگ اقتصادی از میراث‌فرهنگی اظهار کرد: «شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ این همه پول خرج مثلا تبلیغات در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی و اینترنت می‌کنند ولی به اداره کل میراث‌فرهنگی استان کمک مالی نمی‌کنند؛ البته قول آن را می‌دهند ولی به صورت عملی حمایتی نمی‌بینیم».
وی ادامه داد: «اعتباری که برای حفاری و مرمت کنارصندل لازم است برای برخی شرکت‌های اقتصادی مثل پول خرد می‌ماند؛ در حالی که همین پول خرد برای اداره کل میراث‌فرهنگی هزینۀ سنگینی است».
وی خاطرنشان کرد: «اگر بزرگان جیرفت؛ چه معنوی و مادی و کسانی که فعالیت‌های اقتصادی بزرگی دارند به ادامۀ کاوش‌ها کمک نکنند وضعیت کنارصندل همیشه همین‌طور می‌ماند».
این باستان‌شناس برجسته اظهار کرد: «در هیچ جای دنیا وزارت میراث به‌تنهایی نمی‌تواند بار سنگین این کارها را بر دوش بکشد. در کرمان هم شرکت‌ها و موسسات و افراد باید به یاری اداره کل میراث‌فرهنگی استان بشتابند». / الف
نظر خود را بنویسید