فردای‌کرمان ـ گروه جامعه: یکی از ساختمان‌های با قدمت پهلوی و معماری به سبک قاجار در حاشیۀ میدان فابریک شهر کرمان در ابتدای خیابان مطهری‌شرقی با مجوز رسمی میراث‌فرهنگی تخریب شده است.
مرتضی نیکرو ـ سرپرست میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان در این‌باره می‌گوید: «گاراژ قدیمی میدان فابریک ملک شخصی بوده و در شورای فنی تصمیم بر این شده که قسمت‌های فرسوده برچیده شود و بازسازی دقیق صورت بگیرد». بنا به گفتۀ نیکرو «این ساختمان ثبت ملی نبوده است».
به استناد متون تاریخی، میدان فابریک در اوایل دهۀ 50 خورشیدی در شهر کرمان ایجاد شده است. دلیل این نام‌گذاری، وجود کارخانۀ پشم‌زنی فابریک است که چند سال پیش‌تر و در سال‌های 1314 تا 1315 خورشیدی در ضلع دیگر میدان و روبه‌روی گاراژ قدیمی تخریب‌شده احداث شده است.
بنا به گفتۀ شاهدان، در این گاراژ قدیمی یک گاوگرد هم وجود داشته است.
همچنین، از دهۀ 40 خورشیدی این گاراژ به‌عنوان کارگاه نجاری مورد استفاده بوده به همین دلیل برخی از کرمانی‌ها این ساختمان را با نام نجارخانه می‌شناسند.
اگرچه بنای یادشده از معماری با تزئینات ویژه برخوردار نبوده است اما در حریم میراث‌فرهنگی به‌عنوان بنای واجد ارزش لکه‌گذاری شده بوده است. دربارۀ این نوع بناها ضوابط خاصی وجود دارد و نباید تخریب می‌شده است. ضمن اینکه این ساختمان به‌عنوان یکی از بناهای مربوط به اوایل قرن بیستم، نشانه‌ای از تغییرات اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی در سطح ملی و محلی بوده است. در دورۀ پهلوی اول تغییرات زیادی در بافت شهری و اجتماعی ایران به‌ویژه در شهرهای کهنی مانند کرمان ایجاد شد. در این دوره، سیاست‌هایی تحت عنوان مدرنیزاسیون و توسعۀ شهری آغاز شد و تاسیس برخی بناها با کاربری‌های مختلف مانند گاراژها، انبارها و اماکن عمومی به‌عنوان بخشی از این تحولات، خودنمایی کرد.
پایان گاراژهای قدیمی
در کرمان، مشابه این نوع گاراژی که در میدان فابریک تخریب شد تنها سه نمونه موجود بوده است که هرکدام به نوعی با تغییر کاربری یا تخریب مواجه شده‌اند.
یکی از این گاراژها که دارای سردری زیبا و سنتی بود، درست روبه‌روی کتابخانۀ ملی قرار داشت که در دهۀ هشتاد خورشیدی نابود شد و دیگر اثری از معماری آن به جای نمانده است. سردر این گاراژ در تقارن با سردر کتابخانۀ ملی ساخته شده بود.
دو ساختمان دیگر نیز، یکی همان گاراژی است که اکنون تخریب شده و دیگری در خیابان شهاب روبه‌روی سه‌راهی بهزاد قرار دارد که در حال حاضر از آن به‌عنوان انبار مصالح ساختمانی استفاده می‌شود.
ساختمان این گاراژها به‌واسطۀ کاربری آن که محل توقف خودروهای باری یا مسافری از مبدا کرمان یا به مقصد کرمان بوده، از طراحی ویژه و تزئینات خاصی برخوردار نیست اما به‌طور غیرمستقیم به یک دورۀ خاص در تاریخ تحولات ایران و کرمان اشاره دارد. البته سردر گاراژ روبه‌روی کتابخانۀ ملی (کارخانۀ خورشید سابق) دارای تزئینات چشم‌نواز و واجد ارزشی بوده است. گفته می‌شود این سردر محل ورود و خروج خودروهای باری و مسافری نبوده و این فعالیت‌ها از سمت ورودی دیگر گاراژ واقع در خیابان ابن‌سینا صورت می‌گرفته است.
توجیه تخریب
یکی از چالش‌های اساسی در کرمان، تناقض بین نیازهای اقتصادی و حفظ میراث‌فرهنگی است. با وجود اینکه برخی ساختمان‌ها به‌عنوان بناهای تاریخی و فرهنگی شناخته می‌شوند، در نهایت تصمیم‌گیرندگان با توجیه توجه به نیازهای جدید شهری، تصمیم به تخریب یا تغییر کاربری آن‌ها می‌گیرند.
با وجود اهمیتی که گاراژ قدیمی میدان فابریک در تاریخ تحولات شهر کرمان داشته، تخریب این ساختمان با مجوز رسمی از سوی اداره میراث‌فرهنگی صورت گرفته است.
گفته می‌شود مالک قصد دارد جای این ساختمان را با بنایی جدید با معماری سنتی پر کند. مالک به‌عنوان صاحب قانونی ملک، طبق حقوق خود تصمیم به انجام تغییرات در این بنا گرفته است اما از آن‌جایی که میدان فابریک با بناها و ساختمان‌های اطراف آن نشانه‌هایی از تاریخ معاصر کرمان هستند و نقش مهمی در حفظ هویت شهری و تاریخی کرمان دارند، این سوال مطرح می‌شود که آیا این ساخت‌وساز جدید، مجوزی که میراث‌فرهنگی داده را توجیه می‌کند؟
سرنوشت نامعلوم تعریض
یکی از مباحثی که در سال‌های گذشته پیرامون این ساختمان به محلی برای مناقشه تبدیل شده بود اجرای طرح تعریض خیابان مطهری‌شرقی است. در گذشته، میراث‌فرهنگی کرمان اجازۀ تعریض خیابان در مجاورت این گاراژ را نداده بود چرا که موجب می‌شد بخشی از بدنۀ این بنا از بین برود. حال مشخص نیست که با نابودی ساختمان اصلی، آیا اجازۀ تعریض خیابان به شهرداری داده می‌شود یا خیر؟ انتظار می‌رود از سوی اداره میراث‌فرهنگی و شهرداری کرمان پاسخ شفافی به این پرسش داده شود تا اطمینان حاصل شود که منافع شهر و شهروندان در جریان این پروژه حفظ شده است.
سرنوشتی که این گاراژ قدیمی با آن مواجه شد اولین نمونه از این دست تخریب‌ها نیست و ای‌بسا که آخرین مورد هم نباشد. این در حالی است که در همسایگی کرمان، در یزد گاراژی تقریبا هم‌سن گاراژ میدان فابریک به هتل سنتی تبدیل شده است.
با این رویکرد شورای فنی میراث‌فرهنگی استان کرمان این نگرانی جدی شده که این اتفاق مبنای تخریب بسیاری دیگر از بناهای واجد ارزش شهر کرمان قرار گیرد که هنوز ثبت ملی نشده‌اند.
تخریب گاراژ میدان فابریک زنگ خطری است که این‌بار از سوی میراث‌فرهنگی که باید محافظ و مدافع این نوع بناها باشد به صدا در آمده است. / الف
نظر خود را بنویسید