فردای‌کرمان – گروه جامعه: ۲۷ اردیبهشت‌ماه کلیپی در فضای مجازی با عنوان سرقت از موزه شاه نعمت‌الله ولی ماهان منتشر شد که نشان می‌داد فردی در کمال خونسردی، در حالی که برخی نسخه‌های خطی بسیار ارزشمند و قرآن سرقت شده از موزه را در دست دارد، از یک پیاده‌رو در ماهان عبور می‌کند. این فیلم توسط دوربین‌های مداربسته گرفته شده بود و فردای آن روز، ۲۸ اردیبهشت، دادستان ماهان با تایید این سرقت اعلام کرد که پیگیری برای بازداشت نامبرده جریان دارد.
۳۰ اردیبهشت نیز خبر بازداشت سارق و بازگردانده شدن اموال ارزشمند این موزه اطلاع‌رسانی شد، اما نگرانی‌ها از وضعیت نابسامان و غیراستاندارد موزه شاه نعمت‌الله ولی که در اختیار اوقاف است همچنان ادامه دارد زیرا وضعیت نگهداری اشیای ارزشمند در این آرامگاه، به شکل اصولی و علمی نیست.
در همین حال، علیرضا هاشمی‌نژاد فرهنگ‌پژوه و نسخه‌شناس اهل کرمان که سال‌ها عمر خود را صرف پژوهش در گنجینه‌های مختلف کرده، می‌گوید بارها نسبت به سرقت نسخه‌های ارزشمند موزه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان هشدار داده بود اما شنیده نشد تا اینکه سرقت انجام گرفت.
وی همچنین با اشاره به الزامات استانداردسازی این موزه تاکید کرد که متولی کنونی، دغدغه، درک درست و صلاحیت لازم را برای این کار را ندارد.
به گزارش فردای‌کرمان به نقل از ایرنا کرمان، هاشمی‌نژاد که هم روی نسخه‌های خطی این موزه در ماهان کار کرده و هم سابقۀ کار در موزه‌هایی مثل کاخ گلستان، آستان قدس رضوی و نیز نقاط دیگر را دارد، می‌گوید در برخی از این موزه‌ها حین فعالیت، دسترسی درجه یک داشته، لذا وقتی از کمبودها و شرایط اسفناک نگهداری اشیای بسیار ارزشمند تاریخی و دینی در موزه شاه نعمت‌الله سخن به میان می‌آورد و هشدار می‌دهد که این وضعیت باید پایان یابد، براساس اصول و استانداردهای نگهداری موزه است.
وی همزمان که از اوقاف انتقاد می‌کند، از میراث‌فرهنگی نیز انتقاد شدید دارد که در مورد موزه و آثار این موزه در آرامگاه شاه نعمت‌الله کم‌کاری کرده، زیرا براساس قانون موظف به پیگیری و گزارش دادن بوده؛ چند مورد از نسخه‌های این موزه ثبت ملی و یک مورد هم ثبت یونسکو شده است.
هاشمی‌نژاد، کارشناس ارشد نسخه‌شناسی، ادبیات، فلسفه، خوشنویس و عضو انجمن خوشنویسان است که در دانشکده هنر دانشگاه شهید باهنر کرمان از سال ۱۳۷۴ تاکنون در دروس مختلف نظیر هنر در تمدن اسلامی، تاریخچه کتابت، زیبایی‌شناسی، مبانی و مبادی خوشنویسی اسلامی نیز تدریس دارد و صدها فعالیت پژوهشی در موضوعات مختلف ازجمله خوشنویسی، هنر و تمدن اسلامی، نسخ خطی انجام داده است.
این فرهنگ‌پژوه و نسخه‌شناس نسخه‌های خطی، می‌گوید: «از سال ۸۴ روی نسخه‌های خطی موزه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کار کرده‌ام که خروجی‌های متعددی نیز در قالب مقاله‌های علمی و کتاب داشته است».
وی که سابقۀ مسئولیت در بخش نسخه‌های خطی و مرکز اسناد کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید باهنر، عضویت در گروه نسخه‌شناسی فرهنگستان هنر و نیز عضویت در هیأت مشاوران عالی موزه صنعتی کرمان را در کارنامه دارد، با اشاره به وجوه ارزشمند نسخه‌های خطی قرآن موزه شاه نعمت‌الله ولی، کاستی‌ها و جای خالی بدیهیات اولیه در قامت یک موزه را در بخش‌های حفاظتی و نیز شرایط محیطی این موزه را روایت می‌کند.
وی دربارۀ مختصات و اهمیت نسخه‌های ارزشمند خطی متعلق به موزه شاه نعمت‌الله توضیح می‌دهد: «شاید در حدود ۵۰، ۶۰ نسخه خطی خوب در این موزه وجود دارد؛ همه هم قرآن نیست اما ۱۸ یا ۱۹ قرآن ارزشمند وجود دارد».
هاشمی‌نژاد می‌افزاید: «در بین قرآن‌ها چهار، پنج نسخه از نظر ارزش، جزو نسخه‌های طراز اول محسوب می‌شود؛ دو،سه نسخه قرآن قراختایی هست که قرآن ۳۰ جزیی بوده و ۱۸ جزء باقی‌ست که به شکل تک نسخه‌ای نیستند بلکه نسخه‌های چندجلدی هستند».
وی ادامه می‌دهد: «از جمله مهمترین آنها، یک جزء از قرآنی است که معروف به قرآن‌های اولجایتو مربوط به دوره ایلخانی است که از جمله نفیس‌ترین قرآن‌های باقی مانده تاریخ اسلام هستند و تعداد بسیار معدودی از آنها در دنیا وجود دارد. می‌توان گفت که وجود برخی جزءهای این قرآن در ترکیه و فرانسه نیز گزارش شده، اما یک جزء آن در ایران و در ماهان نگهداری می‌شود که نسخه‌ای جهانی است و همه جا آن را می‌شناسند».
اهمیت نگهداری از ۲ جنبه
باتوجه به اهمیت و ضرورت حفاظت مناسب از نسخه‌های خطی در موزه شاه نعمت‌الله ولی ماهان که دوباره شاهد سرقت یا مشکلاتی مثل تخریب نسخه‌های ارزشمند تاریخی نباشیم، هاشمی‌نژاد از ۲ جنبه این مساله را روایت می‌کند؛ ابتدا برای اینکه تاکیدی داشته باشد که صلاحیت لازم را دارد که در این زمینه اظهارنظر کند، به فعالیت و سطوح دسترسی خود در برخی موزه‌های مهم کشور اشاره دارد و می‌گوید که شرایط نگهداری در دیگر موزه‌ها را از نزدیک مشاهده کرده است.
وی می‌گوید: «اینک ۲ طرح بزرگ نسخه‌شناسی ملی در کشور - در دست اجرا - داریم، یکی در کاخ گلستان که ۴۰۰ نسخه را بررسی کردم و دسترسی درجه یک داشتم؛ یعنی جزو معدود پژوهشگرانی بودم که در کاخ گلستان دسترسی درجه یک به من دادند. همچنین در حال حاضر نیز مشغول اجرای طرحی مشابه در آستان قدس، روی قرآن‌ها هستیم لذا به فضای نسخه‌ها و حفاظت از آنها آشنا هستم».
هاشمی‌نژاد در ادامه می‌افزاید: «مهمترین مساله که در این زمینه به نظرم باید به آن اشاره کرد، آن هم مربوط به نسخ خطی قرآن، مساله متولی است. ما در نگهداری، یک بخش فیزیکی داریم که از نظر حفاظت و دسترسی مسائل را بررسی می‌کند که خیلی اهمیت دارد اما بخش دیگری نیز داریم و آن، نگهداری از نظر شرایط محل نگهداری است».
وی ادامه می‌دهد: «به طور مثال امکان سنجی میزان رطوبت و دما، حضور حشرات، سمپاشی شدن یا نشدن، محوطه مدنظر که باید استانداردهایی از نظر رطوبت و دما داشته باشد، همچنین دسترسی آلودگی‌ها مثل باکتری‌ها، قارچ‌ها و نفوذ حشرات که امکان سرایت نداشته باشد از جمله مهمترین مولفه‌های مطرح در این زمینه است».
عدم تخصص و دغدغه
این نسخه‌پژوه تاکید می‌کند: «با قاطعیت و به دنبال مشاهدات عرض می‌کنم که از هیچ جهتی در محل موزه شاه نعمت‌الله ولی، این الزامات و استانداردها رعایت نمی‌شود زیرا نه تخصص دارند و مهمتر، دغدغه؛ لذا از هر دو جهت مشکل داریم».
وی می‌گوید: «بارها از نظر فیزیکی موزه شاه نعمت‌الله تذکر داده بودیم که استحکام بنا، قفل و حفاظت فیزیکی مشکل دارد و یک سارق غیرحرفه‌ای هم می‌تواند دستبرد بزند که این اتفاق هم متاسفانه رخ داد. اما از نظر محیط هم باید با صراحت عرض کنم که این موزه به هیچ وجه آمادۀ نگهداری نسخه‌های مهم نیست».
هاشمی‌نژاد در ادامه به شرایط اقلیمی در کرمان و ماهان از نظر رطوبت اشاره می‌کند و می‌گوید: «گرچه خوشبختانه کرمان به ویژه ماهان، از نظر خشکی و رطوبت فضا، شرایطی دارد که نزدیک به شرایط استاندارد است؛ یعنی طبیعت آنجا ـ نسخه‌های خطی ـ را تاحدی مصون نگه داشته، اما برخی نسخه‌ها در حال تخریب هستند و باید استانداردهای نگهداری لحاظ شود».
مقایسه‌ای معنادار
هاشمی‌نژاد در ادامه به مقایسه‌ای از وضعیت نگهداری نسخ خطی قرآن در موزه شاه نعمت‌الله و یک مورد مشابه در ایرلند اشاره می‌کند و می‌گوید: «به‌تازگی تصویری از جلد قرآنی که در ایرلند نگهداری می‌شود را مقایسه می‌کردم، و قابل تامل است که چطور آنجا محافظت کرده‌اند و ما چطور؛ آنها تنها یک جلد دارند که معلوم هم نیست چطور به آنجا رفته و احتمالا سرقت و به آنجا ارسال شده باشد. آنطور که گزارش و روایت شده، ۲ جلد قرآن قراختایی سراغ داریم که قبلا از موزه خارج شده است و یک نسخه از آنها هم در لندن نگهداری می‌شود».
این نسخه‌پژوه در ادامه باز به مسالۀ متولی اشاره و تاکید می‌کند: «مهمترین مساله‌ای که من برخورد کردم، متولی است».
وی توضیح می‌دهد: «متولی نگهداری این نوع اموال در موزه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان الان اوقاف است، از نظر من اوقاف به هیچ وجه صلاحیت نگهداری ندارد، چون درکی از آن ندارد. سال‌هاست که با اوقاف و این موزه سروکار داشته‌ام، اوقاف تصور می‌کند مال فاقد ارزش در اختیار دارد؛ بنابراین هیچ نوع دلسوزی نسبت به آنها ندارد، مگر اینکه اعتراض شود یا کسی هشداری دهد، وگرنه ابتدا به‌ساکن، احساس دلسوزی نسبت به اموالی که در موزه در اختیار دارند، مخصوصا اموال فرهنگی آنجا ـ آنطور که باید - ندارند. بیشتر دغدغه‌شان، روی بخش اوقافی است که - از نظر خودشان ـ درآمدزا است».
هاشمی‌نژاد تصریح می‌کند: «این رویکرد و نگاه مدیریتی ـ نسبت به اشیای ارزشمند موزه در محل آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی ـ اگر اصلاح نشود، نمی‌توان در سایر بخش‌ها هم امید داشت».
استاد دانشگاه شهید باهنر کرمان در ادامه با بیان اینکه اوقاف نسبت به اموالی که در این موزه در اختیار دارد، آگاهی ندارد، تاکید می‌کند: «ما تنها ناترازی برق و آب نداریم، مهمترین ناترازی، ناترازی آگاهی است».
نگهداری، انبارداری نیست
وی ادامه می‌دهد: «مسئول حفاظت و نگهداری این اموال در موزه شاه نعمت‌الله ولی، از نظر من، از هیچ جهت ارزش ذاتی این نسخه‌ها را نمی‌داند زیرا بارها مشاهده شده که می‌گوییم، این نسخه‌ها مواد خام پژوهشی است و دانشجویانی که تاریخچۀ کتابت و هنر در قرآن را می‌خوانند باید بتوانند آنها - نسخه های خطی - را ببینند اما متوجه نمی‌شوند و تصور می‌کنند نگهداری یعنی انبار کردن. حال آنکه اینها مواد خام پژوهشی ماست که ده‌ها مقاله می‌شود با تکیه بر آنها نوشت».
زمینۀ جذب گردشگر جهانی
هاشمی‌نژاد می‌گوید: «برای نگهداری نسخه‌های خطی موزه شاه نعمت‌الله باید الگوهای خاص داشت که اگر مطرح و اطلاع‌رسانی شوند، ممکن است از بخش‌های مهم دنیا و ایران فقط برای برای دیدن آنها به ماهان بیایند. اما حیف که واقعیت این است که اینک به شکل انبارداری از آنها نگهداری می‌شود نه موزه‌داری».
وی می‌افزاید: «موزه یعنی محل نگهداری شیء بسیار باارزش که نمی‌شود روی آن قیمت گذاشت، حال آنکه در کنار آنها، اینک شیء بی‌ارزش که نباید آنجا باشد نیز هست، آنجا ساختار موزه ندارد و این چیزی است که اوقاف درست کرده؛ اگر این مشکل رفع نشود، قطعا دوباره نسخه‌های ارزشمند دچار آسیب می‌شوند، آنها باید مرمت شوند و از آلودگی‌ها و هرگونه عامل تخریف، مصون بمانند».
وی می‌گوید: «دو سال قبل، طرح مرمت موزه را از طرف دانشگاه به اوقاف ارائه داده اما مسئول حفاظت آنجا مخالفت کرده؛ جالب اینکه علت همۀ مخالفت‌هایی که در این چند سال بوده نیز با مستمسک قرار دادن امنیت اشیا بوده و گفته‌اند که این نسخه‌ها به خطر می‌افتند؛ بارها می‌گفتم امنیت اینجا را مراقبت کنند اما متوجه نبودند و این، تنها مساله‌ای است که رعایت نمی‌شود».
متولی موزه تاکنون پاسخگو نبوده
این استاد دانشگاه در ادامه از وضعیتی می‌گوید که قابل تامل به نظر می‌رسد؛ وی روایت می‌کند: «چند پایان‌نامه در دانشگاه‌های مختلف طرح کردیم که نیاز به همکاری اوقاف مرتبط با این نسخه‌های خطی (در موزه شاه نعمت‌الله) بود اما اوقاف اجازه کار نداد، لذا کار متوقف و موضوع پایان‌نامه هم عوض شد».
وی ادامه می‌دهد: «فراموش نمی‌کنم که برای دسترسی به قرآن‌های خطی در سال ۹۶، از همۀ نهادهای متولی به ویژه دانشگاه نامه بردیم، هیچ نامه‌ای ترتیب اثر داده نشد اما تنها یک سفارش تلفنی یکی از افراد بازنشسته یک اداره دیگر بود، کارگشا شد و کار ما را انجام دادند».
وی تاکید می‌کند: «قانون و ساختارهای قانونی در آن زمان دیده نشد اما یک سفارش یک نفر، مشکل را حل کرد؛ آن هم وقتی بود که من به خاطر انجام نشدن کار ناراحت بودم، یکی از دوستان متوجه شد و تماسی گرفت و اجازه دادند که کار را انجام دهیم؛ این درحالی بود که هیچ کدام از مراجعات قانونی ما جواب نداد. متولی این موزه تاکنون به هیچ قانونی پاسخگو نبوده و کار خودشان را می‌کنند».
انتقاد از میراث فرهنگی
هاشمی‌نژاد در عین حال که خطاب به اوقاف مسائل را بیان می‌کند، میراث را هم مسئولی مهم می‌داند و می‌گوید: «دستکم سه نسخه از موارد مذکور ثبت ملی است؛ یک نسخه نیز ثبت کمیسیون یونسکو است که برای ثبت آنها خودم نیز همکاری داشته‌ام. میراث فرهنگی موظف است اشیایی که هرجا ثبت ملی است را نگهداری کند، شرایط را رصد و اگر در شرایط مناسب نیست گزارش کند اما هرگز چنین کاری نمی‌کند».
وی در ادامه می‌گوید: «اینکه معاون میراث استان مصاحبه کرده و گفته در خصوص وضعیت نسخ موزه شاه نعمت‌الله ولی مسئولیت نداشته، خلاف قانون است؛ به لحاظ قانونی میراث هم مسئول است چون اشیای میراثی هستند مخصوصا که ثبت هم شده‌اند و آستان شاه نعمت‌الله نیز زیر نظر میراث باید نظارت شود».
هاشمی‌نژاد تاکید می‌کند: «میراث مسئولیت خود را انجام نداده و باید گزارش می‌داده که وضعیت آنها نامناسب است».
وی در عین حال اضافه می‌کند: «البته یکی از عوامل این وضعیت نیز به نظر می‌رسد به واسطۀ نحوۀ برخورد اوقاف باشد؛ نوعی قلدری آنجا حاکم است که می‌گوید به کسی اجازه نمی‌دهیم و کسی هم جوابگو نیست؛ این رویه بوده که این اتفاق (سرقت) هم افتاد. خیلی دردناک است که بسیاری، تازه بعد از سرقت فهمیدند چه نسخه‌های ارزشمندی آنجا وجود دارد؛ این فاجعه است».
مسئولیت را از اوقاف خارج کنید
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که بالاخره در نهایت پیشنهاد عملیاتی شما چیست، می‌گوید: «با توجه به شناختی که دارم پیشنهاد عملکردی من این است که مسئولیت، از اختیار اوقاف خارج شود و تشکیلات ـ برای نگهداری موزه ـ کلان‌تر باشد».
وی البته با صراحت و با سرعت در ادامۀ جمله قبلی این تاکیدها را نیز می‌آورد و می‌گوید: «البته من با انتقال اموال موزه شاه نعمت الله موافق نیستم، چون یک جنبۀ تاریخی را از بین می‌بریم».
هاشمی‌نژاد سپس توضیح می‌دهد: «کتابخانه شاه نعمت‌الله از سال ۸۳۵ قمری دایر بوده و در این زمینه سند تاریخی داریم؛ یعنی قبل از فوت شاه نعمت‌الله ولی این کتابخانه دایر بوده است. به جز آستان قدس و یکی دو کتابخانه دیگر در کشور، هیچ کتابخانه‌ای با این طول عمر نداریم که اثر نیز به آنجا اهدا می‌شده است. برای چنین نهادی با عمر طولانی، جابه‌جایی اموال آنها مناسب نیست و باید محل و الزامات نگهداری اصلاح شود». /پ
عکس: ایرنا کرمان
نظر خود را بنویسید