فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: پس از سرقت تعدادی از نسخ قرآنی ارزشمند از موزه شاه نعمت‌الله ولی ماهان بود که باری دیگر وضعیت نامناسب نگهداری آثار تاریخی و فرهنگی در این موزه به متولیان و افکار عمومی یادآوری شد.
یکی دیگر از آثار بسیار مهم هنری و تاریخی ایران که در این موزه نگهداری می‌شود پتّهای است که پیش از این به‌عنوان قبرپوش مزار از آن استفاده می‌شده است. این اثر را قدیمی‌ترین پتّۀ موجود در جهان می‌دانند که برای ما باقی مانده است. اگرچه تا قبل از این سرقت، تنها وضعیت بد نگهداری این پتّه اسباب نگرانی بود ولی اکنون ترس از سرقت پتّه هم وجود دارد چرا که به گفتۀ نجمه محمدی‌نژاد ـ هنرمند و پژوهشگر پتّه، این اثر هنری به گونه‌ای نگهداری می‌شود که به‌راحتی قابل سرقت است.
وی در پاسخ به «فردای‌کرمان» این خبر را داد و تاکید کرد: پتّه از لحاظ امنیت در وضعیت بسیار وحشتناکی قرار دارد!
او توضیح داد: «چنین آثاری باید در محفظه‌هایی وکیوم‌شده نگهداری شود که هیچ هوایی در آن جریان نداشته باشد و مجهز به آژیرهای هشدار باشد تا حتی وقتی انگشت دست کسی به محیط داخلی محفظه وارد شد آژیرهای هشدار به صدا در بیایند».
محمدی‌نژاد با بیان اینکه تمام آثاری مانند این پتّه که احتمال سرقت دارند در موزه‌های دنیا در داخل محفظه‌های وکیوم‌شده نگهداری می‌شود، افزود: «اما این پتّۀ بسیار گرانبها که در جهان تک و خاص است، به حال خود رها شده و از لحاظ امنیت شرایط مناسبی ندارد».
وی ادامه داد: «همان‌طور که پیش از این هم هشدار داده بودم، از لحاظ نگهداری هم شرایط این پتّه وحشتناک است. این اثر نباید در برابر فشار و جریان آزاد هوا قرار داشته باشد. اگر نمی‌توانند محیط وکیوم‌شده برای آن تامین کنند لااقل فن‌هایی در اتاق محل نگهداری آن تعبیه کنند که تهویه هوا در محیط صورت بگیرد».
محمدی‌نژاد اظهار کرد: «چنین آثاری باید در محیط تاریک باشند؛ خوشبختانه پتّه از این نظر وضعیت مناسبی دارد چون بنایی که در آن نگهداری می‌شود قدیمی است و نور طبیعی و مصنوعی ندارد».
وی با بیان اینکه دمای هوا برای نگهداری پتّه باید بین 18 تا 22 درجه و رطوبت محیط بین 45 تا 55 درجه باشد، گفت: «متاسفانه محل نگهداری پتّه در موزه شاه نعمت‌الله ولی حالت سردابه دارد و رطوبت آن بسیار بیشتر از این میزان است که یک تهدید جدی برای این اثر هنری به حساب می‌‌‌آید».
وی همچنین به نگهداری قدیمی‌ترین پتّۀ موجود جهان بر روی یک میز چوبی اشاره کرد و هشدار داد: «میز چوبی یک میزبان عالی برای تجمع انواع حشرات است. حشراتی که به‌راحتی می‌توانند به داخل شال پتّه نفوذ کرده و به آن آسیب جدی بزنند».
وی ادامه داد: «چوب میز لایه‌های اسیدی دارد؛ حداقل انتظار این است که یکسری کاغذهای بدون اسید را روی این میز پهن کنند و این پتّۀ زیبا را بر روی آن بگذارند».
این پژوهشگر پتّه تاکید کرد: «هر نوع پتّهای از جمله همین اثر تاریخی بی‌نظیر باید در شرایط خاصی نگهداری شود که به مرور زمان پودر نشود. متاسفانه در موزۀ شاه نعمت‌الله ولی به این مسائل توجه نشده و نگرانیم که این پتّه را از دست بدهیم».
گفتنی است، محمدی‌نژاد پیش از این در گفت‌وگو با پایگاه خبری فردای‌کرمان ویژگی‌های این اثر هنری و فرهنگی و تاریخی مهم ایران را برشمرده است که در ادامه می‌خوانید: «تاریخی که بر روی پتّه ثبت شده سال 1294 است. چون آن زمان بیشتر «هجری‌قمری» ملاک تاریخ بوده، حدس می‌زنیم دوخت آن در سال 1294 هجری‌قمری تمام شده باشد. البته کارشناسان مرتبط باید به‌طور دقیق در این‌زمینه نظر بدهند. چیزی که فعلا می‌دانیم این است که این پتّه در اواخر دوران قاجار دوخته شده و توسط استاد فرج‌الله کرمانی که طراح قالی بود به‌زیبایی تمام و با نقوش منحصر به‌فرد که در جای‌جای آن و در مرحله به مرحلۀ پتّه تغییر می‌کند طراحی شده است. جنس پارچۀ پتّه از کرک بسیار اعلا و ظریف است. این پارچه از الیاف طبیعی تهیه شده و رنگرزی نشده بلکه رنگ خود کرک را دارد. نخی که با آن پتّه دوخته شده هم از جنس کرک است. نخ‌ها رنگرزی گیاهی شده است. دود 15 رنگ زیبا در این پتّه به‌کار رفته، لبۀ آن هم با یراق ابریشم زینت شده و آستری از پارچۀ کتان دارد. نقش اصلی کار، یک سرو بسیار زیباست. سرو نماد بی‌مرگی و جاودانگی و همچنین آزادگی است. این سرو با نخ کرک دوخته شده است. در بالای سرو، نقش محرابی دوخته شده و نقوش دور تا دور آن نیز تُرنج است. چون این پتّه برای روپوش مقبره دوخته شده، آیاتی از قرآن و اسامی ائمه هم بر روی نقش نوشته شده است. علاوه بر این نقوش، دورتادور پتّه و در حاشیه‌ها نقش سرو تکرار شده است. از لحاظ رنگ‌بندی نیز پتّه شاه نعمت‌الله ولی با پتّه‌های معاصر فرق دارد؛ رنگ‌بندی این پتّه براساس رنگ‌های طبیعت و دایرۀ رنگ صورت گرفته است. سیاه، لاکی، گل‌خاری، فیروزه‌ای، پسته‌ای، بادامی و سفید از جمله رنگ‌هایی است که در نقوش این پتّه از آن استفاده شده است. داخل بُتّه‌جقه‌ها بیشتر با اُخرایی و خردلی متن‌دوزی شده و رنگ سبز چمنی نیز برای برخی از برگ‌ها به کار رفته است».
براساس توضیحاتی که محمدی‌نژاد داده است می‌توان گفت این پتّه نه‌فقط یک اثر هنری قدیمی بلکه الگویی بی‌نقص برای دوخت یکی از خاص‌ترین و اصیل‌ترین آثار هنر دستی منطقۀ کرمان است.
در استان کرمان که تاریخ و فرهنگ از مهم‌ترین سرمایه‌های هویتی آن به‌شمار می‌رود، تکرار سهل‌انگاری‌ها در نگهداری آثار میراثی تنها به معنای از دست رفتن چند شی‌ء تاریخی نیست، بلکه تیشه‌ای است بر ریشه‌های یک درخت تنومند که نسل‌های آینده نیز از آن سهم دارند.
سرقت نسخ قرآنی موزه شاه نعمت‌الله ولی اگرچه منجر به دستگیری سارق شد اما می‌تواند هشداری جدی برای نگهداری سایر آثار از جمله قدیمی‌ترین پتّۀ جهان باشد.
*این گزارش در شمارۀ 887 هفته‌نامه استقامت منتشر شده است.
نظر خود را بنویسید