فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: پس از هشدارهای چند سال اخیر در خصوص اینکه در آینده‌ای نزدیک باید با پستۀ کرمان خداحافظی کنیم، حالا زمزمه‌هایی دربارۀ خداحافظی با مرکبات جنوب استان و مرگ تدریجی این باغات نیز شنیده می‌شود. اتفاقی که اگر رخ بدهد بحرانی تمام‌عیار برای استان کرمان خواهد بود.
کارشناسان می‌گویند تغییرات اقلیمی، افزایش دمای هوا، کاهش منابع آب و شیوع بیماری‌های گیاهی خطراتی جدی برای باغ‌‌های مرکبات در این منطقه ایجاد کرده است. این وضعیت نه‌تنها معیشت کشاورزان را در تنگنای بیشتر قرار داده بلکه زنگ خطری برای بازار داخلی و صادرات محصولات کشاورزی نیز به صدا درآورده است.
دکتر احمد آئین ـ دانشیار و رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی جنوب کرمان یکی از کسانی است که آیندۀ باغات مرکبات این منطقه را تیره می‌بیند.
او با اشاره به تاثیرات آشکار تغییرات اقلیمی بر کشاورزی این منطقه گفت: «یکی از تاثیرات تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی این است که افزایش دما به خصوص در زمستان‌ها زیاد شده و کاهش طول دورۀ سرما و عدم برآورد نیاز سرمایی گیاهانی نظیر زعفران و پسته و ... را به‌دنبال داشته و این وضعیت، عملکرد این محصولات را کاهش داده است».
وی افزود: «همچنین، افزایش دما در تابستان سبب آفتاب‌سوختگی و تنش‌های شدید گرمایی و عوارض فیزیولوژیک از جمله آفتاب‌سوختگی مرکبات وخشکیدگی خوشه خرما می‌شود. همین امسال یکی از بحرانی‌ترین سال‌های آفتاب‌سوختگی مرکبات در جنوب کرمان است و عارضۀ خشکیدگی خوشۀ خرما در نتیجۀ این تنش‌های محیطی و افزایش دما در جنوب کرمان به شدت افزایش پیدا کرده است».
وی پیش‌بینی کرد: «در چند سال آینده شاید مجبور باشیم در جنوب کرمان که سومین تولیدکنندۀ مرکبات در ایران است با باغات مرکبات خداحافظی کنیم و این سطح بیست و چند هزار هکتاری، قطعا کاهش بسیار شدیدی را در نتیجۀ این افزایش دما و تغییرات اقلیمی خواهد داشت».
به گزارش خبرنگار فردای‌کرمان، وی در نشست «تغییر اقلیم و امنیت اقلیمی» که از سوی پژوهشکده محیط‌زیست و توسعه پایدار سازمان محیط‌زیست برگزار شد، در ادامه بیان کرد: «یکی دیگر از عوارض تغییر اقلیم بر کشاورزی خاتمۀ زودهنگام سرمای زمستان است که موجب گل‌دهی زودرس و کاهش عملکرد محصولات زراعی و باغی شده و عمدتا خطر سرمازدگی را نیز افزایش می‌دهد».
وی ادامه داد: «همچنین به‌دنبال تغییرات اقلیمی، پهنه‌های اقلیم کشاورزی تغییر یافته و محصولاتی که سالیان سال برای مناطق خاصی مساعد بودند و کاشت می‌شدند به تدریج در زیستگاه همیشگی خود غیر قابل کشت خواهند شد به عبارتی کشت‌ها عمدتا به سمت کشت محصولات گرمسیری خواهد رفت».
این کارشناس به همراه گروهی دیگر از متخصصان تحلیلی را درخصوص تنش گرمایی و اثرات افزایش دما و کاهش رطوبت نسبی بر مرکبات جنوب کرمان براساس میانگین آمار ۱۲ ساله (از سال 91 تا ۱۴۰۲) ارائه کرده‌اند و اکنون در حال بررسی آن براساس آمار ۳۰ ساله نیز هستند.
وی به برخی از نتایج این ارزیابی آمار 12 ساله اشاره و اظهار کرد: «مرکبات به‌عنوان محصولی اقتصادی که بیش‌ترین تاثیر را از تغییر اقلیم در جنوب کرمان داشته است در ماه‌های خرداد و تیر و مرداد دچار آفتاب‌سوختگی و خسارت شدید می‌شوند و زوال مرکبات را در این سال‌ها شاهد بوده‌ایم».
وی افزود: «وقتی دماهای حدّی را در این سه ماه ارزیابی کردیم، مشاهده شد که از سال ۱۳۹۱ تا سال ۱۴۰۲ تغییرات شگرف و زیادی داشته است. به‌عنوان مثال در سال ۹۱ تقریبا سی و چند روز دمای حدّی داشتیم. این دمای حدی را برای مرکبات ۴۴ درجه در نظر گرفتیم. دماهای ۵۰ درجه هم در برخی از روزها رخ داده است».
آئین بیان کرد: «این دمای بالای ۴۴ درجه در سال ۱۴۰۲ در سه ماه افزایش شدیدی داشته است به گونه‌ای که فقط کم‌تر از ۳۰ روز را داشتیم که برای رشد و نمو مرکبات تقریبا مناسب بوده است».
وی ادامه داد: «میانگین دمای حداکثر ماه‌های خرداد و تیر و مرداد را نیز طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۲ بررسی کردیم که نشان داد روند افزایشی داشته است و این اخطاری برای ماست که برای محصولات جایگزین فکر اساسی بکنیم».
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی جنوب کرمان در ادامۀ اظهاراتش گفت: «یک زمانی در تابستان‌‌ها در جنوب کرمان رطوبت نسبی آن‌قدر بالا بود که مردم امکان استفاده از کولر آبی را نداشتند ولی در سال ۱۴۰۲ رطوبت‌های نسبی حداقل و در حد بحرانی داشتیم که این خود آفتاب‌سوختگی و زوال مرکبات را تشدید می‌کند».
وی افزود: «یکی دیگر از چالش‌های ناشی از تغییر اقلیم که در جنوب کرمان به شدت مشاهده می‌کنیم کاهش سطح و کیفیت آب‌های زیرزمینی است. به‌عنوان مثال در منطقۀ وسیعی از جنوب کرمان بور آب آبیاری به خاطر پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی آن‌قدر افزایش پیدا کرده که امکان تولید بسیاری از محصولات حساس به این عنصر مانند مرکبات را از ما گرفته است».
وی بروز و ظهور آفات نوظهور در جنوب کرمان و رشد علف‌های هرز را از دیگر تبعات تغییر اقلیم دانست و دربارۀ مهم‌ترین چالش‌های فراروی توسعۀ پایدار بخش کشاورزی در جنوب کرمان توضیح داد: «برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی که سبب افت سطح و کاهش کیفیت آب در بسیاری از مناطق شده و شور شدن برخی از اراضی به خصوص در اطراف جازموریان که در نتیجۀ فعالیت‌های نامناسب کشاورزی و استفاده از آب‌های بی‌کیفیت است یکی از چالش‌های مهم ما در این منطقه است. همچنین، افزایش چشمگیر میزان تبخیر و تعرق به خصوص در دشت‌های جنوبی و افزایش قابل ملاحظۀ شدت وقوع تنش‌های محیطی به خصوص تنش گرمایی و سرمایی از دیگر تبعات تغییر اقلیم است».
بحرانی به‌نام تالاب خشکیده
وی به خشک و بیابانی شدن تالاب جازموریان در جنوب کرمان نیز اشاره کرد که در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین کانون‌های ریزگرد در کشور است و بیان کرد: «این وضعیت در نتیجۀ تغییر اقلیم و مدیریت ناصحیح ما در بخش کشاورزی و مصرف بی‌رویۀ آب‌های زیرزمینی و انتقال آب خارج از سرزمینی رخ داده است».
آئین با تاکید بر اینکه درصد زیادی از منشاء ریزگردها در کشور تالاب جازموریان است، اظهار کرد: «همزمان با کاهش بسیار شدید سطح پهنۀ آبی تالاب، سطح مرطوب آن خشک و پوشش گیاهی مشرف به آن بسیار ضعیف شده است و در نهایت خاک آن مستعد تولید گردوغبار شده به گونه‌ای که از آن به عنوان یکی از کانون‌های مهم تولید گردوغبار در کشور یاد می‌شود».
این کارشناس هشدار داد: «مطمئنا این ریزگردها در چند سال آینده کل استان کرمان و سیستان و بلوچستان و بخش‌های زیادی از هرمزگان و یزد و حتی فارس و اصفهان را نیز تهدید می‌کند».
وی در معرفی تالاب جازموریان گفت: «این تالاب با ۳۳۰ هزار هکتار وسعت یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های کشور بوده و وسعت حوضۀ آبریز آن شش میلیون و ۹۰۰ هزار هکتار است و در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان قرار دارد. تالاب جازموریان یک زمانی به‌عنوان انبار علوفۀ کشور مطرح بوده اما امروز به دلایل متعددی از جمله بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی، ساختن سد در سرشاخه‌های تغذیه‌کنندۀ آن، خشکسالی و افزایش تقاضا برای آب تقریبا در حال نابودی است ولی شاید هنوز فرصتی برای حفظ و احیای تالاب وجود داشته باشد».
وی تصریح کرد: «تهدیداتی که ناشی از تخریب سرزمین در جازموریان پیش آمده است می‌تواند معیشت یک میلیون نفر را در جنوب کرمان به شدت تحت تاثیر قرار دهد».
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی جنوب کرمان افزود: «سال گذشته که در هشتم اسفندماه همایش جازموریان را برگزار می‌کردیم در همان روز گردوخاک برخاسته از بستر خشکیدۀ این تالاب، کل جنوب استان کرمان را فرا گرفت و آلودگی در سطح بحرانی قرار گرفت در حالی که پیش از این در فصل زمستان چنین اتفاقاتی را نداشتیم».
وی ادامه داد: «خشک شدن تالاب جازموریان تهدیدی بسیار جدی برای تولید سالانه بیش از پنج میلیون تن انواع محصولات کشاورزی و دامی در جنوب استان کرمان است. انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی اکوسیستم جازموریان و همچنین تشدید روند مهاجرت از مناطق در معرض گردوغبار و بیکاری و کاهش درآمد از جمله پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این تالاب خشکیده در سال‌های آینده خواهد بود».
آئین هشدار داد: «اگر امروز برای حفظ و احیای تالاب جازموریان چاره‌اندیشی نشود یکی از مهم‌ترین قطب‌های کشاورزی کشور یعنی جنوب کرمان و دشت‌های حاصلخیز جیرفت و اطراف آن در چند سال آینده از بین خواهد رفت و دیگر توان تولید محصولات کشاورزی را نخواهد داشت». / الف
نظر خود را بنویسید