فردای‌کرمان ـ مرتضی شجاع*: گزارش اخیر بانک جهانی مبنی بر کوچک شدن ۱.۷ درصدی اقتصاد ایران تا پایان سال جاری و پیش‌بینی افت ۲.۸ درصدی برای سال آینده، اگرچه در ظاهر شاخصی کلان است، اما اثرات آن در لایه‌های استانی و بخشی، از جمله در صنایع‌دستی کرمان، کاملا محسوس و مستقیم است.
استان کرمان، با بیش از ۴۰ هزار شاغل مستقیم و غیرمستقیم در حوزۀ صنایع‌دستی و با محورهایی چون قالی و گلیم کرمان، پته‌دوزی، مس‌کاری، سفال، چرم و سنگ‌های قیمتی، یکی از مهم‌ترین قطب‌های صنایع‌دستی کشور است اما ساختار اقتصادی این بخش به‌شدت وابسته به قدرت خرید داخلی، صادرات خرد و گردشگری ورودی است؛ سه عاملی که همگی تحت تاثیر رکود اقتصادی پیش‌بینی‌شده قرار دارند.
۱ ـ رکود بازار داخلی
کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی تقاضای بازار در سطح ملی، به معنای کاهش محسوس خرید صنایع‌دستی به‌ویژه در بازارهای شهری، فروشگاه‌های سوغات و نمایشگاه‌های فصلی کرمان است. بخش عمدۀ تولیدکنندگان این حوزه، کارگاه‌های کوچک و خانگی‌اند که با کمترین حاشیۀ سود فعالیت می‌کنند؛ در نتیجه، کاهش نقدینگی در بازار، آن‌ها را به سرعت به مرز تعطیلی می‌رساند.
۲ـ تورم تولید و افزایش هزینه‌ها
افزایش ۵۰ درصدی هزینه‌های تولید (به‌دلیل رشد قیمت مواد اولیه، بسته‌بندی، انرژی و حمل‌ونقل) صنایع‌دستی را در موقعیتی قرار می‌دهد که قیمت تمام‌شدۀ محصولات دیگر با توان خرید مصرف‌کننده همخوانی ندارد. برای نمونه، قیمت نخ، چرم طبیعی، فلز مس، رنگ‌های گیاهی و حتی شیشه مورد استفاده در صنایع سنتی کرمان در سال جاری بین ۴۰ تا ۸۰ درصد افزایش داشته است.
۳ـ کاهش صادرات و محدودیت بازارهای خارجی
تحریم‌ها و افت صادرات غیرنفتی که در گزارش بانک جهانی به آن اشاره شده، به‌طور مستقیم بر صادرات صنایع‌دستی کرمان اثر می‌گذارد. این استان در سال‌های گذشته مقصد سفارش‌های خاص از کشورهای عربی، اروپایی و شرق آسیا بوده، اما محدودیت‌های بانکی، هزینه‌های گمرکی و نبود مسیرهای مطمئن حمل‌ونقل، صادرات را به‌شدت کاهش داده است. اکنون برآورد می‌شود صادرات صنایع‌دستی کرمان نسبت به سه سال قبل، حدود ۶۰ درصد کاهش یافته باشد.
۴ـ کاهش گردشگری داخلی و خارجی
اقتصاد صنایع‌دستی کرمان، پیوندی عمیق با گردشگری دارد. رکود اقتصادی و کاهش سفرهای داخلی و بین‌المللی، مستقیما فروش هنرمندان بازار کرمان، ماهان، راین و شهداد را کاهش داده است. در واقع، هر افت در ورود گردشگر، به معنای از دست رفتن چندین فرصت فروش برای هر هنرمند است.
۵ ـ بحران اشتغال و تعطیلی کارگاه‌ها
بر پایۀ برآوردهای فعلی، در صورت تداوم روند نزولی اقتصاد، نزدیک به ۳۵ درصد از کارگاه‌های صنایع‌دستی کرمان تا پایان سال ۱۴۰۴ در معرض تعطیلی یا کاهش فعالیت جدی خواهند بود. این رقم، به معنای از دست رفتن حدود ۵ تا ۶ هزار فرصت شغلی مستقیم در استان است.
نتیجه‌گیری و راهکار پیشنهادی
در چنین شرایطی، صنایع‌دستی کرمان نیازمند دخالت سیاستی هوشمندانه و برنامۀ حمایتی هدفمند است. راهکارهای فوری و میان‌مدت عبارت‌اند از:
1. ایجاد شهرک صنایع‌دستی کرمان به‌عنوان یک هاب تولید، آموزش، نمایش و صادرات.
2. تسهیلات مالی کم‌بهره و ویژه صنایع‌دستی برای حفظ نقدینگی کارگاه‌ها.
3. توسعه بازارهای مجازی و صادرات دیجیتال برای جایگزینی فروش فصلی.
4. اتصال صنایع‌دستی به بسته‌های گردشگری استان در قالب «گردشگری هنری».
5. ایجاد صندوق حمایت از هنرمندان با سرمایه‌گذاری مشترک دولت و بخش خصوصی.
صنایع‌دستی کرمان، بخشی از هویت فرهنگی و اقتصادی استان است؛ اما در برابر تکانه‌های اقتصادی فعلی، بدون حمایت ساختاری و تجاری‌سازی واقعی، ممکن است بخشی از این میراث گران‌سنگ را در سال‌های پیش‌رو از دست بدهیم.
* نایب‌رئیس هیات‌مدیره انجمن صنایع‌دستی اتاق بازرگانی کرمان
نظر خود را بنویسید