فردای کرمان ـ دکتر جواد ابراهیمی*: در پاسخ به انتقادات مطرح‌شده درباره گسترش پروژه‌های پل‌سازی در شهر کرمان، جناب آقای شهباز حسن‌پور، نماینده محترم مردم کرمان و راور، ضمن دفاع از این پروژه‌ها اظهار داشتند: «عزیزانی که این کار را کردند، متخصص‌ترین افراد در بحث معماری و شهرسازی بودند» و «کارشان، نود درصدش جواب داده است». این سخنان، هرچند با نیت حمایت از اقدامات اجرایی بیان شده‌اند، اما از منظر تخصصی نیازمند بررسی دقیق و مستند هستند.
۱ـ تخصص‌گرایی واقعی، نه ادعایی
در نظام‌های حرفه‌ای، اعتبار تخصص نه از طریق ادعا، بلکه از مسیر شفافیت، مستندات علمی، و ارجاع به نهادهای مستقل دانشگاهی و حرفه‌ای حاصل می‌شود. در شرایطی که نهادهای تخصصی مانند انجمن معماران ایران، گروه‌های دانشگاهی، و پژوهشگران مستقل بارها نسبت به ناکارآمدی راه‌حل‌های سخت‌افزاری در حل معضل ترافیک هشدار داده‌اند، نادیده‌گرفتن این صداها و تقلیل آن‌ها به «نظرات شخصی» نوعی بی‌اعتنایی به خرد جمعی و دانش تخصصی است.
مطالعاتی مانند پژوهش Gunawan and Prasetijo (2017) نشان می‌دهند که در شرایطی مانند ایران، با تنوع رفتار رانندگان و ضعف در نظم ترافیکی، ساخت پل‌ها بدون اصلاحات نرم‌افزاری، نه تنها مؤثر نیست، بلکه موجب اختلال بیشتر در جریان ترافیک می‌شود.
۲ـ پل‌سازی، راه‌حل یا صورت‌مسئله‌سازی؟
تجربه‌ی جهانی و مطالعات متعدد در حوزه‌ی حمل‌ونقل شهری، از جمله مقاله‌ی Perera and Kodikara (2016)، نشان داده‌اند که پل‌سازی بدون مدیریت یکپارچه‌ی تقاضای سفر، توسعه‌ی حمل‌ونقل عمومی، و اصلاحات کالبدی ـ اجتماعی، نه تنها به کاهش ترافیک نمی‌انجامد، بلکه در بسیاری موارد آن را تشدید می‌کند. نمونه‌ی زیرگذر میدان آزادی و پل‌های متعدد در کرمان، که به اذهان شهروندان و کارشناسان، موجب پیچیدگی بیشتر شبکه‌ی ترافیکی شده‌اند، گواهی بر این مدعاست.
۳ـ نسبت هزینه ـ فایده: غایب بزرگ در تصمیم‌سازی
پروژه‌های عمرانی شهری باید بر اساس تحلیل‌های دقیق هزینه ـ فایده، ارزیابی اثرات محیط‌زیستی، و مشارکت واقعی ذی‌نفعان طراحی و اجرا شوند. در غیاب این ارزیابی‌ها، تخصیص منابع عمومی به پروژه‌هایی با اثربخشی مشکوک، نه تنها غیراخلاقی بلکه ضد توسعه است. در مطالعه‌ای منتشرشده توسط Sharma and Jain (2020)، تأکید شده که پایش مستمر عملکرد پل‌ها و ارزیابی اثرات آن‌ها بر سلامت شهری، ضرورتی انکارناپذیر است.
۴ـ نقدپذیری، نشانه‌ی بلوغ نهادی است
دفاع سیاسی از عملکرد اجرایی، هرچند قابل درک است، اما نباید به قیمت نادیده‌گرفتن نقدهای تخصصی تمام شود. جامعه‌ی حرفه‌ای معماری و شهرسازی کشور، سرمایه‌ای گرانبهاست که می‌تواند با مشارکت فعال در فرآیندهای تصمیم‌سازی، از تکرار خطاهای پرهزینه جلوگیری کند. تقلیل نقدهای تخصصی به «تعدد دیدگاه‌ها» نوعی بی‌اعتنایی به عقلانیت حرفه‌ای است. در عین‌حال، تلاش‌های نماینده‌ی محترم جناب آقای حسن‌پور در پیگیری مسائل شهری و دغدغه‌مندی ایشان برای بهبود وضعیت کرمان را ارج می‌نهیم و امیدواریم این اهتمام، بیش از پیش در مسیر بهره‌گیری از خرد جمعی و ظرفیت نهادهای تخصصی مردم‌نهاد و مستقل قرار گیرد.
۵ ـ پیشنهاد برای آینده: از پروژه‌محوری به برنامه‌محوری
شهر کرمان نیازمند بازنگری اساسی در سیاست‌های توسعه‌ی شهری خود است. به جای تمرکز بر پروژه‌های پرهزینه و کم‌اثر، باید به سمت تدوین و اجرای برنامه‌های جامع حمل‌ونقل پایدار، بازآفرینی بافت‌های فرسوده، و ارتقای کیفیت فضاهای عمومی حرکت کرد. این مسیر، نیازمند گفت‌وگوی واقعی با متخصصان مستقل، نهادهای مدنی، و شهروندان است (UN-Habitat 2016; NACTO 2016).
در مقام عضو هیأت مدیره‌ی انجمن معماران و عضو هیأت مؤسس کانون کشوری معماران، و به‌عنوان پایه‌گذار و مدیر نهادهای حرفه‌ای در حوزه‌ی معماری و شهرسازی، بر خود فرض می‌دانم که از جایگاه تخصصی، نسبت به روندهای نگران‌کننده‌ی توسعه‌ی شهری هشدار دهم و خواستار بازگشت به مسیر عقلانیت، شفافیت، و مشارکت‌محوری در تصمیم‌سازی‌های شهری باشم.
* عضو هیأت مدیره انجمن صنفی معماران استان کرمان
منابع:
• Gunawan, H., and A. S. Prasetijo. 2017. “Modeling Traffic Impact of Flyover at an Urban Intersection under Mixed Traffic Environment.” Transportation Research Procedia 25: 4119–4129. https://doi.org/10.1016/j.trpro.2017.05.385.
• Perera, L. A. S. R., and S. R. Kodikara. 2016. “Effectiveness of Integrated Traffic Management for a Combined Flyover System in Colombo.” Transportation Research Procedia 17: 706–715. https://doi.org/10.1016/j.trpro.2016.11.132.
• Sharma, R., and A. K. Jain. 2020. “A Case Study on Flyover in Urban Context.” In Recent Trends in Civil Engineering, edited by B. B. Das and S. K. Deb, 123–132. Singapore: Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-15-1420-3_13.
• UN-Habitat. 2016. New Urban Agenda. United Nations Conference on Housing and Sustainable Urban Development (Habitat III). https://habitat3.org/the-new-urban-agenda.
• NACTO (National Association of City Transportation Officials). 2016. Global Street Design Guide. Washington, DC: Island Press.
نظر خود را بنویسید