فردای کرمان ـ گروه فرهنگ و هنر: عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان در چهارمین نشست تخصصی عصر ادبیات که در تالار اندیشه این دانشگاه برگزار شد گفت: شعر بانو حیاتی کرمانی از سنت ها و الگوهای شعر کلاسیک عرفانی پیروی میکند.
دکتر مهیندخت فرخنیا ضمن بررسی وجوه فردیت و تمایز صدای بانو حیاتی در شعر عرفانی گفت: «عرفان یکی از عناصر مهم فرهنگ ایران زمین است که با آن پیوندی عمیق و تاریخی دارد. با ادبیات، به ویژه شعرفارسی گره خورده و باعث خلق شاهکارهای بزرگی شده است و همچنین، در هنرهای سنتی، موسیقی و معماری ایران و نیز آیینها و مراسم مردمی تاثیرگذار بوده است؛ به طوریکه با وجود تمرکز بر فردگرایی، میتوان آن را از مهمترین عناصر تحولات اجتماعی در ایران بنامیم .»
به گزارش فردای کرمان، این استاد دانشگاه افزود: فضای عملی تصوف و عرفان در دورههای مختلف، فضایی مردانه بوده و ورود زنان به آن با دشواریهای زیادی همراه بوده است، اما با وجود تنگناها و محدودیتها، به گفتۀ محققین، تصوف اولین فضای دینی و اسلامی بوده که به زنان امکان استقلال اجتماعی و رشد حیات معنوی را داده است.» وی خاطرنشان کرد: «در تاریخ با نام زنان صوفی و عارف بسیاری روبرو میشویم که نام آنان در آثار سلمی، ابنجوزی و نیز نفحاتالانس جامی و منابع دیگر ذکر شده است» .
فرخنیا ادامه داد: «دکتر مریم حسینی در کتاب زنان صوفی به شرح احوال این زنان پرداختهاند، از جمله مهمترین آنها میتوان به این اسامی اشاره کرد: رابعۀ عدویه، شعوانۀ ابلیه، عثامه، ریحانه، فاطمه نیشابوری و ...» وی افزود: « از آغاز حکومت صفویه حضور زنان در عرصۀ تصوف بسیار کمرنگ است، اما از دوران زندیه به بعد در عرصۀ تصوف حضور پررنگ تری دارند و حتی به تدوین دیوان پرداخته اند از جمله آثار ام سلمه بیگم نیریزی و نیز دیوان شعربانو حیاتی.»
فرخنیا این را هم اضافه کرد: «در یک نگاه کلی شعر بانو حیاتی بیان تعالیم مکتب نعمتاللهی است و از سنتها و الگوهای شعر کلاسیک عرفانی پیروی میکند، اما از چند جهت متمایز است: نخست عشق و دلباختگی او به مراد و قطب و همسرش نورعلیشاه که شرح آن را به نثر در مقدمۀ دیوانش آورده و این امر در ادب صوفیه نادر است. همین آمیختگی عشق زمینی و عرفانی به شعر او تشخص بخشیده است. دوم خودآگاهی او به موانع جنسیتی که باز در مقدمه به آن اشاره شده است. سوم اعلام اقتدار معنوی و دستیابی به مقامهای بلند عرفانی که به ویژه در ترکیببند او مشهود است و چهارم صراحت عاطفی و لطافت لحن در بیان عاشقانهها که همین امر و نیز جنبههای بلاغی و هنری شعر او را از اشعار همسرش نورعلیشاه در مرتبۀ بالاتری قرارداده است.»
در این نشست، دکتر محمدرضا صرفی عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر درباره زیباییشناسی اشعار حیاتی کرمانی گفت: چهار عامل تکیه بر پدیدآورنده، تاکید بر متن و روابط درون متنی، تکیه بر محتوا و تاکید بر خواننده به عنوان عناصر شکلگیری یک اثر هنری دخیل هستند، که به نظر میرسد تاکید اشعار حیاتی کرمانی از این عناصر بیشتر معطوف بر خواننده است. صرفی افزود: «این مکتب معتقد است متن فاقد معنای کامل و از پیش تعیین شده است و معنای اثر در لحظهی خوانش و در ذهن خواننده کامل میشود و متن تمام معنا را بیان میکند و معنا در فرایند تعامل بین متن و خواننده، همچون عینالقضات و مولانا خلق میشود.»
وی ادامه داد: به عبارت دیگر در اثار حیاتی کرمانی نویسنده نیمی از کار را انجام داده و حالا مخاطب باید نیم دیگر را با برداشتهای خود تکمیل کند و به اصطلاح سفیدیهای بین متن را بخواند.»
صرفی اظهار داشت: در برخی حالات خواننده مانند تماشاگر است، اما در زیباییشناسی دریافت یا مکتب آسمانی زیباییشناسی، خواننده بازیگر است و از جمله نمایندگان این مکتب میتوان به هانس رابرت،یائوس و ولفگانگ آیزر اشاره کرد و در این مکتب باید تمام پیشفرضها و پیشداوریها و پیشزمینه و حب و بغضها را کنار گذاشت و به اصول پنجگانه توصیف، کنار گذاشتن پیشذهنیت، التفات و تعلیق و شهود توجه کرد .
این استاد دانشگاه حیاتی کرمانی را شاعری در مکتب و شیوه خوانش مبتنی بر نظریه دریافت دانست و اضافه کرد: بانو حیاتی کرمانی یک شاعر و عارف و همسر یک عارف و غزلسرایی با بیان نمادین و تمثیلی است و بقول استاد زرینکوب شاعری که آثارش پردهدری و پردهپوشی همزمان دارد و اشعار او در دوره بازگشت ادبی و تحت تاثیر شاعران بزرگ عراقی و خراسانی سروده شده است .
در ادامه دکتر حامد حسینخانی عضو هیات علمی دانشگاه باهنر گفت: «پرداختن به آثار و معرفی شاعران کمنام و گمنامی همچون حیاتی کرمانی یک ضرورت است. »
وی افزود: به نظرم شعر حیاتی کرمانی یک سروگردن از شعر نورعلیشاه از حیث ادبی و هنری بالاتر است و باید شعر حیاتی را در جرگه مکتب عرفانی و تصوف نعمتاللهی قلمداد کرد و در آثارش مفهوم عشق با نگاه وحدت وجودی، اسماء صفات تجلی، ذات بی نهایت دارای جمال و کمال و عاشق جریان دارد.
سید محمدعلی گلابزاده پژوهشگر تاریخ کرمان نیز گفت: شایسته است تا به همت مسوولان استان و شورا و شهرداری کرمان نسبت به ترمیم و بهسازی آرامگاه بانو حیاتی کرمانی که به مخروبهای تبدیل شده همت کنند.
حسین شهابی مدیر مسئول خانه ادبیات دیار کریمان در این نشست گفت: «در سال جاری تاکنون سه نشست تخصصی عصر ادبیات با محوریت بررسی زندگی و اثار احمدرضا احمدی، محمدعلی بهمنی و سید محمود توحیدی ارفع کرمانی برگزار شده و این چهارمین نشست تخصصی از اینگونه جلسات ادبی با حضور متخصصان، نویسندگان و علاقمندان در استان کرمان است .»
وی ضمن قدردانی از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، دانشگاه شهید باهنر کرمان و اداره کل امور بانوان و خانواده استانداری افزود: «قرار است نخستین جشنواره ادبی دختران و بانوان استان کرمان مهردخت همزمان با تولد پروین اعتصامی در اسفندماه امسال با توجه جدی به اشعار بانو حیاتی کرمانی برگزار شود.»
شایان ذکر است، این مراسم سهشنبه یازدهم آذرماه با همکاری انجمن ادبی دانشجویان دانشگاه باهنر برگزار شد و مرتضی امیرتیموری، آناهیتا خواجه حسنی، فاطمه اسماعیلی، فاطمه براهام و اقلیما محبی اشعارشان را خواندند.
نظر خود را بنویسید