مواد اولیۀ نامرغوب اصالت پتۀ کرمان را نشانه گرفته است

گروه جامعه ـ فاطمه سیدی؛ پژوهشگر دوخت‌های سنتی که یک سال و نیم در مورد پته‌دوزی در دوران زندیه تحقیق کرده است درباره‌ی این هنر دستی سنتی در کرمان توضیحاتی داد.
به گزارش فردای‌کرمان به نقل از ایرنا سراسری، او که به‌تازگی به‌همراه یکی دیگر از پژوهشگران و هنرمندان این حوزه، شهین ابراهیم‌زاده پزشکی، در سازمان میراث کشور نمایشگاهی از پته‌دوزی برپا کرده است، اظهار کرد: «ما تلاش می‌کنیم پته را کاربردی‌تر کنیم، مانند روی کیف، جعبه یا وسایل مختلف امروزی». وی با بیان این‌که مشابه پته شاه نعمت الله ولی را در حال دوخت هستند، افزود: «تنها مشکل هنرمندان پته‌دوزی نبودِ مواد اولیه مرغوب است به همین دلیل نقوش به این درشتی و نخ‌ها ضخیم است، ما مشکل دوخت نداریم و قادر به انجام هر دوختی هستیم اما شاید بتوان گفت نبودِ مواد اولیه مناسب باعث شده اکنون این هنر با گذشته خود فاصله بگیرد».
سیدی توضیح داد: «در هنر پته، به پارچه‌ای که روی آن دوخته می‌شود، شال یا عریض می‌گویند، نخ‌های مورد استفاده برای دوخت نیز پشمی است، البته در دوره‌های مختلف متفاوت بود و گاهی اوقات از نخ‌های ابریشمی برای پادشاهان استفاده می‌شد اما اصل آن نخ پشمی بوده است».
این هنرمند دوخت‌های سنتی ادامه داد: «یکی از قدیمی‌ترین پته‌های برجای مانده مربوط به دوره صفویه در کاخ نیاوران است، این پته نفیس دارای چهار رنگ است و من مشابه این پته را در حال دوخت هستم اما نتوانستم نخ طلا و برخی مواد آن را پیدا کنم».
سیدی بیان کرد: «در گذشته نفیس‌ترین شال‌ها از کشمیر تهیه می‌شد اما اکنون مواد اولیه را از اروگوئه یا استرالیا تهیه کنیم زیرا پشم ایران زبر است و لطیف نیست. به دلیل و وجود پشم‌های زبر در کشور، نمره نخی که در بازار موجود است به 20 رسیده است، در حالی که در گذشته نخ‌های پته نمره 48 و بسیار ظریف بود. من کیفی از دوران قاجار را احیا کردم که نخ آن دارای نمره 48 است اما این مواد اولیه در دسترس همگان نیست و ما آن را از کشمیر وارد کردیم هم شال و هم نخ پته که بسیار لطیف و ظریف است».
به گفته‌ی وی، یکی از ویژگی‌های شال کشمیر این است که در کارگاه‌های دستی و به شیوه های سنتی تولید می‌شود، زیرا شال پته را نمی‌توان با دستگاه‌های ماشینی تولید کرد چرا که نخ ها به قدری ظریف است که با دستگاه ماشینی پاره می‌شود.
این پژوهشگر گفت: «در واقع نخ شال و نخ پته از یک جنس است، با همان نخی که شال بافته می‌شود، همان نخ رنگرزی شده و نخ‌های ظریف برای پته تولید می‌شود». وی ادامه داد: «دوخت‌های اصلی پته اینگونه بود که فضای شال، باز بود اما اکنون یک بقچه پر از طرح است و هیچ جای خالی ندارد».
این هنرمند دوخت‌های سنتی، نمونه یک پته ظریف را نشان داد و گفت: «در گذشته پته دارای یک بته جقه و یک شمسه بود و طرح‌های آن پُر نبود. بقچه‌های حمام در وسط پارچه شمسه نداشت چرا که عروس پس از حمام روی این بقچه می‌نشست و شمسه بسیار مقدس و نمادی از آب، آتش، باد و خاک بود، به همین دلیل بقچه حمام بدون شمسه دوخته می‌شد».
سیدی با بیان این‌که اکثر پته‌ها دارای بته زندگی یا بته جقه یا سرو بودند، توضیح داد: «ایران مملو از درخت‌های سرو چند هزار ساله به ویژه در رایِن کرمان است، به همین دلیل سرو یکی از طرح‌های پته بود، شمسه نشانه خورشید و سرو نشانه ایستادگی و استقامت بود و هر کدام از این بته جقه‌ها معنای خاص خود را دارد، بته جقه کشیده، خمیده، مادر و فرزند، قهر و آشتی».
وی توضیح داد: «بته جقه‌ای که یکی بزرگ و یکی کوچک بود را نشانه عظمت خدا و بته جقه کوچک را نشانه انسان می‌دانستند که سرش به پایین است و حاوی این پیام بود که اگر اوج گرفتی حواست به انسانیتت باشد، در غیر این صورت سقوط خواهی کرد».
پژوهشگر پته‌دوزی با بیان اینکه اکثر بته جقه‌ها دارای گل هستند، اضافه کرد: «گل لوتوس، هشت پَر، 10 پَر و 12 پَر و چون نخ‌ها ظریف بود گل‌های 12 پَر را به زیبایی می‌دوختند اما اکنون با نخ‌های ضخیم نمره 20 نمی‌توان این طرح‌ها را دوخت».
پژوهشگر پته‌دوزی ادامه داد: «زنان ایرانی بسیار هنرمند بودند و بیش‌ترین هدف ما این است که پته‌دوزی به اصل خود بازگردد و یا حداقل به اواخر قاجار نزدیک شود».
وی گفت: «وقتی مادرم می‌خواست مرا راهی خانه بخت کند، به من مس و پته داد که در کرمان اهمیت بسیاری دارد، در جهاز دختران کرمانی اتاقی به نام اتاق پته وجود داشته که مادر عروس قطعاتی پته به دخترش جهاز می‌دهد و امروز نیز این رسم پته جهیزیه دادن در کرمان پابرجاست».