درخواست آمادگی کرمان برای جشن سده

گروه جامعه ـ زمان زیادی تا جشن سده باقی نمانده؛ دهم بهمن‌ماه، این جشن باستانی در کرمان برپا خواهد شد. از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مراسم باستانی در ایران. جشنی که گرم شدن هوا و آغاز فصل رويش و زايش را نويد می‌دهد و کرمان و یزد طی سالیان اخیر، باشکوه‌ترین آن را برگزار کرده‌اند آن‌چنان که در کرمان، آن را حتی به‌عنوان یکی از ویژگی‌های فرهنگی این استان نیز قلمداد می‌کنند.
به گزارش فردای‌کرمان، در روز سده، 50 روز و 50 شب به نوروز باقی مانده است. زمين در تب و تاب رويش و زايشی تازه قصد وداع با سرمای زمستان را دارد. آتشی عظيم برای گرم کردن و بيداری زمين برپا می‌شود، و صدای شادی فضا را پر می‌کند.
محمد لطیف‌کار؛ روزنامه‌نگار دراین‌باره به‌نقل از روان‌شاد دکتر محمود روح‌الامينی استاد مردم‌شناسی می‌‌نویسد: آگاهی از برگزاری جشن سده را می‌توان به سه دوره تقسيم کرد:
الف – پيش از اسلام: از ادبيات پيش از اسلام سندی که گواه برگزاری جشن سده باشد در دست نيست، فردوسی اين برگزاری را از زمان هوشنگ می‌داند (زهوشنگ ماند اين سده يادگار) و ابوريحان بيرونی صاحب نوروزنامه به فريدون نسبت می‌دهد. همچنين رسمی شدن جشن سده به زمان اردشير بابکان منسوب است. ولی در هيچ يک از اين سندها به شيوه‌ی‌ برگزاری جشن اشاره نشده است.
ب – بعد از اسلام: مورخان و نويسندگانی چون بيرونی، بيهقی، گرديزی، مسکويه و ديگران از شيوه‌ی برگزاری جشن سده، در دوران غزنويان، سلجوقيان؛ خوارزمشاهيان، آل زيار و ... تا دوره‌ی مغول بسيار نوشته‌اند.
ج – در عصر حاضر: از دوران صفويه و پس از آن، سند و نوشته‌ای که از برگزاری جشن سده در دستگاه‌های رسمي و حکومتی حکايت کند در دست نيست. ولي برگزاری پراکنده‌ی سده‌سوزی در برخی آبادی‌ها ديده‌ مي‌شود که بی‌گمان از کهن‌ترين زمان‌ها باقی مانده است.
لطیف‌کار در ادامه می‌افزاید: درباره‌ی سده‌سوزی در استان کرمان، نيز دکتر مرتضي فرهادی که در منطقه‌ي بافت و سيرجان پژوهش مبسوطی انجام داده است، در کتاب ارزشمند موزه‌هايی در باد مي‌گويد: در ايلات و عشاير سيرجان و بافت، پايان چله‌‌ی بزرگ، يعنی دهم بهمن ماه را سده می‌نامند و به مناسبت آن جشن‌هايی به نام سده سوزان برپا می‌دارند. فرهادی همچنين بر اساس نظر استاد باستانی پاريزی که گفته است: «اين جشن در واقع جشن شروع زايش گوسفندان و نزول خير و برکت است، برای آن مردمی که اقتصاد شبانی داشته‌اند»؛ مهر تاييد می‌زند.

آيين سده‌سوزی يک جشن دينی نيست
با اين وصف، برخی با اشاره به تلاش‌های زردشتی‌های کرمان برای زنده نگه‌داشتن اين مراسم، تاکيد می‌کنند که با يک جشن کاملا زردشتي سر و کار دارند. روح‌الاميني اما در کتاب «آيين‌ها و جشن‌های کهن در ايران امروز»، اين نظر را نمی‌پذيرد و می‌گويد: «اين جشن جنبه‌ی دينی ندارد. داستان هوشنگ و فرار مار و پيدايش آتش يا داستان فريدون و آرمائيل و فرار قربانيان ضحاک و داستان‌های ديگری که درباره‌‌ی پيدايش اين جشن و نام سده آمده، تمامی آن‌ها غيردينی است». او البته اين را هم می‌افزايد: «اين‌که برخی از مسلمانان و نيز زردشتيان جشن سده را از مناسک و آيين‌های دينی زردشتيان دانسته‌اند،‌ می‌تواند به اين دليل باشد که احترام به آتش و کوشش در پاکيزه داشتن و نيالودن آن، در همه‌ی کتاب‌های دينی زردشتيان سفارش شده، و در اوستا نيز دارای حرمت زياد است».
اين استاد مردم‌شناسی با اشاره به اين‌که آيين سده در شرايط کنونی، و در اين ابعاد تنها در کرمان برپا مي‌شود، اضافه می‌کند: «جشن و آيين سده‌سوزی کرمان رسمی عمومی است که همه‌ی مردم شهر کرمان، اعم از زردشتی، يهودی، مسيحی و مسلمانان، ثروتمند و فقير، کارمند و کاسب در آن شرکت می‌کنند؛ بنابراين سده‌سوزي را می‌توان جشن کرمان ناميد».
جشن سده هر سال در کرمان، در انتهای دو خيابان مهديه و سده؛ مقابل باغچه بداق‌آباد برپا می‌شود. از چند روز مانده به دهم بهمن، متوليان برگزاری اين جشن، تلی از هيزم فراهم می‌کنند تا هموطنان زرتشتی پس از انجام نیایش‌های آيينی خود؛ با نظمی جذاب و اجرای نواهايی از موسيقی آيينی؛ توده‌ی هيزم را به آتش بکشند. آتشی که به نقل از نياکان ما گفته مي‌شود: اين آتش، سرما را مي‌تاراند؛ سرمايی که در سال‌های واپسين، البته کم‌تر نمونه‌های عینی آن را تجربه کرده‌ایم!
این مراسم اگرچه بدون هیچ‌گونه تبلیغ و فراخوانی برپا می‌شود اما همراهان و شرکت‌کنندگان فراوانی را همواره با خود داشته است.
با وجود اهمیتی که این مراسم باستانی دارد اما، کرمان تاکنون نتوانسته از این فرصت، برای تقویت گردشگری خود بهره بگیرد.
لطیف‌کار، سال گذشته در یادداشتی این را متذکر شد و نوشت: «جشن سده از مهم‌ترين‌ جشن‌های ايران قديم است که هنوز هم نزد بسياری از ايرانيان دارای اعتبار و جايگاه بلندی است. در گذشته در بسياری از روستاها و شهرها، خصوصا در ميان عشاير بافت و سيرجان آيين سده‌سوزی در گروه‌های کوچک برگزار می‌شده که نويددهنده‌ی فصل رويش و زايش بوده است. اما اکنون تنها در سه چهار نقطه‌ی شهری که جمعيت هموطنان زرتشتی آن، قابل ملاحظه‌ است، نظير تهران، يزد و کرمان با حضور هزاران تماشاچی مشتاق، به طرز باشکوهی برگزار می‌شود. تصاويری که هر سال از اين سه شهر منتشر می‌شود، نشان می‌دهد که کرمان در برگزاری اين آيين همواره دست بالاتر را دارد. با اين وصف، نمی‌دانم چرا فعالان حوزه‌ی گردشگری در استان کرمان، از اين فرصت مهم بهره‌ی لازم را نمي‌برند؟ چرا برای بالا بردن کيفيت اين جشن و جذب مخاطبان بيشتر سرمايه‌گذاری و اطلاع‌رسانی لازم را انجام نمی‌دهند؟ بسياری از عزيزان کرمانی که هر سال از نزديک شاهد برگزاری بخشي از آداب و مناسک اين جشن هستند، ناچارند در يک موقعيت نامناسب اين آيين را نظاره کنند. اين در حالی است که اگر در اين زمينه از فعالان برنامه‌های فرهنگي و هنری که توان مديريت و هدايت برنامه‌های بزرگ را هم دارند مدد گرفته شود، می‌توان اين جشن را با کيفيتی بسيار بالاتر و جذاب‌تر برگزار کرد، و به گونه‌ای عمل کرد که تماشاچيان که تعداد آن‌ها معمولا به چند هزار نفر می‌رسد، با لذت بيشتری اين آيين را ببينند. همچنين با تبليغات مناسب، و برگزاری تورهاي مختلف داخلی و خارجی هرسال می‌توان اين جشن ايرانی را بيشتر به گردشگران شناساند».
وی افزود: «تا به ‌حال نشنيده‌ام که ميان انجمن زرتشتی‌ها، با اداره ميراث فرهنگی و کميسيون گردشگری اتاق، برای کيفيت‌بخشی به اين مراسم، گفت‌وگويی جريان داشته باشد؛ اما از شواهد پيداست که شوربختانه، از ظرفيت‌ها و فرصت‌هايی که اين جشن می‌تواند برای توسعه‌ی گردشگری کرمان فراهم نمايد قطعا غافل بوده‌ايم!».
این رویه‌ای است که هر ساله در برابر این فرصت مهم در استان داشته‌ایم. اکنون اما فرصت نسبتا کافی برای برنامه‌ریزی مناسب درباره‌ی جشن سده وجود دارد. انتظار می‌رود استان چشم خود را بر این فرصت نبندد و با آمادگی کامل به استقبال دهم بهمن‌ماه برود.

* عکس: محمد لطیف‌کار