اسما پورزنگی‌آبادی ـ در آستانه‌ی سومین سال ثبت جهانیِ بیابان لوت، به‌عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در یونسکو، جنگل‌های هیرکانی نیز ثبت یونسکو شد و اکنون ایران با دو پهنه‌ی وسیع و پرمسئله‌ی طبیعی که بین استان‌های متعددی مشترک هستند روبه‌روست که باید ضوابط جهانی را در آن رعایت کند. دکتر مهران مقصودی، مدیر پایگاه میراث جهانی بیابان لوت امیدوار است ثبت این جنگل‌ها، بر حل مسائل لوت نیز اثر بگذارد و این دو اثر بتوانند ضرورت مدیریت یکپارچه‌ی آثار طبیعی جهانی را بیش از قبل بنمایانند. مقصودی در گفت‌وگو با «فردای‌کرمان» با قدردانی از همه‌ی آن‌ها که در این دو سال در کنار لوت بوده‌اند، برخی از این مسائل را برمی‌شمارد و درباره‌ی شورای راهبردی که تازه‌ترین خبر درباره‌ی لوت است نیز توضیحاتی می‌دهد که در ادامه می‌خوانید.
*آقای دکتر! اخیرا نخستین جلسه‌ی هیات راهبردی لوت در تهران تشکیل شده است. این شورا قرار است برای لوت چه بکند؟
بیابان لوت عرصه و حریم طبیعی خیلی بزرگی دارد و عوامل متعددی بر حفاظت و مدیریت اثر تاثیر دارند. یک دستگاه به‌تنهایی از عهده‌ی مدیریت این کار برنمی‌آید که یک محدوده‌ی 41 هزار کیلومترمربعی را مدیریت کند. از همان ابتدا که بحث ثبت جهانی لوت مطرح شد تفاهم‌نامه‌ای بین مدیران سه سازمان محیط زیست و منابع‌طبیعی و میراث‌فرهنگی بسته شد تا در مدیریت این اثر کمک کنند. بعد که پلان مدیریتی لوت را نوشتیم مشارکت دیگر دستگاه‌ها را هم در نظر گرفتیم. در شورای راهبردی، دستگاه‌هایی مثل نیروی انتظامی، ادارات کل میراث‌فرهنگی استان‌ها، مدیران پایگاه‌ها، وزارت کشور، وزارت راه و شهرسازی، سازمان‌های منابع‌طبیعی و محیط زیست و زمین‌شناسی به همراه چند نماینده دیگر عضویت دارند. البته به فراخور مسائل، از متخصصان و مسئولان مربوطه نیز در جلسات شورا دعوت خواهیم کرد. تصمیمات اساسی و کلی در این شورای راهبردی گرفته می‌شود چون ما معتقدیم با نگاه بخشی، مدیریت لوت امکان‌پذیر نیست که مثلا میراث‌فرهنگی بگوید من فقط خانه‌های بوم‌گردی و هتل و سرویس‌دهی گردشگران را می‌بینم و به دیگر مسائل توجه نمی‌کنم. این‌طور نمی‌شود این اثر را مدیریت کرد بلکه مدیریت باید جامع باشد و همه‌ی کسانی که در عرصه و حریم لوت نقش و تاثیر دارند باید در این امر مشارکت داشته باشند. مثلا ما تعداد زیادی معدن در عرصه‌ی لوت داریم که ثبت شده است. وزارت صنعت و معدن در این‌باره مسئولیت دارد و ما در جلسه‌ی اخیر هیات راهبردی مصوب کردیم در عرصه‌ی بیابان لوت فعالیت معدن‌کاری ممنوع است. البته معادنی که وجود دارند فعلا ثبت شده‌اند و هنوز به مرحله‌ی بهره‌برداری نرسیده‌اند؛ به‌عنوان نمونه در ریگ یلان در خراسان جنوبی 10،20 معدن داشتیم. درباره‌ی معدن‌کاری در حریم بیابان هم گفتیم در صورتی که به منظر طبیعی منطقه صدمه‌ای وارد نشود دادن مجوز و فعالیت میسر است. یا وزارت راه و شهرسازی در جاده‌سازی باید هماهنگ با پایگاه و ضوابط جهانی عمل کند. اخیرا جاده‌ی شهداد ـ نهبندان در اثر سیلاب تخریب شده است؛ برای بازسازی آن، نمی‌توان در عرصه‌ی این اثر جهانی، جاده را گسترش داد یا مسیر را تغییر داد چرا که در یک عرصه‌ی جهانی، هر گونه تغییر و برداشت خاک و رسوب هم باید تحت نظر باشد. این‌که وزارت راه بخواهد بدون هماهنگی با پایگاه جهانی جاده‌‌کشی کند امکان‌پذیر نیست چرا که در عرصه و حریم اثر نمی‌توان جاده‌ی جدید بسازیم. حتی زمانی که می‌خواستیم لوت را ثبت جهانی کنیم یکی از ایراداتی که گرفته می‌شد این بود چرا این جاده از وسط عرصه‌ی بیابان عبور کرده که آن زمان، ما با ذکر دلایلی از جمله نیاز گردشگران به دسترسی این مسئله را توجیه کردیم اما اکنون هرگونه تغییری با هماهنگی پایگاه و مدیریت همه‌ی دستگاه‌هایی که نقش دارند باید در این اثر صورت گیرد. حتی زمانی که وزارت راه و شهرسازی بخواهد شهر یا روستای جدیدی ایجاد کند یا تبدیل روستا به شهر در این محدوده بخواهد صورت گیرد، باید با هماهنگی پایگاه انجام شود. در شورای راهبردی درباره‌ی چنین مسائلی نیز تصمیم گرفته می‌شود. یا وقتی میراث‌فرهنگی می‌خواهد مسیرهای گردشگری در لوت تعیین کند، این کار باید با مشارکت و حتی تایید همه‌ی دستگاه‌های دارای نقش در لوت انجام شود. در دنیا مدیریت یکپارچه را در خیلی از موارد لحاظ کرده‌اند و درباره‌ی یک پهنه‌ی وسیعی مثل لوت هم نیاز به مدیریت یکپارچه داریم.
*حالا شورای راهبردی قرار است این مدیریت یکپارچه را اعمال کند؟
متولی اصلی اثر، سازمان میراث‌فرهنگی و پایگاه است اما در این شورای راهبردی، میراث‌فرهنگی در واقع تمام کارهایی که در مدیریت لوت قصد دارد انجام دهد را با همفکری و موافقت و مشارکت دستگاه‌های ذیربط انجام می‌دهد. حتی جامعه‌ی محلی هم باید مشارکت داشته باشند و همه‌ی ذی‌نفعان باید بتوانند نقش خود را ایفا کنند.
*مدیریت یکپارچه‌ی لوت از همان ابتدا که بحث ثبت جهانی مطرح شد به‌عنوان یک دغدغه از سوی مقامات استان کرمان نیز مطرح بود. می‌خواهم بدانم شورای راهبردی این دغدغه که خود شما هم بر آن تاکید دارید را برطرف می‌کند؟
ما یک پلان مدیریتی تهیه و معلوم کرده‌ایم که الان در چه وضعیتی هستیم و اهداف و چشم‌انداز و راهبردها چیست و چه مسیرها و راه‌هایی برای رسیدن به آن باید طی کرد. سازمان میراث‌فرهنگی این پلان را نوشته ولی برای رسیدن به این اهداف، ما به‌تنهایی نمی‌توانیم جلو برویم. درست است که کل اثر ثبت جهانی شده و متولی اصلی میراث‌فرهنگی است اما در لوت، محدوده‌‌هایی وجود دارد که تحت مدیریت محیط زیست است یا کل اثر جزو منابع‌طبیعی است یا شهرها و روستاها زیر نظر وزارت کشور هستند یا بحث معادن را داریم. می‌بینید که دستگاه‌های متعددی از محیط زیست و منابع‌طبیعی تا وزارت کشور و صنعت‌ومعدن باید در مدیریت لوت، مشارکت فعال داشته باشند و ما نمی‌توانیم بدون مشارکت آن‌ها کاری انجام دهیم. شما ببینید که چه‌قدرتلاش می‌کنیم تا یک اثر ثبت جهانی شود؛ بیابان لوت را سال 96 ثبت کردیم و دو سال گذشت، تا جنگل‌های هیرکانی ثبت شد. پیش از این، هیچ اثر طبیعی در یونسکو نداشتیم. بعد از 45 سال توانستیم لوت را ثبت جهانی کنیم. پس باید طوری مدیریت کنیم تا در فهرست یونسکو باقی بماند و خارج نشود. مهم‌ترین ملاک برای این‌که یک پدیده در فهرست میراث جهانی ثبت شود، علاوه بر ویژگی‌های خاصی که آن پدیده دارد، وضعیت مدیریتی آن است. مدیریت یک اثر حالت وتو دارد و اگر مدیریت نداشته باشد حتی مانع ثبت اثر هم می‌شوند. بنابراین مهم‌ترین خصیصه‌ی یک اثر، مدیریت و بعد ویژگی‌های طبیعی و سایر موارد است و اگر اثر، پلان و برنامه‌ی مدیریتی نداشته باشد یا ثبت نمی‌شود یا اگر ثبت شود آن را از فهرست جهانی حذف می‌کنند.
*در جریان ثبت جهانی لوت خاطرم هست مسئولان در استان کرمان همواره می‌گفتند که باید تکلیف مدیریت واحد لوت مشخص شود. یعنی لوت را بدون این پلان مدیریتی ثبت جهانی کردید؟
نه این‌طور نیست. همین تشکیل شورای راهبردی در پرونده‌ی ثبت جهانی هم بود ولی این پلان کامل نبود. به هر حال اولین تجربه‌ی ایران در مدیریت یک میراث طبیعی جهانی است و شرایط خاص خود را دارد. ضمن این‌که وسعت این پهنه هم بسیار زیاد است. لوت به اندازه‌ی چند کشور اروپایی وسعت دارد بنابراین باید مدیریت یکپارچه در آن صورت گیرد و همه‌ی دستگاه‌های مسئول باید از آن حمایت و نقش خود را ایفا کنند و حفظ لوت دغدغه‌ی آن‌ها باشد. مثلا وقتی بحث جاده را مطرح می‌کنیم وزارت راه و شهرسازی باید همت کند و اگر می‌خواهد جاده‌ای بسازد توجه کند که در عرصه و حریم نمی‌توان جاده‌ی جدید ایجاد کرد مگر این‌که جاده‌ی قدیم را اصلاح کنند. یا در همین اثر جهانی داشتند مسیر فیبرنوری را اجرا و برای آن، کلوت‌ها را داشتند قطع می‌کردند که نامه‌نگاری و جلوی آن گرفته شد. نباید این‌گونه اتفاقاتی در لوت بیفتد.
*درباره‌ی جاده‌ی شهداد ـ نهبندان نگرانی جدی وجود دارد؟ مذاکراتی با راه و شهرسازی در این‌باره داشته‌اید؟
به‌طور مستقیم درباره‌ی احداث جاده‌ی جدید چیزی نشنیدم و نمی‌دانم چه‌قدر تصمیم جدی دارند. ولی غیرمستقیم گفته شده که می‌خواهند جاده‌ی جدیدی در این مسیر بسازند. ساخت جاده‌ی جدید در عرصه و حریم لوت قانونی نیست و فکر نمی‌کنم اجازه‌ی این کار داده شود.
*شورای راهبردی در تهران تشکیل شده است. در استان کرمان همیشه در بخش‌های مختلف از سوی مقامات محلی این انتقاد وجود داشته که تصمیمات از بالا به پایین گرفته و به ما تحمیل می‌شود. یا برای اخذ مجوزها و تصمیم‌گیری در استان، باید ماه‌ها بین کرمان و تهران رفت‌وآمد کنند تا اجازه را بگیرند. این شرایط آیا با تشکیل شورای راهبردی در تهران برای لوت هم ایجاد می‌شود؟
نه. این‌طور نیست که تصمیمات از بالا به پایین گرفته شود بلکه برعکس هم هست. ما شوراهای راهبردی استانی لوت را نیز داریم. مثلا مسیرهای گردشگری در استان‌ها طراحی شد و ما به شورای راهبردی تهران بردیم. یا دستورالعمل گردشگری در بیابان لوت را ما در تهران نوشتیم به استان‌ها و تورهای گردشگری ارسال کردیم، نظرات‌شان را گرفتیم و در شورای راهبردی نیز آن را ارایه کردیم تا نظرات شورا هم گرفته شود. فرآیند این‌گونه است که ابتدا در استان‌ها، مسائل مشخص و کارشناسی و تصمیمات گرفته می‌شود و در صورتی که نیاز به نظر شورای راهبردی باشد، در این شورا مطرح می‌شود. حرکت از پایین به بالاست و قرار نیست چیزی را از تهران به استان‌ها تحمیل کنیم.
*آقای دکتر، دو سال از ثبت جهانی لوت می‌گذرد. این دو سال بر شما به‌عنوان مدیر این پهنه چه‌طور گذشته است؟
مدیریت چنین پهنه‌ای کار مشکلی است و مسائل و مشکلات زیادی داریم. در حوزه‌ی امنیتی یک‌سری مسائل را داریم و در دیگر حوزه‌ها، مدیران مدام تغییر می‌کنند، مدیران جدید اغلب توجیه نیستند یا بخشی به مسائل لوت نگاه می‌کنند. یکی از مشکلات ما ورود غیرقانونی گردشگران به لوت است. البته الان ورود گردشگر تا حد زیادی ضابطه‌مند است ولی کنترل و مدیریت بر رفت‌وآمدها در لوت به‌دلیل این‌که امکانات و نیرو نداریم، مثل دیگر مناطق مشابه در جهان نیست. در پایگاه‌های لوت، کمبود نیروی انسانی داریم. ما هنوز یگان حفاظت لوت را نداریم. بنابراین، ورود گردشگران گاهی از مسیرهای غیرقانونی انجام می‌شود و ما هم نمی‌توانیم این پهنه‌ی وسیع را سیم خاردار بکشیم تا نیایند و با این امکانات هم، مدیریت مشکل است. در بیابان لوت مخاطراتی مثل توفان، سیل، گزیدگی، گم شدن و تلف شدن و ... را داریم و مدیریت آن، جنبه‌های مختلفی دارد و ما هم سعی‌مان را کرده‌ایم. ولی به دلیل وسعت زیاد کار سخت می‌شود. مثلا در ایام خاص تعداد زیادی گردشگر به لوت می‌آیند. سال گذشته یک تشکل قصد داشت هزار خودرو را وارد لوت کند که توانستیم جلوی این کار را بگیریم. یا در جشن چهارشنبه‌سوری، ناگهان، دو، سه هزار نفر وارد لوت شدند. این در حالی است که در مناطق مشابه در جهان مثلا می‌گویند هر هفته، چند ماشین با مثلا 20 نفر می‌‌توانند وارد آن محدوده شوند. یا اگر الان تصمیم بگیرید به پارک ملی یوسیمیتی در آمریکا بروید، نوبت می‌دهند که چند سال بعد بیا. کشورهای دیگر به این شکل مناطق جهانی خود را کنترل می‌کنند اینجا اما وقتی کمی سخت‌گیری اعمال شود، مورد اعتراض هم قرار می‌گیریم. لوت را مثل یک موزه باید ببینیم؛ نمی‌توان سه هزار گردشگر را در یک شب میزبان باشیم. تعداد و زمان ورود گردشگران و مسیرهایی که باید در آن رفت‌وآمد کرد باید مشخص و کنترل‌شده باشد.
*گردشگران و کسانی که قصد حضور در لوت دارند، از جمله نمایندگانی از همین گروه هزار نفری که سال قبل می‌خواستند به لوت بیایند، گلایه‌مندند که ضوابط مشخصی را برایشان تعیین نمی‌کنید تا بدانند چه‌طور باید برای استفاده از لوت برنامه‌ریزی کنند. بخشی از این مشکلاتی که دارید، ناشی از کم‌کاری خود پایگاه است. قبول دارید؟
ببینید؛ یکی از مشکلات اصلی ما کمبود بودجه است. یونسکو حمایت مالی خاصی از ما انجام نمی‌دهد. همه‌ی دستگاه‌ها از جمله سازمان میراث‌فرهنگی هم می‌دانید وضعیت مالی خوبی ندارند. ما در زمینه‌ی آموزش با کمک بخش خصوصی اقداماتی را انجام داده‌ایم، طراحی مسیرهای گردشگری که کار کمی هم نیست یا تهیه‌ی دستورالعمل گردشگری لوت را خودمان انجام دادیم. همه‌ی اقداماتی که نیاز است، پول می‌خواهد که نداریم اگرچه در همین شرایط هم، کارهای زیادی با همراهی و تلاش همکارانم در استان‌ها انجام شده است که گزارش آن را در آینده‌ای نزدیک ارائه خواهم کرد.
*آقای دکتر! ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی می‌تواند به حل مسائل لوت کمک کند؟
امیدوارم کمک شود. هرچه تعداد این نوع آثار بیشتر باشد شاید توجه بیش‌تری هم به این آثار طبیعی جهانی صورت گیرد و اهمیت منطقه و مدیریت یکپارچه درک شود. جنگل‌های هیرکانی نیز به‌صورت چندین لکه در سه، چهار استان پراکند‌ه‌اند و مدیریت آن کار سختی است. ما باید در لوت که نخستین اثر طبیعی جهانی کشور است خوب کار کنیم تا به‌عنوان یک الگو ارائه شود. ما تلاش‌مان را می‌کنیم و همه‌ی همّ و غم این است کلیه‌ی دستگاه‌های مسئول در مدیریت لوت مشارکت کنند. وقتی چنین پدیده‌ای ثبت شده باید قدرش را بدانیم. لوت خیلی سریع ثبت شد؛ گاهی فکر می‌کنم شاید اگر پرونده‌ی آن چند بار می‌رفت و برگشت داده می‌شد، مردم حساس‌تر می‌شدند و مشارکت بیش‌تری اتفاق می‌افتد. حیف است چنین پدیده‌ای باشد و قدرش را ندانیم و از آن استفاده‌ی درستی نداشته باشیم./ الف
نظر خود را بنویسید