بازگشت خودروی رضا شاه به کرمان

گروه جامعه ـ خودروی رضاشاه تعمیر شد و به کرمان بازگشت و اکنون در حال پیگیری برای انجام کارهای تزئینات و رنگ‌آمیزی و نصب شیشه‌های آن هستند تا در کنار جفت دیگرش در باغ‌موزه هرندی به نمایش گذاشته شوند. دو خودرو یاد شده، یکی کرایسلر سرمه‌ای مدل 1948 و دیگری، دوج آمریکایی مدل 1934 است. این دو که به خودروهای رضاشاه شهرت دارد؛ سال‌ها در گوشه‌ای از باغ هرندی به‌حال خود رها شده بودند اما سرانجام تصمیم به تعمیر آن گرفته می‌شود؛ اگرچه دوره‌ی تعمیر به‌ویژه در مورد دوج طولانی می‌شود اما سرانجام این دوج هم هفتۀ گذشته به کرمان و پیش کرایسلر برمی‌گردد.
به گزارش خبرنگار فردای‌کرمان، ماجرای این دو خودرو به خروج رضاشاه از ایران برمی‌گردد؛ تا پاییز راه زیادی نمانده که خزان شاهیِ او زودتر از موعدی که انتظار داشت فرا می‌رسد. باید هرچه زودتر از تهران خداحافظی کند. انگلیسی‌ها دیگر اجازه‌ی ماندن به او نداده و از خاک ایران اخراجش کرده‌اند. او نیز به این حکم گردن نهاده و تاج و تخت را وانهاده و با نوشتن استعفا، سلطنت را به ولیعهد خود سپرده و چمدان‌ها را بسته و بار سفر کرده و به همراه دیگر اعضای خانواده، سوار بر یک خودرو، روانه‌ی اصفهان می‌شود. «در اصفهان هم نباید بماند». و همین فرمان کافی بود تا سفر ادامه یابد؛ به‌سمت یزد و کرمان. باید هرچه زودتر به بندرعباس برسد؛ آخرین نقطه از خاک ایران که اجازه داشت بر آن پا بگذارد. توقف جایز نیست. کشتی‌ای که فرمان یافته شاه برکنار شده‌ی ایران را از این سرزمین دور کند، به زودی در ساحل خلیج فارس لنگر می‌اندازد. پس سفر ادامه می‌یابد اما خودروی حامل شاه در مسیر خراب شده و از حرکت باز ایستاده و نیاز به تعمیر پیدا می‌کند. شاه مخلوع، اندوهگین از سلطنتی که از کف داده و آرزوهایی که بر دلش مانده، سرما خورده و تب هم دارد و سخت، مریض احوال است. با این اوضاع، ادامه‌ی سفر ممکن نیست، باید برای استراحت او را در کرمان پناه داد.
ـ «آقای هرندی! قرار است رضا شاه چند روزی به كرمان بيايد. منزل شما را برای محل اقامت ايشان و خانواده‌اش در نظر گرفته‌ایم و شما ميزبان شاه و خانواده‌ی او خواهيد بود».
این را «مهدی فرخ» استاندار وقت کرمان خطاب به ابوالقاسم هرندی می‌گوید. هرندی از تاجران خوشنام، اهل یزد و ساکن شهر کرمان و صاحب باغی بزرگ و زیبا در چوپان‌محله‌ی آن زمان است. باغی که در حال حاضر، کاربری باغ‌موزه دارد و به‌نام خود هرندی شناخته می‌شود.
روزهای آخر شهریورماه 1320 است. دنیا زیر آتش جنگ جهانی دوم جلز و ولز می‌کند. ایران هم با وجود اعلام بی‌طرفی، وارد بازی متفقین می‌شود. با اشغال خاک ایران توسط نیروهای متفقین، تصمیم اول، برکناری رضاشاه از سلطنت و تبعید او به جزیره‌‌ای در دوردست‌هاست.
تدبیر و تقدیر اما، کرمان را پناهگاه شهریاران سرگردان خواسته و همین است که اغلب شاهان، تاج را که از سر بر ‌داشتند، راهی خاک این خطه شده‌اند. رضاشاه هم خواسته و ناخواسته به این جریان پیوسته و باید به سرنوشت دیگر شهریاران تن بدهد؛ او در شهریورماه سال 1320 خورشیدی، در مسیر خروج از ایران، بنا به روایت دخترش، سه روز و چهار شب در کرمان، میهمان هرندی می‌شود و این‌گونه، این باغ به‌نام کرمان و هرندی، بخشی از احوالات تاریخ معاصر ایران را در خود ثبت و ضبط می‌کند.
از خاطرات این اقامتِ میانه‌ی راه تبعید، هم آن ساختمان دو طبقه با ایوان بزرگش باقی مانده که هرندی در اختیار شاه و خانواده‌اش قرار داده بود و هم تالار مشرف به حياط باغ که شاه مخلوع و تبعیدی بر صندلی‌ای در میانه‌ی آن نشسته و به لنگی کار خود و روزگار لبخند می‌زد. رضاشاه ایران را ترک کرد و آنچه از آن ایام در این باغ ماند، همین بنا بود و دو خودروی آنتیک که در نزد مردم کرمان به ماشین رضاشاه معروف است. یکی‌شان 70 ساله است و دیگر 84 سال سن دارد. برخی می‌گویند هر دو جزو اموال سلطنتی شاه پهلوی است و برخی می‌گویند یکی‌شان مال شاه بوده که با آن از تهران تا کرمان آمده. عده‌ای اما معتقدند هر دو این خودروها متعلق به شخص هرندی بوده که یکی‌شان را در زمان حضور رضاشاه در کرمان در اختیارش گذاشته و شاه مخلوع برای جابه‌جایی از آن استفاده می‌کرده.
هرچه که باشد؛ این دو خودرو به نام ماشین‌های رضاشاه ثبت شده و چند سالی است که میراث فرهنگی به عنوان دو خودروی کلاسیک و گرانقیمت درگیر تعمیر و مرمت آن است.
نشریه استقامت، پیش از این در این‌باره نوشته است: «این دو خودرو سال‌ها در گوشه‌ای از باغ‌موزه هرندی رها شده و زیر باد و باران و آفتاب، 60 تا 70 درصد آن از بین می‌رود و در زلزله‌ی سال 1363 هم آوار دیوار بر سر آن ریخته و حسابی صدمه می‌بینند تا که یک روز، چشم نساج‌کریمی به آن دو پیکر بیجان آهنین می‌افتد. سال 82 بود».
هاشم نساج‌کریمی که از معدود متخصصانی است که می‌توانند ماشین‌های عتیقه و آنتیک را بازسازی کنند؛ کار تعمیر و بازسازی این خودروها را آغاز می‌کند. او نه صافکاری می‌کند، نه رنگ می‌زند و نه هیچ کار دیگری. هرگز تعمیرکار نیست اما بر کار تعمیر خودروهای عتیقه نظارت دقیقی دارد. او متولد سال 1321 خورشیدی و کرمانی‌تبار است و دلبسته‌ی کرمان اما متولد و ساکن مشهد.
تعریف می‌کند که با دیدن وضعیت این دو خودرو، خیلی افسوس می‌خورد و تصمیم به نجات آن می‌گیرد؛ با رئیس وقت میراث فرهنگی کرمان صحبت کرده و قرار بر بازسازی خودروها گذاشته می‌شود؛ «کرایسلر را طی سال‌های 82 تا 84 (خورشیدی) بازسازی کردم و به حالت اولیه برگرداندم. تمام تصاویر مربوط به کرایسلر قبل از بازسازی و بعد از بازسازی را دارم و مرحله به مرحله نشان داده شده که ماشین از چه وضعیتی به چه وضعیتی رسیده است». او کرایسلر را زنده کرده و به میراث فرهنگی تحویل می‌دهد. بعد از آن، نوبت به دوج می‌رسد.
پروسه‌ی بازسازی دوج طولانی می‌شود اما سرانجام به نتیجه می‌رسد.
حمید روحی؛ معاون میراث فرهنگی استان کرمان به خبرنگار فردای‌کرمان می‌گوید: «دوج اکنون در باغ موزه هرندی است. کارهایی از جمله تعمیر زیربندی، قطعه‌سازی و تعمیر موتور انجام شده اما کار تزئینات آن از جمله رنگ و تودوزی و شیشه‌های آن مانده است».
وی می‌افزاید: «قصد داریم فضایی را داخل باغ موزه هرندی به‌عنوان گالری فراهم کنیم و کرایسلر و دوج را که دو خودروی کلاسیک با ارزش هستند را آنجا به نمایش عموم بگذاریم».
روحی منتظر است تا اعتبار لازم برای این کار به کرمان برسد و امیدوار است تا یک ماه آینده، تکلیف مشخص و کار مهیا کردن این گالری سرعت گیرد.