اسما پورزنگی‌آبادی ـ اولین سرمایه‌گذاری خارجی‌ای که به شهر کرمان پا گذاشته آن‌قدر برای این شهر مسئله ایجاد کرده که حالا دیگر می‌توان آن را در قالب یک بحث جدی روی میز دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها گذاشت و ابعاد اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی و حقوقی این پروژه را با حضور کارشناسان و اهل فن واکاوید. پروژه‌ی ساخت یک سیتی‌سنتر به همراه تعداد زیادی پارکینگ سرپوشیده در گود خشت‌مال‌ها را می‌گویم. در قلب بافت تاریخی این شهر کهنسال؛ چسبیده به مجموعه‌ی بازار. پروژه‌ای که از اطلاق عنوان «بزرگ‌ترین پروژه‌ی شهری کرمان» به آن، دریغ نمی‌کنند.
ماجرای شروع این پروژه به سال‌های پایانی دهه‌ی 80 برمی‌گردد. سال 88 که کشور در تحریم و در تنگنا بود؛ یک هیات تجاری و بازاریابی از اتاق کرمان به همراه تعدادی از نمایندگان مردم کرمان در مجلس شورای اسلامی راهی عمان شدند و ظرفیت‌های استان را برای سرمایه‌گذاران کشور همسایه شرح دادند. یکی از پیشنهادات کرمان، سرمایه‌گذاری در گود خشت‌مال‌ها بود که به سرانجام رسید. یک گروه سرمایه‌گذاری که با عنوان «هلدینگ الطاهر» به کرمانی‌ها معرفی می‌شد باید در این زمین وسیع سیتی‌سنتر بسازد. پیگیری‌ها برای صدور مجوزها آغاز و اسفندماه سال 90 که هواپیمای شخصیِ «غازی الحلو» سرمایه‌گذار عمانی در فرودگاه کرمان بر زمین نشست تا امروز که هفت سال می‌گذرد؛ این پروژه حواس کرمان را به خود جلب کرده است.
از برج هزار تا سیتی‌سنتر لوءلوء
پیش از این، ابوالقاسم سیف‌الهی درباره‌ی سابقه‌ی این پروژه به «استقامت» توضیحاتی داده است. او گفت: «اولین اقدام جدی برای تعیین تکلیف این گودال حدود 20 سال قبل صورت گرفت. پروژه‌ی برج هزار در زمان استانداری آقای مرعشی و توسط دکتر فرهاد احمدی که از استادان برجسته‌ی دانشگاه است، ارائه شد؛ برای اجرای این طرح، یا ما به عنوان شهرداری باید پول داشته باشیم مثلا 100 میلیارد تومان، خودمان برویم در این زمین خرج کنیم و مجموعه‌ای فرهنگی و زیبا آنجا بسازیم که نداریم. یا باید دولت این پول را بدهد، که این هم ایده‌آل خوبی است که تا حالا اتفاق نیفتاده، راه سوم این‌که بخش خصوصی بیاید این کار را انجام بدهد؛ بخش خصوصی هم هرگز حاضر به اجرای این پروژه نشد».
او افزود: «سرمایه‌گذاران نمی‌آیند چون طرح از نظر متراژِ کاربری‌های فرهنگی و تجاری که داشته، برایشان منطقی به نظر نرسیده است؛ برج هزار بیشتر یک پروژه‌ی فرهنگی بوده و همین ویژگی باعث شده جذابیت خود را برای بخش خصوصی از دست بدهد».
وی پس از بیان این دلایل که کرمان را از یک مجموعه‌ی فرهنگی منحصرفرد ذیل عنوان برج هزار محروم کرده است، ادامه داد: «این را هم بگویم که در دوره‌ی شهرداری من نبوده که برج هزار کنار گذاشته شده؛ این طرح قبل از زمان شهرداری آقای مهاجری منتفی شده است. در آن زمان عملا هیچ اتفاقی نمی‌افتد تا این‌که زمان مسئولیت ما می‌رسد».
بعد از این، به استناد گفته‌های شهردار وقت کرمان، شرکتی به نام اطلس وابسته به بانک انصار هم قصد ورود به گود خشت‌مال‌ها را می‌کند اما این سرمایه‌گذاران هم زیر بار آن نمی‌روند تا این‌که عمانی‌ها به کرمان می‌آیند. از این به بعد را شهردار وقت، این‌گونه روایت کرد: «ما هر سرمایه‌گذاری که به کرمان می‌آمد را اول می‌بردیم این زمین را به آنها نشان می‌دادیم. الان هم همین‌طور است؛ سرمایه‌گذاران را تا به کرمان می‌آیند، به بافت قدیم شهر می‌بریم. عمانی‌ها هم وقتی آمدند، به اینجا بردیم و گود خشت‌مال‌ها را به آنها نشان و پیشنهاد دادیم؛ آن زمان ما حتی نمی‌دانستیم چقدر زمین متعلق به شهرداری است، شاید 10 درصد آن مربوط به ما بود».
این زمین پنج هکتاری که از قرن‌ها پیش در این منطقه خالی مانده بود؛ چشم عمانی‌ها را می‌گیرد. می‌آیند که آن را در دو فاز شامل پارکینگ و همچنین واحدهای تجاری و تفریحی به انجام برسانند با نام «صاروج پارس».
ساروج از ابتکارات معماران ایرانی و مخلوطی از خاک رس و آهک بوده که در کشورهایی مانند عمان و یمن از آن به عنوان یک ملات استفاده فراوان کرده و واژه آن را به شکل صاروج می‌نویسند.
سیف‌الهی اظهار کرد: «ما از این سرمایه‌گذاری دو هدف داشتیم؛ یکی این‌که اینجا مجموعه‌ای فرهنگی و تجاری و دفاتر اداری و پارک تفریحی بشود که بازار را تقویت کند. همچنین در آینده می‌خواهیم میدان ارگ را پیاده‌راه کنیم، گفتیم دو هزار پارکینگ زیر این مجموعه ایجاد بشود که بازار و محدوده‌های اطراف را هم سرویس بدهد».
او همچنین گفت که سرمایه‌گذار این پروژه صاحب برند معروف لوءلوء است که می‌خواهیم آن را به واسطه‌ی این پروژه به کرمان بیاوریم.
سیف‌الهی در رویای خود سیتی‌سنتر بزرگی را می‌دید که بازار تاریخی را تقویت کرده، پارکینگ برای مردم فراهم کرده، بافت تاریخی را متحول کرده، اقتصاد این شهرِ کم‌رمق را به تکاپو انداخته و سرمایه‌گذاران آن، امکانی فراهم کرده‌اند که محصولات کشاورزی کرمان را به کشورهای حاشیه‌ی خلیج‌فارس صادر می‌کنند.
این سو اما دوست‌داران میراث فرهنگی کابوس برجی را می‌دیدند که سایه‌ای سیاه و سنگین بر سر بازار تاریخی شهرشان انداخته؛ بازاری که ته مانده‌ی معماری باشکوه و شهر قدیمی‌شان است.
ابهام در مجاز یا غیرمجاز بودن ارتفاع
صدور مجوز از سوی سازمان میراث فرهنگی برای این پروژه داستانی دنباله‌دار است و تاکنون نیز محل مناقشه بوده. اگرچه مقامات میراث، هیچ‌گاه به صراحت نگفتند در جریان طرحی که مشاور این پروژه تهیه کرده چه نگرانی‌هایی دارند اما خبرگزاری میراث فرهنگی ((CHN در گذشته، بارها به این مسئله پرداخته است؛ این‌که طبق ضوابط میراث در حریم بازار کرمان، ارتفاع مجاز برای واحدهای مسکونی و تجاری از کف معبر مجاور هفت و نیم متر است اما این ساختمانی که سرمایه‌گذار قصد اجرای آن را دارد، 16 متری است!
آن زمان، محمدجواد کامیاب؛ معاون وقت عمرانی استاندار وقت کرمان اما در این‌باره گفته بود: «میراث فرهنگی از کف زیرزمین حساب کرده و به 16 متر رسیده است. با توافقات صورت گرفته ارتفاع را کم و زیاد می‌کنیم چرا که طرح از سوی میراث تایید و مصوب شده است».
هرچند آن‌طور که از اظهارات اخیر سرپرست استانداری کرمان برمی‌آید ارتفاع از این هم بیشتر است.
نگاه متفاوت 2 استاندار به ساروج‌پارس
تصویب طرح از سوی میراث و شرط و شروطی که گذاشته‌اند اما مسئله‌ای مبهم است. در جریان صدور مجوز برای این پروژه، اتفاق کم‌نظیری افتاد؛ اسماعیل نجار، استاندار وقت کرمان در تاریخ 26 آبان‌ماه 1391 سراغ قانون اساسی رفت و با تکیه بر اصل 127 قانون، مجوزهای لازم برای این پروژه را صادر کرد و پروژه با قدرت قانونی خود روی زمین آغاز شد.
امروز شنبه است. سوم شهریورماه 1397. پروژه به گفته‌ی عالم‌زاده شهردار، در فاز اول 35 تا 40 درصد پیشرفت فیزیکی دارد اما همچنان چشم‌هایی نگران به آن دوخته شده است. دو هفته پیش، محمدجواد فدایی، سرپرست استانداری کرمان در نشست خانه‌گفتمان معماری درباره‌ی این پروژه توضیحاتی داد که نشان می‌دهد نگرانی‌ها به‌جاست.
او گفت: «مدتی پیش، مدیر کل میراث استان به من خبر داد که این پروژه از سوی سازمان میراث کشور تعطیل شده است! ما تهران رفتیم و تاکنون دو جلسه با آقای طالبیان، معاون میراث کشور داشتیم و به‌طور مفصل سوابق را بررسی کرده و تصمیماتی گرفتیم».
وی اظهار کرد: «من در جلسه‌ی بعدی عصبانی شدم و گفتم چرا به سوابق کار نگاه نمی‌کنید؟ مگر آقای دکتر فرهاد احمدی یک طرح مفصل برای گود خشت‌مال‌ها نداده بود؟ ایشان را قبول دارید یا نه؟ دوباره بعد از چند سال، مگر آقای فلامکی طرحی برای گود خشت‌مال‌ها نداد؟ مگر ایشان را قبول ندارید؟ ماکت طرح آقای فلامکی سال‌ها در استانداری بود. حالا بدون این‌که این دو طرح را نگاه کنیم، آمدیم گفتیم می‌خواهیم کار جدید انجام دهیم و نتیجه شد ساروج پارس! حالا مسئول این وضعیت کیست؟».
او در بخش دیگری از اظهاراتش گفت: «چرا طرح دکتر احمدی را کنار گذاشتید و ساروج‌پارس را اجرا کردید که سازمان میراث کلی روی آن حرف دارد؟».
فدایی ادامه داد: «خود سازمان میراث فرهنگی به ساروج‌پارس مجوزی داده که حالا به آن ایراد گرفته! خیلی جالب است سازمان میراث مجوز داده جداره‌ی خیابان طالقانی چهار طبقه باشد. می‌گوییم طبقهی چند متری؟ معلوم نیست. طراح آمده طبقهی شش متری گرفته، خودشان اما می‌گویند ما منظورمان طبقهی سه متری بوده است! می‌گویم شما چطور مهندسانی هستید که می‌گویید چهار طبقه؛ اما ارتفاع طبقات را مشخص نمی‌کنید؟ می‌گویند ملاک ما، طرح تفصیلی است در صورتی که در طرح تفصیلی هم، ارتفاع معلوم نشده است!».
موافقت میراث با 4 طبقه و ارتفاع نامعلوم
حالا از سیدمهران عالم‌زاده؛ شهردار کرمان پرسیدم: آیا سازمان میراث فرهنگی پروژه‌ی گود خشت‌مال‌ها را تعطیل کرده است؟ پاسخ داد: «خیر». اظهارات دکتر فدایی را برای او بازگو کردم؛ توضیح داد: «پروژه مشکلی ندارد» و افزود: «ما سه جلسه با کارشناسان و مسئولان سازمان میراث کشور داشتیم. در گذشته یک‌سری مدارک و نقشه‌ها از کرمان می‌خواستند؛ میراث اما نیامده و آن را از شهرداری نخواسته بود. حالا اما مدارک و نقشه‌ها را دادیم تا بررسی کنند و پروژه تعطیل نیست».
وی اضافه کرد: «گفتند فاز دوم این پروژه که نزدیک به میدان ارگ است را نگه دارید ما روی این، حرف داریم. این در حالی است که در این بخش از پروژه، هنوز کاری هم نشده است. آنچه دارد انجام می‌شود فاز اول پروژه است».
عالم‌زاده در پاسخ به این پرسش که آیا ارتفاع این پروژه از سوی میراث فرهنگی غیرمجاز اعلام نشده است؟ اظهار کرد: «اگر میراث برایش ارتفاع مهم است باید روز اول ارتفاع می‌داد؛ ولی فقط گفته چهار طبقه باشد».
شهردار کرمان تکرار کرد: «وقتی میراث نسبت به چیزی حساسیت دارد باید روز اول که پروژه قرار بود آغاز به کار کند آن را لحاظ می‌کرد».
وی تصریح کرد: «همه‌ی این پروژه مصوبه‌ی قانونی دارد و امضای استاندار وقت زیر آن است و ایشان هم آن زمان، اختیارات کامل از سوی هیات دولت داشته است».
عالم‌زاده اضافه کرد: «در جلسه‌ای که با سازمان میراث داشتیم هم گفتند اشکالی ندارد. همان چهار طبقه باشد و از ساختمان‌های مجاور بلندتر نشود».
وی در پاسخ به این پرسش که آیا شما به‌عنوان یک معمار که شهردار هم هستید درباره‌ی این پروژه نگرانی‌ای ندارید؟ گفت: «دغدغه‌ها باید قبل از شروع پروژه گفته می‌شد. الان چه فایده‌ای دارد؟ وقتی تصمیمی گرفته شده و مسیر قانونی را طی کرده و کار دارد انجام می‌شود این‌که دغدغه‌هایمان را یادمان بیاوریم چه فایده‌ای دارد؟».
شهردار کرمان با بیان این‌که دیگر زمان از دست رفته است، اظهار کرد: «سرمایه‌گذار این پروژه، خارجی است و از طرف دولت هم تضمین شده است. اگر منجر به شکست شود دولت باید خسارت را برگرداند».
وی ادامه داد: «در مرحله‌ای هستیم که قاعده‌ی کار را دیگر نمی‌شود به هم زد. اگر قرار باشد همه‌ی تصمیم‌گیری‌هایی که گرفته شده، دچار تردید و خلل شود دیگر کسی به ما اعتماد نمی‌کند».
عالم‌زاده در پاسخ به این پرسش که آیا شهرداری همچنان این سرمایه‌گذاری را تایید و حمایت می‌کند؟ تصریح کرد: «بله. شهرداری مجبور است و باید حمایت کند. مسیری هم که شهرداری در گذشته رفته با هماهنگی مقامات استانی بوده و ما نیز باید از آن دفاع کنیم. اگر دفاع نکنیم کل خسارت به گردن شهرداری می‌افتد».
وی در پاسخ به این پرسش که خسارتی که این پروژه به بازار و بافت تاریخی کرمان ممکن است بزند چه؟ یادآور شد: «باید قبل از پروژه این مسائل را مدنظر قرار می‌دادند».
او افزود: «این پروژه به شورای فنی سازمان میراث کشور رفته و نقشه‌ی نماهای آن را میراث فرهنگی کرمان تایید کرده است. آنها باید مدافع این مسئله و بافت تاریخی باشند که مسیر آن طی شده است. حالا این‌که مسیر را درست رفته‌اند یا نه؟ سوالی است که زمان طرح آن گذشته است».
از آنجا که بافت تاریخی کرمان نحیف‌تر از آن است که توان ضربه‌هایی مهلک داشته باشد، به نظر می‌رسد کرمان باید قبل از آن‌که دیر بشود، این پروژه را به‌طور جدی مورد نقد و بررسی و داوری اهل فن قرار دهد تا اگر قرار است ادامه یابد؛ با رفع دغدغه و نگرانی‌ها، حمایت مردم و دوست‌داران میراث را نیز با خود همراه کند.
نظر خود را بنویسید