گروه اقتصاد ـ کارگاه تدوین برنامه جامع مدیریت و احیای تالاب جازموریان با حضور مسئولان و کارشناسانی از استان‌های کرمان و سیستان‌وبلوچستان برگزار شد.
به گزارش خبرنگار فردای‌کرمان، رئیس جهاد دانشگاهی کرمان، در ابتدای این جلسه، با بیان این‌که تالاب جازموریان یک مسئله‌ی مهم ملی و استانی است، توضیح داد: «دو سال است که درگیر یک کار فشرده برای احیای این تالاب جازموریان و انبوهی از مطالعات و نقشه‌ها در اختیار داریم اما برای این‌که نتایجی که به دست می‌آید، عینی و عملیاتی و کاربردی باشد در جلسات متعدد تخصصی آن را به بحث گذاشته‌ایم که امروز، چهارمین نشست در این حوزه است». رضا کامیاب‌مقدس افزود: «در یک نشست در کرمان، ذی‌نفعان را مشخص و تحلیل کردیم که نحوه‌ی ارتباط با آن‌ها چگونه باید باشد. در نشست دیگری که در قلعه‌گنج برگزار شد، تهدیدها و فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌رو را بررسی کردیم. جلسه‌ی دیگری در چابهار داشتیم که در مورد ساختار مدیریت تالاب بحث صورت گرفت و اکنون، هدف ما از این جلسه آن است تا پیش‌نویس سند مدیریت جامع تالاب به بحث گذاشته و نقادی شود».
جازموریان ردیف اعتباری مشخص دارد
در ادامه‌ی جلسه، مرجان شاکری، مدیرکل محیط زیست استان کرمان با بیان این‌که آقای رودری، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان برای احقاق حق تالاب سنگ تمام گذاشتند، گفت: «در جریان سفر دکتر نوبخت به جنوب استان، یک ردیف اعتباری برای تالاب جازموریان تخصیص داده شد و همکاران ما از این اتفاق، شگفت‌زده شدند چرا که چنین چیزی مرسوم نیست ولی با حمایت استان کرمان این‌گونه شد». وی سپس با بیان این‌که محیط زیست یک مسئله‌ی فرابخشی است، افزود: «گاهی درباره‌ی تعریف تالاب و این‌که کجا را تالاب بدانیم، اختلاف‌نظرهایی وجود دارد اما سازمان محیط زیست متولی تعریف تالاب است».
وی ادامه داد: «تالاب جازموریان در کویر کشور ارزشمند است و وجود آن، فواید بسیاری دارد از جمله این‌که باعث افزایش ذخایر آب زیرزمینی می‌شود».
شاکری با تاکید بر این‌که تالاب جازموریان باید نجات یابد و این ذخیره برای نسل آینده حفظ شود، اظهار کرد: «همه باید کمک کنیم تا تالاب احیا شود و آب منظقه‌ای هم باید حقابه‌ی تالاب را در فصول مختلف اختصاص دهد. گاهی فکر می‌کنند برای تامین حقابه، نیاز به لوله‌کشی است اما محیط زیست هرگز چنین نظری ندارد».
وی با بیان این‌که محیط زیست جامع‌نگر است، افزود: «سهم محیط زیست استان از اعتبارات گردوغبار، شاید کم‌تر از 10 درصد باشد و بقیه‌ی آن به دیگر دستگاه‌ها اختصاص یافته و همه باید همکاری کنند تا با این بودجه‌ای که اختصاص می‌یابد، بخشی از مشکلات را حل کنیم و از آنجا که مسائل زیست‌محیطی از سوی مجامع بین‌المللی رصد می‌شود امیدوارم به گونه‌ای عمل کنیم که شایستگی‌های استان معرفی شود».
پول اجرای طرح احیای تالاب تامین می‌شود
سپس، خانم دکتر ژاله امینی، کارشناس معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور گفت: «براساس قانون، سازمان محیط‌زیست، مسئولیت حفاظت و مدیریت تالاب‌های کشور را برعهده دارد و از سال 83 با تاکید قانون و کنوانسیون رامسر، تغییر رویکرد در سازمان اتفاق افتاد و به‌سمت رویکرد مشارکتی برای مدیریت جامع تالاب‌ها رفتیم».
وی با بیان این‌که تاکنون 32 تالاب در کل کشور وارد فرآیند تدوین برنامه‌ی این شیوه‌ی مدیریتی شده‌اند، افزود: «از سال 96 با توجه به عزم ملی و استانی که درباره‌ی تالاب جازموریان وجود داشت، تالاب جازموریان نیز وارد این فرآیند شد و جهاد دانشگاهی کرمان کار را برعهده گرفت».
وی ادامه داد: «با اتمام کارگاه چهارم، با توجه به این‌که خروجی موردنظر را به‌دست آورده‌ایم، وارد فاز تصویب و اجرای این طرح خواهیم شد و امیدواریم در ادامه یاری دهید تا برنامه بتواند در هر دو استان مصوب و اجرا شود».
امینی اظهار کرد: «اگر این برنامه که با حضور تمامی ذی‌نفعان تدوین شده اجرا شود نقشه‌ی راه خوب و موثری برای احیای تالاب خواهد بود و مطمئن باشید تمام اعتباراتی که از سوی سازمان به این دو استان اختصاص می‌یابد در راستای اجرای این برنامه خواهد بود».
سکونت بیش از یک میلیون نفر در حوضۀ آبریز جازموریان
دکتر ندا رحیم‌پور نیز، درباره‌ی آنچه تاکنون برای تهیه‌ی طرح مدیریت تالاب جازموریان با رویکرد زیست‌بومی و مشارکت ذی‌نفعان انجام داده‌اند، توضیح داد. او با یادآوری این‌که استان کرمان در منطقه‌ای قرار دارد که 7/7 میلیون هکتار معادل 42.6 درصد از مساحت آن بیابان است، گفت: «تالاب فصلی جازموریان بین کرمان و سیستان‌وبلوچستان مشترک بوده و وسعت آن، 69 هزار و 600 کیلومتر مربع است که نیمه‌ی غربی آن به وسعت 35 هزار و 600 کیلومتر مربع در استان کرمان شامل دشت‌های حاصلخیز جیرفت، فاریاب و رودبارجنوب می‌شود و نیمه‌ی شرقی آن با وسعت 34 هزار کیلومترمربعی در استان سیستان‌وبلوچستان قرار دارد».
وی با بیان این‌که تالاب جازموریان در فصول مختلف دچار تغییر می‌شود و در تابستان به بیش‌ترین حد خشکیدگی می‌رسد، افزود: «تنظیم اکوسیستم منطقه و تامین معیشت مردم در جنوب کرمان و سیستان‌وبلوچستان از جمله مهم‌ترین نقش‌های این تالاب است».
وی ادامه داد: «در حوضه‌ی آبریز جازموریان آب همه‌ی رودخانه‌ها و مسیل‌ها به تالاب می‌ریزد و در این محدوده، 91 رودخانه فصلی و دایمی داریم که بزرگ‌ترین آن، هلیل‌رود است که حجم آب آن بستگی به ذوب برف‌ها و ریزش باران دارد». رحیم‌پور اظهار کرد: «دومین رودخانه‌ی مهم تامین‌کننده آب تالاب جازموریان بمپور در استان سیستان‌وبلوچستان است».
وی گفت: «سدهای جیرفت و صفارود در استان کرمان و سد بمپور در استان سیستان‌وبلوچستان مهم‌ترین سدهای حوضه‌ی آبریز این تالاب هستند». وی با بیان این‌که تعداد چاه‌های بسیار زیادی در این حوضه‌ی آبریز حفر شده که اکثریت هم غیرمجاز هستند، یادآور شد: «11 شهرستان در کرمان و شش شهرستان در استان سیستان‌وبلوچستان، در حوضه‌ی آبریز این تالاب قرار دارند که بالغ بر یک میلیون و 260 هزار نفر جمعیت دارند و از این تعداد، 720 هزار نفر در کرمان هستند».
وی سپس به اقداماتی اشاره کرد که برای تهیه‌ی طرح مدیریت تالاب جازموریان انجام داده‌اند.
ستاد احیای تالاب در سطح استان تشکیل شود
رحیم‌پور گفت: «تمام برنامه‌های مدیریت جامع تالاب‌های کشور را مطالعه کردیم و در راستای انجام طرح، با یکی از دانشگاه‌های برلین تفاهم‌نامه بسته شد، کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی نیز برگزار شد تا مشارکت همه‌ی ذی‌نفعان جلب شود».
به گفته‌ی رحیم‌پور، در اولین کارگاه، ذی‌نفعان اصلی و کلیدی که برای احیای تالاب باید همکاری می‌کردند شناسایی شدند و گزارش آن نیز، به شرکت‌کنندگان در کارگاه ارسال شد و نظرات اصلاحی گرفته و اعمال شد.
وی افزود: «کارگاه دوم نیز به همین منوال کار پیش رفت. ذی‌نفعان به‌طور دقیق شناسایی و معلوم شد که هرکدام چه نقشی در احیای تالاب می‌توانند داشته باشند. گزارش‌ها به ارگان‌ها ارسال و نظرات گرفته شد و در این کارگاه، ارزش‌های اکوسیستمی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، علمی و تحقیقاتی و معنوی تالاب معلوم شد ضمن این‌که تهدیدات و مشکلات تالاب که همه شاهد آن هستیم نیز دسته‌بندی شد».
وی با بیان این‌که موضوعات در سه گروه آب، تنوع‌زیستی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی قرار گرفت، ادامه داد: «کارگاه بعدی در محل تالاب و در دو روز برگزار شد تا منشا مشکلات و تاثیرات آن و اولویت‌ها تعیین شود».
به گفته‌ی وی، براساس خروجی این کارگاه‌ها، اقدامات و پیشنهاداتی در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تعیین شد. وی با بیان این‌که همچنین دستگاه‌های متولی و همکار شناسایی شدند، اظهار کرد: «اقدامات کارگاه را با حضور کارشناسانی از این دستگاه‌ها نیز بررسی کردیم تا بگویند که آیا اجرایی هست و اعتبار می‌تواند به آن اختصاص یابد یا خیر؟».
وی ادامه داد: «در چابهار نیز جلسه‌ای داشتیم و ساختار پیشنهادی برنامه پایش را ارائه کردیم تا در سه بخش منابع آب، تنوع زیستی و اقتصادی و اجتماعی پارامترهایی معلوم شود تا براساس آن، پایش برنامه صورت گیرد».
وی با بیان این‌که برای تعیین ساختار پیشنهادی مدیریت تالاب در سطح استانی و شهرستانی هم جلسه‌ای برگزار شد، اظهار کرد: «قرار شد ستاد احیای تالاب در سطح استان تشکیل شود که ریاست کمیته راهبردی آن با استاندار یا نماینده تام‌الاختیار استاندار باشد و اعضای آن هم معلوم شد. همچنین، کمیته شهرستانی برای هماهنگی مدیریت تالاب پیشنهاد شد که مصوباتی آن، به کمیته استانی ابلاغ می‌شود».
خودکنترلی و چند ویژگی دیگرِ جازموریان
در ادامه‌ی این نشست، سعید برخوری، مسئول جهاد کشاورزی جنوب استان کرمان و عضو هیات علمی دانشگاه جیرفت، با بیان این‌که هر فعالیتی در تالاب بخواهد انجام شود باید متکی بر حوضه‌ی آبریز آن باشد، گفت: «تالاب جازموریان از لحاظ زمین‌شناسی قدمت زیادی ندارد و از معدود تالاب‌هایی است که خاک آن شوری پایینی دارد؛ شاید یک دلیل آن، ورود آب‌های شیرین به داخل تالاب باشد».
وی با اشاره به مطالعاتی که در حوضه‌ی آبریز غربی تالاب انجام داده است، توضیح داد: «این تالاب سطح وسیعی با عمق کم آب دارد که در بارش‌های دی و بهمن آب در آن پخش می‌شود و از فروردین‌ماه تبخیر آن شروع می‌شود. بعد از تبخیر آب، چون خاک آنجا زیاد شور نیست، پوشش گیاهی یک‌دست خوبی در آن ایجاد می‌شود که با آنالیز آن متوجه شدم از لحاظ ارزش غذایی پروتئین این پوشش اندازه‌ی یونجه است. اگر از سمت زهکلوت وارد جازموریان شده باشید، آثاری مشاهده می‌کنید که در دوره‌ی پهلوی، فردی کار برداشت و بسته‌بندی و صادرات علوفه به حوزه‌ی خلیج‌فارس را انجام می‌داده و جاده هم ایجاد کرده است. همچنین، جازموریان یک خودکنترلی دارد و آنچه باعث شده مرتع آن هنوز پرباجا بماند این است آبی که وارد تالاب می‌شود در چاله‌هایی می‌ماند و دام‌هایی که از این علوفه استفاده می‌کنند این آب آشامیدن را هم دارند اما از اواخر خرداد، این آب تبخیر می‌شود و دام‌ها دیگر آب خوردن ندارند در نتیجه، مرتع را ترک می‌کنند یعنی در حالی‌که علوفه‌ی با کیفیت خوبی در جازموریان وجود دارد ولی دام آنجا نمی‌ماند چون آب ندارد».
وی افزود: «در سال‌های گذشته، می‌خواستیم دو چاه آب در دو سمت حفر و آب را منتقل کنیم که دام‌ها بتوانند از آن استفاده کنند اما به این نتیجه رسیدیم که خودکنترلی تالاب را به هم می‌زنیم؛ تالاب با این خودکنترلی خود را نگه داشته است».
برخوری سپس گفت: «مشکل جازموریان این است که حقابه‌ی آن رعایت نمی‌شود؛ اساس سیستم جازموریان این بوده که سیلاب‌ها و زه‌آب وارد آن می‌شده است اما جلوی سیلاب را با سد و بندهای آبخیزداری گرفته‌ایم و زه‌آب هم توسط چاه‌های آب اطراف جذب می‌شود».
وی تصریح کرد: «اگر مشکل حقابه تالاب حل شود این تالاب بدون مشکل پابرجا می‌ماند». وی ادامه داد: «اما باید برای حوضه‌ی آبریز این تالاب برنامه داشته باشیم چرا که در منطقه‌ی ما جز کشاورزی که متکی بر آب زیرزمینی است هیچ منبع درآمد دیگری نیست». وی اظهار کرد: «جلوی سیلاب و زهاب را گرفتیم و تالاب به این روز افتاده است. خوشبختانه هنوز جزو تالاب‌هایی است که کاملا قابل برگشت است. اگر برای حوضه‌های آبریز آن چه از لحاظ اشتغال و ... برنامه داشته باشیم، به‌راحتی مشکل تالاب مشکل حل می‌شود».
وی همچنین گفت: «مطالعاتی از دهه‌ی 30 در جازموریان انجام شده که در این طرح جهاد دانشگاهی دیده نشده است».
مسئلۀ مهم جازموریان اقتصاد است
جعفر رودری، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کرمان هم گفت: «مسئله‌ی جازموریان مسئله‌ی کوچکی نیست و هم ریشه در مسائل طبیعی دارد و هم اقتصادی و هم اجتماعی. بخشی از آن، تحت تاثیر تغییر اقلیم و کمبود بارندگی و بخش عمده‌ی آن مربوط به مسائل اقتصادی است».
وی افزود: «در شورای توسعه استان و جلسات مختلف بارها این بحث مطرح بوده که چه‌قدر سدها و چه‌قدر چاه‌ها بر این وضعیت تالاب تاثیر دارد؟».
وی ادامه داد: «تاکنون موضع‌گیری‌هایی انجام می‌شده که قدری برخاسته از تضاد منافع حوضه‌های آبریز و خود منطقه است. شهرستان‌های بافت و رابر سرشاخه‌ها هستند و تضاد منافع بین حوضه‌ها و خود منطقه‌ی جازمورین را از لحاظ اقتصادی می‌‌توانید ببینید و این در اظهارات کسانی که نظر می‌دهند هم گاها مشاهده می‌شود».
رودری گفت: «انتظار داریم این طرح یک پاسخ علمی به ما بدهد که مسائل جازموریان کدام هستند؟ و اگر هم تاکنون به این پاسخ رسیده‌اید گزارش آن ارائه شود». وی سپس یادآور شد: «صحبت از تاثیر چاه‌های غیرمجاز است؛ اگر امروز بخواهیم برای ساماندهی چاه‌های غیرمجاز اقدام کنیم چه‌قدر می‌توانیم موفق شویم؟ ما طی سال‌های گذشته این کار را شروع کردیم اما آیا توانستیم ساماندهی کنیم؟ اگر روند ساماندهی این چاه‌ها را مدنظر بگیریم، چه‌بسا در سال‌هایی که سیاست کنترلی داشتیم، این چاه‌ها افزایش هم یافته است».
رودری با بیان این‌که ابهاماتی در مورد جازموریان وجود دارد، اظهار کرد: «سندی باید مبنای کار باشد و اجرایی شود و انتظار نتایج پایدار و عملیاتی هم از آن داشته باشیم که پاسخگوی مسائل اقتصادی و معیشتی مردم هم باشد. اگر چاه‌های غیرمجاز مسئله هستند برای ساماندهی آن به شیوه‌ی قهری که نمی‌توان برخورد کرد بنابراین باید به معیشت این افراد فکر کرد».
در این‌باره، دکتر غضنفری از دانشگاه تحصیلات تکمیلی اعلام کرد که در حالی همه فکر می‌کنند سدجیرفت و بندهای انحرافی باعث خشکیدگی تالاب هستند اما این‌ها سهم زیادی در این وضعیت ندارند. در ادامه، مسعود نمازیان، معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان نیز با تایید این‌که سهم چاه‌های غیرمجاز و سد و بندها در خشکیدگی تالاب جازموریان باید معلوم شود، یادآور شد که هنوز درباره‌ی این تالاب یک‌سری اطلاعات نیاز است که جمع‌آوری نشده است. (برای مطالعۀ اظهارات درباره‌ی علل خشکیدگی تالاب لطفا اینجا را بخوانید: مقصر خشکیدگی تالاب جازموریان گم است!)
او همچنین وی با اشاره به اعتبار 72 میلیارد تومانی که امسال برای جازموریان اختصاص یافته است، افزود: «وقتی بحث تکالیف می‌شود برای آب منطقه‌ای وظایفی معلوم می‌شود ولی اعتبار برای انجام آن تکالیف نمی‌گذارند. در چنین وضعیتی، چه‌طور باید کار کرد؟».
مرجان شاکری اما در پاسخ به او اظهار کرد: «این 72 میلیارد از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی است که وزارت‌خانه شما از کرمان حمایت نکرده و همه‌ی آن را به خوزستان داده بودند اما بقیه دستگاه‌ها از جمله منابع طبیعی شمال و جنوب و جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت پیگیری کردند و سهمی از آن را گرفتند».
مطالعات گردشگری تالاب هنوز انجام نشده است
در این نشست همچنین، مهندس مرادی، مسئول دبیرخانه تالاب جازموریان با بیان این‌که از زمانی تالاب جازموریان مطرح شد یک‌سری مطالعات انجام شد و در راستای آن، اقدامات اولویت‌دار و تهدیدات تالاب مشخص شد، گفت: «تنها مطالعات گردشگری تالاب مانده که باید انجام شود».
وی افزود: «همچنین، بخشی از تجهیزات موردنیاز پایش را هم خریداری کرده‌ایم. دو دبیرخانه در رودبار و قلعه‌گنج نیز ساخته و تجهیز شد». وی اظهار کرد: «امسال جمعا72 میلیارد تومان ابلاغ اعتبار داشتیم که براساس اقدامات اولویت‌دار هزینه خواهد شد و تمام تلاش ما این است در راستای احیای تالاب باشد». / الف
نظر خود را بنویسید