محمدامین شمسی* - بیماری کووید-19 در دنیا اگر همین الان هم کنترل گردد یا به هر دلیلی از بین برود تاثیرات عمیقی بر جا گذاشته و دامنه‌ی این تاثیرات بر کل ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... ادامه خواهد داشت. به طوری که بعضی از رهبران جهان بیان داشته‌اند، پس از جنگ جهانی دوم این بزرگترین رویداد است. لذا همان‌طور که تاریخ جهان را می‌توان به قبل یا بعد از جنگ جهانی دوم تقسیم کرد، می‌توان تاریخ جهان را به قبل و بعد از شیوع این بیماری تقسیم کرد. هر چند برای ارزیابی این تاثیرات زود است، اما جهان باید خود را برای پذیرش این تغییرات آماده کند. قطعا برای پیش‌بینی بررسی این تغییرات باید مراکز آینده‌نگری در ابعاد مختلف این مهم را انجام دهند اما در این نوشتار به طور اجمال نگاهی به این ابعاد داریم.
هر چند در بررسی این ابعاد قبل از هر چیز باید به این سوال پاسخ داد که آیا این ویروس یک ویروس طبیعی است و یا تلاش برای یک جنگ بیولوژیک که پیامدهای آن در هر جواب احتمالی علی‌رغم مشترک بودن بعضی از اثرات کوتاه‌مدت آن‌ها در درازمدت اثرات آن‌ها متفاوت خواهد بود. اما از آنجا دانشمندان این حوزه تا اینجای کار اعتقاد راسخی به غیر طبیعی بودن این ویروس ندارند بنا را بر طبیعی بودن این ویروس گذاشته و با این فرض این نوشتار را ادامه می‌دهم.
ابعاد اجتماعی و فرهنگی:
تمام تغییرات حاصل از شیوع این بیماری به مثابه سایر بیماری‌های همه‌گیر به خصوص طاعون در قرن 14 میلادی در اروپا شامل تاثیرات بلندمدت و کوتاه‌مدت خواهد بود. شاید نتیجه‌ی تاثیرات این ویروس بر جنبه‌های اجتماعی و به خصوص فرهنگی جوامع بیشتر در بلند مدت قابل مشاهده باشند. البته این به آن معنی نیست که تاثیر آن بر همه‌ی جوامع به خصوص در بعد فرهنگی یکسان باشد چه بسا تاثیر آن در جوامع با تفاوت‌های اجتماعی و فرهنگی از صفر تا 20 باشد. و تاثیرپذیری این مولفه به مولفه‌های دیگری مثل وضعیت اقتصادی، نحوه‌ی مدیریت بحران و سایر جنبه‌ها بستگی دارد.
به طوری مثال در کشوری مثل ایران که سال‌هاست تحت تاثیر تحریم‌های شدید اقتصادی است سوءمدیریت احتمالی بحران می‌تواند باعث تشدید نابرابری‌ها گردد و این نابرابری‌ها می‌تواند منشاء همان مشکلاتی باشد که همیشه نابرابری‌ها باعث بروز آن‌ها بوده‌اند به طوری که منشاء عمده‌ی آسیب‌های اجتماعی همین نابرابری‌ها بوده است. و برعکس تدبیر در بحران می‌تواند باعث افزایش اعتماد اجتماعی و در نتیجه سرمایه‌ی اجتماعی گردد. البته جدا از نحوه‌ی مدیریت بعضی از عواقب اجتماعی و فرهنگی نتیجه‌ی ذاتی این بحران عظیم است. به طور مثال تغییر در بعضی باورهای مذهبی (که در بعضی افراد تقویت و در بعضی دیگر تضعیف خواهد شد) و بعضی آداب و سنن که مرتبط با زندگی اجتماعی است نتیجه‌ی قهری این بلا است.
بعد سیاسی:
در بعد سیاسی نیز این بحران قطعا بر زندگی سیاسی بسیاری از دولتمردان در کشورهای مختلف جهان تاثیرات متفاوتی خواهد گذاشت. و این به نتیجه‌ی مدیریت دولت‌ها در این بحران بستگی دارد. از آنجا که این ویروس پاندمی (جهانی) شده است فرصت مناسبی برای مقایسه‌ی عملکرد دولت‌ها به افراد یک جامعه می‌دهد. در پایان این بحران قطعا آمار مقایسه‌ای در خصوص مرگ و میر ناشی از بحران با مقیاس یکسان فرصت مناسبی برای اصحاب رسانه و کلیه‌ی آحاد جامعه می‌دهد تا با در نظر گرفتن سایر پارامترها قضاوتی شایسته داشته باشند. علاوه بر آن سایر پارامترهای حکمرانی خوب مانند شفافیت و عدالت و ... می‌تواند مورد قضاوت باشد. و این می‌تواند بر حیات سیاسی دولت‌ها اثر بگذارد. به عقیده‌ی نگارنده این ویروس جان سیاسی بعضی از دولتمردان و دولت‌ها را نیز خواهد گرفت. و بر عکس باعث حیات و شکوفایی بعضی از دولتمردان خواهد شد.
بعد اقتصادی:
بیشترین تاثیر این بیماری بر بعد اقتصادی جوامع است. هر چند در کوتاه‌مدت تاثیر کم و بیش مشابهی در جوامع مختلف خواهد گذاشت. به طور مثال در همه کشورها باعث کساد شدن کسب و کارهای کوچک، رونق بعضی از کسب و کارها و از بین رفتن بعضی از مشاغل خواهد شد، اما در بلندمدت باعث رونق کسب و کارهای مرتبط با حرفه‌ی پزشکی (به خصوص شرکت‌های مرتبط با تولید واکسن) و فن‌آوری‌های مرتبط و.. در کشورهای با اقتصاد پیشرفته خواهد شد. اما در کشورهایی که از لحاظ اقتصادی ضعیف هستند باعث افزایش تورم و کاهش ارزش پول ملی و پیامدهای ناشی از آن خواهد شد.
بعد پزشکی:
پس از کنترل بیماری‌های واگیردار در دو یا سه دهه‌ی اخیر نظام‌های سلامت تمرکز عمده‌ی خود را به بیماری‌های غیرواگیردار داده بودند به طوری که متخصصان مرتبط با بیماری عفونی و اپیدمیولوژیست‌ها جایگاه چندانی در این نظام نداشتند این بیماری موازنه را به نفع یا حداقل متعادل کردن این نگاه تغییر خواهد داد. و همان طور که اشاره شده باعث بالا رفتن قیمت سهام شرکت‌های دارویی و واکسن‌سازی و فن‌آوری‌های مرتبط با کنترل، شناخت و پیشگیری و درمان این‌گونه بیماری‌ها خواهد شد. هر چند شاید باعث ترس در گرایش به رشته‌های در معرض این‌گونه بیماری‌ها هم از نتایج بروز این بیماری باشد.
آنچه گفته شد نگاه اجمالی در تغییراتی است که این ویروس بر جهان در بعضی از ابعاد خواهد گذاشت. و این تغییرات با در نظر گرفتن این نکته است که ما این ویروس را شکست دهیم که بسیار محتمل است و در صورت عدم شکست قطعا تاثیرات و تغییرات عمیق‌تر خواهد بود و بررسی جزئیات تغییر برای هر کدام از این ابعاد و سایر ابعاد مستلزم صرف وقت و هزینه توسط دانشمندان هر حوزه به صورت اختصاصی است.
*دکترای مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی
نظر خود را بنویسید