گروه اقتصاد ـ پس از آن‌که کم‌آبی در نقاط مختلف کشور به وضعیت بغرنج خود نزدیک شد، هشدار و ابراز نگرانی کارشناسان و متولیان نیز بالا گرفت تا آن‌جا که طی چند سال اخیر حتی برخی، از خالی شدن فلات مرکزی ایران از جمعیت نیز خبر دادند و در همین کرمان خودمان، مدیرعامل سابق آب منطقه‌ای به صراحت گفت که تا 10 سال آینده شمال استان از جمعیت تخلیه خواهد شد. این اما در حالی است که این نوع نگاه به واقعیتی به‌نام کم‌آبی، از سوی برخی دیگر از اندیشه‌مندان به چالش کشیده و بی‌اساس خوانده می‌شود.
به گزارش فردای‌کرمان، این اظهارات در شکل‌های مختلف خود در جامعه منتشر شده؛ که نمونه‌ی دیگر آن، وقوع جنگ آب است.
اکنون اما محمد فاضلی؛ مشاور وزیر نیرو و رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو که عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی نیز است، در گفت‌وگو با خبرآنلاین سعی می‌کند تا ضمن هوشیاری جامعه و هشدار درباره‌ی تبعات ادامه‌ی روندهای فعلی در استفاده‌ی نادرست از آب، بی‌پایه خواندن برخی دیگر از اظهارات را نیز یادآوری کند.
به‌عنوان نمونه او درباره‌ی وقوع جنگ آب توضیح می‌دهد: «باید در کاربرد جنگ آب و بحران آب خیلی محتاط باشیم. وقتی این واژه‌ها را به کار می‌بریم یعنی این واقعیت رخ خواهد داد. این‌گونه نیست. رخ دادن جنگ و تنش، تابع کیفیت حکمرانی در کشور و منطقه است. اگر کشورها بتوانند مسایل حوزه‌ی آب و انرژی خود را به‌خوبی مدیریت کند با کم‌آبی تاریخی منطقه خاورمیانه سازگار شود، الگوی توسعه‌ی خود را بهبود دهد و سازگاری با کم‌آبی رخ دهد و کشورها تصمیم‌های مهمی برای کنترل مصرف آب بگیرند، ارتقای فناوری بدهند، اتکای شان را به کشاورزی غیربهره‌ور کم کنند و از همه مهم‌تر کشورهای منطقه بتوانند روابط مسالمت‌آمیز و اقتصادی داشته باشند و آب را در درون کشور و در منطقه، امر فرابخشی بدانند، جنگ آب امری قطعی نخواهد بود».
او با بیان این‌که بنابراین در کاربرد جنگ آب باید محتاط باشیم، می‌افزاید: «این واژه‌ها ناامیدی می‌آفریند. این سرنوشت محتوم ما نیست ولی اگر وضع موجود را ادامه دهیم، ممکن است جنگ رخ دهد».
فاضلی سپس در پاسخ به پرسشی که تنش کشاورزان اصفهانی و خوزستانی طی چند سال اخیر را یادآوری می‌کند، می‌گوید: «هیچ مسئله‌ای در این کشور حل نمی‌شود مگر این‌که اشتباهات بزرگ و کوچک گذشته را بپذیریم. این‌طور نیست که همه چیزمان درست بوده و بعد ناگهان همه‌چیز به هم ریخت. آن‌هایی که این اشتباهات را مرتکب شده‌اند باید مسئولیت بپذیرند».
وی ادامه می‌دهد: «بله، در خوزستان، اصفهان و همه‌ی استان‌های کشور به لحاظ آب و انرژی مشکل داریم. این مشکلات غیرقابل حل نیستند ولی به سادگی هم حل نمی‌شوند. درباره‌ی واقعیت مسئله باید به صراحت سخن بگوییم و جزییات مسئله را روشن کنیم. باید بپذیریم 40 سال مسایل را لاپوشانی کردیم و فکر کردیم مردم ندانند و خودش خوب می‌شود تا این‌که به وضع فعلی رسیدیم؛ وضع فعلی با تصمیمات سخت قابل حل است، ولی قطعا نمی‌شود پنهانش کرد».
کشاورزی در همۀ دنیا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده است
فاضلی همچنین درباره‌ی افزایش قیمت آب برای مصرف‌کنندگان شهری آن هم در شرایطی که 90 درصد آب در بخش کشاورزی هدر می‌رود نیز توضیح می‌دهد: «می‌گویید 90 درصد هدر رفت آب در کشاورزی است، نه! ما هدررفت نداریم. سر این اعداد بحث است. قطع و یقین این است که کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌ی آب است. در همه‌ی دنیا این‌طور است. آیا هدررفت چقدر است؟ جا به جای کشور فرق می‌کند. آیا کاهش مصرف در کشاورزی اولویت است؟ بله، ولی تنافر و تناقض با کاهش مصرف آب شرب و صنعت ندارد. این موارد سه موضوع متفاوتند».
این استاد دانشگاه که در ادبیات و سیاست‌های آبی کشور، «سازگاری با کم‌آبی» را جایگزین «مقابله با کم‌آبی» کرده است، ادامه می‌دهد: «امروز مصرف آب شرب تهران که از همه‌جا آب به آن منتقل می‌شود را کاهش دهیم. استان‌هایی به نام کرمان، اصفهان، خراسان رضوی داریم که آب کشاورزی در آن مصرف می‌شود. اگر آب کشاورزی کرمان را 10 درصد کاهش دادیم، به حال آب تهران فرق می‌کند؟ آب مثل برق نیست که بتوان آن را منتقل کرد. آب صرفه‌جویی کرمان حداکثر به پایداری دشت خودش کمک می‌کند. وقتی می‌گوییم در تهران صرفه‌جویی کنید، معنی آن، انتقال آب از کرمان به تهران نیست. این فرآیند زمان‌بر و بسیار پرهزینه است». وی اظهار می‌کند: «قیمت آب کشاورزی و شرب هم فرق می‌کند. آب شرب تصفیه می‌شود و کیفیت بالا دارد و آب کشاورزی تصفیه نمی‌شود. آب کشاورزی اهمیت اقتصادی و سیاسی ندارد. درست است در شرق اصفهان کشاورزان ناراضی‌اند ولی فرض کنید آب شرب شهرها دو روز قطع شود؛ این، با نیاز آبی کشاورزی فرق دارد. مثلا در کشاورزی، آب کم‌تری می‌دهند تا درختان نمیرند ولی در آب شرب نمی‌توان مصرف را قطع یا کم کرد. مگر ما به مردم می‌گوییم کم‌تر آب مصرف کنید! صرفه‌جویی در بخش خانگی هم شامل چند نکته است. شما با یک فشارشکن بر سر شیر خانه، روی مصرف خانگی اثر می‌گذارید تا نوسازی لوله‌کشی یا بازچرخانی آب در منزل».
هدررفت از شبکۀ آبی 30 درصد نیست
وی می‌افزاید: «ما معنی برخی اعداد را نمی‌دانیم. مثلا می‌گویند 30 درصد آب در شبکه هدر می‌رود. شما 100 لیتر آب در واحد اصلی می‌ریزید و در شبکه توزیع می‌شود. آخرش که پول‌ها را می‌شمارید می‌بینید پول 70 لیتر را گرفته‌اید. این 30 لیتر هدر نرفته بلکه بخشی در شبکه مانده و برخی سازمان‌ها پول آب نمی‌دهند».
مشاور وزیر نیرو با بیان این‌که این، هدررفت 30 درصد نیست، می‌گوید: «هدررفت هفت تا 13 درصد است. بقیه‌اش پولی است که سازمان‌ها برای مصرف آب نمی‌پردازند. آیا هدررفت در کشورهای دیگر جهان صفر است؟ از دو درصد هدررفت آب در شهرهای دیگر داریم تا در پایتخت برخی کشورهای اروپایی که 53 درصد هدررفت آب به خاطر ناتوانی داریم. باید درباره‌ی همه‌ی ارقام به‌صراحت با مردم حرف بزنیم. درصد هدررفت در شهرها هم جابه‌جا فرق می‌کند. نمی‌توان درباره‌ی یک کشور بزرگ مانند ایران یک نسخه‌ی واحد داشت. بخش عمده‌ی راه‌حل تصمیمات حاکمیت است».
وی اظهار می‌کند: «اولین تصمیم، قیمت آب نیست. قیمت آب هم نباید در برج‌های شمال تهران تا روستاهای سیستان و بلوچستان یکسان باشد. قیمت آب و انرژی با عدالت درگیر است. کسانی که برخوردارند باید قیمت واقعی و حتی گرانتر بپردازند. کسانی که بیشتراز الگوی استاندارد مصرف می‌کند ناعادلانه است به او یارانه‌ی آب بدهیم تا استخرش را پر کند. باید از کسی که وضعش خوب است پول واقعی بگیریم و حداقل نیازهای کسی که نابرخوردار است را تامین کنیم».
وی با بیان این‌که نظام فعلی آب و انرژی ناعادلانه است، ادامه می‌دهد: «نمی‌توان گفت دهک پایین پول برق را کیلووات ساعتی 70 تومان بدهد و کسانی که دهک بالا دارند و ماهی 50 میلیون خرجش است هم همین یارانه را بگیرد. باید درباره‌ی جزییات این طرح حرف زد. قبلا هم گفته‌ام دولت بزرگ‌ترین مصرف‌کننده است. دولت باید از خودش شروع کند. الان برق سازمان‌های دولتی که خارج از الگو مصرف می‌کنند را قطع می‌کنند؛ این، باید ادامه پیدا کند. کارمند دولتی کولر را از صبح تا شب روی 18 درصد تنظیم می‌کند. در شهری در شمال کارمند چهارشنبه که می‌رفت کولر را روشن می‌گذاشت تا شنبه، اتاقش خنک باشد!».
با مردم گفت‌وگو کنیم
این استاد دانشگاه در ادامه‌ی گفت‌وگوی خود با خبرآنلاین در پاسخ به این پرسش که با بدبینی عمومی چه کنیم؟ به همسایه می‌گوییم آب را هدر نده می‌گوید آب را مصرف نکنم تا آن را به کویت و عراق صادر کنند ؟ این مسئله را چطور می‌توان حل کرد؟ توضیح می‌دهد: «ما در دام اجتماعی افتاده‌ایم. آدم‌ها در اثر بی‌اعتمادی کاری را انجام می‌دهند که در نهایت باعث نابودی همه می‌شود. برای اصلاح دام اجتماعی باید اقدام به شفاف‌سازی و دادن اطلاعات کرد و به گفت‌وگوی جمعی وارد شد».
وی با بیان این‌که انتظار معجزه از دولت را نباید داشت، می‌افزاید: «برخی می‌گویند ما از گذشته‌های دور به دولت‌ها بی‌اعتماد بوده‌ایم. در 40 سال اخیر، وقتی بی‌اعتمادی شکل گرفته، انتظار نداشته باشید در یکی دو سال حل شود. ولی معنی‌اش این نیست که رهایش کنیم. باید با هر مکانیزمی به سمت شفاف‌سازی برویم. برخی می‌گویند به عراق برق صادر می‌کنیم؛ ببریم قراردادهای برق به عراق را نشان‌شان دهیم. تور بگذاریم ببریم آنها را به عراق و لوله‌های انتقال آب را نشان‌شان دهیم. با ماهواره نشان‌شان دهیم لوله‌ای وجود ندارد. باید اطلاعات آب را توی اینترنت بریزیم. انتظار نداشته باشیم یک هفته‌ای مردم باور کنند. دولت باید صبر و حوصله‌ی ناسزا شنیدن و بی‌مهری دیدن داشته باشد. من هشت ماه است به وزارت نیرو پیوسته‌ام و امروز پذیرفتم هر کسی هر ناسزایی گفت و بی‌مهری کرد قبول کنم. باید وارد فرآیند گفت‌وگو شویم».
نیاز به تصمیم‌های سخت داریم
رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو درباره‌ی این گزاره که مردم و مسئولان به جدی بودن بحران آب پی نبرده‌اند، توضیح می‌دهد: «عده‌ای می‌گویند به داد برسید. همه بدبخت می‌شویم و باید همه مهاجرت کنند و فلات مرکزی ایران خشک می‌شود. اینها کجا مطالعه شده و با چه سناریویی این حرف‌ها را زده‌اند؟ با سناریوی وضع موجود یا تصمیم‌گیری‌های سخت ما؟ تصمیم بگیریم در بخش ساختمان از امروز مبحث 19 مقررات ملی اجرا شود یا نه؟ آیا می‌خواهیم روی 120 میلیون شیر آب ابزارهای کاهنده مصرف نصب کنیم؟ سالی 200 هزار تن شیرآلات جدید در کشور مصرف می‌شود. آیا اینها را هم باید با روش قبلی ببندیم؟ آب مدارس را مجانی کردیم. برای خرید رای آب هر کسی که شد را مجانی کنیم تا بقیه خوش‌شان بیاید؟ عاقبت این‌که مهاجرت می کنیم یا زمین‌ها فرونشست می‌کند، محتوم نیست. این سرنوشت دست خود ماست».
وی می‌افزاید: «اگر قرار است درباره‌ی ال‌کلاسیکو و دربی لندن و پاریس، سالی صدها ساعت برنامه بگذاریم و کلی آدم مشهور درباره‌ی فوتبال حرف بزنند ولی حاضر نشویم نیم ساعت درباره‌ی آب حرف بزنیم، باید چه کرد؟ وقتی بیماری جدی است، یک جایی دکتر می‌گوید باید تو را جراحی کنیم، باید پایت را قطع کنیم. حاضریم پای آن بایستیم؟ کسی که دیابت دارد نمی‌شود نوشابه و چای شیرین و کله‌پاچه بخورد. اعتماد در فرآیند صراحت شکل می‌گیرد. سرنوشت ما نه جنگ آب است، نه فروپاشی و نه نابودی ما است».
وی می‌گوید: «در برخی جاها به نقطه‌ی بی‌بازگشت رسیده‌ایم. جاهایی که فروچاله داریم دیگر نمی‌شود کاری کرد ولی همه‌جا این‌طور نیست. باید به ما بگویند داروی تلخ بخورد. طراحی عدالت بین فقرا و عدالت، اصلاح نظام مصرف آب در کشاورزی و شهرها و صنعت این داروی تلخ است که باید بخوریم تا نمیریم».
فاضلی در بخشی از این گفت‌وگو تصریح می‌کند: «اگر می‌خواهیم وضعیت را اصلاح کنیم در درون اتاق‌های دربسته و گفت‌وگو بین بوروکراتها و تکنوکر‌ات‌ها اتفاقی نخواهد افتاد. باید با مردم درباره اشتباهات حاکمیت و شریک بودن مردم در اشتباهات حرف بزنیم تا به نقطه‌ی روشنی برسیم».
نظر خود را بنویسید