فردای‌کرمان ـ محمد لطیف‌کار: موزه صنعتی کرمان این روزها به خاطر برگزاری اولین رویداد هنرهای سنتی، توسط انجمن صنایع دستی استان کرمان، پر جنب‌وجوش شده و پاتوق هنرمندان و علاقه‌مندان به این رشته‌ها است. داستان هنرهای سنتی و اقتصاد آن، اما اغلب پرغصه و نگران‌کننده است. با همه‌ی ظرفیت‌های عجیبی که استان کرمان در این رشته‌های هنری دارد، شوربختانه اوضاع بر وفق مراد نیست.
در حالی که همین چند روز پیش رئیس اتاق بازرگانی کرمان گفته: «رقم صادرات صنایع‌دستی استان صفر است»! مدیر این رویداد و نمایشگاه هنری اما امیدوار است که حرکت تازه‌ی «انجمن» گام‌های دیگر و مهم‌تری هم به دنبال داشته باشد. وی می‌گوید: «او و دوستانش در هیات مدیره انجمن بر مبنای تجربه‌ی این نمایشگاه در حال برنامه‌ریزی برای آینده هستند». برای آگاهی از وضعیت این نمایشگاه با مهران رضاپور رئیس هیات مدیره انجمن صنایع دستی استان، و مدیر اولین رویداد هنرهای سنتی کرمان گفت‌وگو کردم.
رضاپور دانش‌آموخته و استاد هنرهای سنتی است، و در زمینه‌ی تولید، آموزش و پژوهش هنرهای سنتی نقش برجسته‌ای در استان ایفا می‌کند.
دامنه‌ی صحبت با این هنرمند البته به نمایشگاه محدود نشد، و به مسائل و برنامه‌های انجمن تازه‌تاسیس صنایع دستی هم کشیده شد.
آقای رضاپور اولین رویداد یا نمایشگاه هنرهای سنتی در حال برگزاری است؛ بفرمایید استقبال چه‌طور بوده و برنامۀ آینده‌تان چیست؟
تاکنون که استقبال خیلی خوب بوده است. این نمایشگاه قرار است تا بیستم بهمن‌ماه ادامه داشته باشد. صحبت‌هایی هم مطرح شده که هر سال برگزار شود. نظر خود ما اما دوسالانه‌ی هنرهای سنتی کرمان است، ولی هنوز تصمیم قطعی در این‌باره نگرفته‌ایم. شورای سیاست‌گذاری بر این باور است که کرمان ظرفیت برگزاری سالانه‌ی این رویداد را دارد و نگران هستند اگر وقفه در برگزاری آن بیفتد، روند کند شود. بنده و برخی دیگر از دوستان معتقدیم هر دو سال یک‌بار باشد بهتر است. هنوز اما به اجماعی نرسیده‌ایم. آنچه قطعی است اینکه حتما این نمایشگاه به صورت یک برنامه‌ی منظم تکرار خواهد شد. امسال، شهرستان‌ها آن‌طور که باید، در این نمایشگاه مشارکت نداشتند؛ نمی‌دانیم دلیل اصلی آن چیست؟ ولی در رویداد بعدی قصد داریم خودمان به سمت آن‌ها برویم و دعوت می‌کنیم حضور داشته باشند و ارتباط برقرار شود.
همه‌ی هنرهای سنتی را پوشش دادید؟
خیر.
چرا؟
امکان آن را نداشتیم. در ابتدای کار، تمرکز را بر چند رشته گذاشتیم.
ممکن است توضیح دهید چه رشته‌هایی حضور دارند؟
هنرهای چوب و فلز در چند رشته، منسوجات و رودوزی‌های سنتی و نگارگری و تذهیب بخش‌های اصلی بود. در بخش فلز، جواهر را هم داشتیم که استقبال خوبی شد و کارهای جالبی آمد. برای اولین‌بار متوجه شدیم در کرمان تکنیک طلاسازی سنتی فعال است و آثار خیلی فاخر و زیبایی تولید شده است.
به این ترتیب، بهتر نیست نمایشگاه موضوعی باشد؟
برای این دوره، چارچوب‌ها و رشته‌ها را مشخص کرده بودیم و می‌خواستیم ببینیم چه پتانسیلی در کرمان وجود دارد، که دیدیم وضعیت خیلی عالی است و ظرفیت بسیار زیادی در کرمان وجود دارد. براساس اطلاعات و تجربه‌ی این رویداد، برای دوره‌های بعدی برنامه‌ریزی می‌کنیم. می‌توانیم بینابین دو رویداد، نمایشگاه‌های موضوعی داشته باشیم یا خود رویداد موضوعی باشد. خود من نظرم بر این بود یک فراخوان عام بدهیم و یکی از هنرها، بخش اصلی رویداد باشد. به احتمال قوی در رویداد بعدی به همین شکل عمل می‌کنیم.
چرا امکان فروش را در جریان این نمایشگاه ندیده‌اید؟
اگر می‌خواستیم بحث فروش را ببینیم مسیر نمایشگاه کلا تغییر می‌کرد. نگران بودیم کار خراب شود. با این‌حال اگر کسی قصد خرید داشته باشد با هنرمند ارتباط می‌گیرد؛ ضمن اینکه تمام آثار در سایت نمایشگاه هم عرضه می‌شود و علاقه‌مندان می‌توانند خرید کنند.
بر کیفیت و قیمت‌ها نظارت هم می‌کنید؟
با توجه به اینکه سایت اینترنتی است و بنا را بر اعتماد گذاشته‌ایم، خرید به‌راحتی از آن امکان‌پذیر است.
در نمایشگاه فعلی، کار استادان و غیراستادان در کنار هم قرار دارد. آیا قرار است این رویه همچنان ادامه یابد؟ حال آن‌که برای مخاطب، برند اساتید با دیگران فرق دارد و ممکن است باعث سردرگمی شود.
امسال، همه را در کنار هم دیدیم ولی به نظر خودم درست‌تر این است که بخش ویژه‌ی اساتید و پیشکسوتان داشته باشیم تا مخاطب سردرگم نشود. وقتی بخش ویژه داشته باشیم هنرجو هم انگیزه پیدا می‌کند تا به آن جایگاه برسد. برای سال‌های آینده، حتما بخش ویژه و پیشکسوتان را خواهیم داشت.
در انجمن، به جز برگزاری رویدادها چه برنامه‌ای دارید؟
برنامه‌ها را در چند بخش پژوهش، آموزش، بازاریابی، فروش و نمایش دیده‌ایم.
این بخش‌ها در واقع حلقه‌هایی به هم پیوسته هستند. چه شد که از نمایشگاه شروع کردید؟
پژوهش را شروع کردیم ولی اگر می‌خواستیم صبر کنیم دیگر بخش‌ها به نتیجه برسد زمان را از دست می‌دادیم. برگزاری نمایشگاه نقش کاتالیزور داشت تا ارتباط ما با هنرمندان سریع‌تر شکل بگیرد و باور کنند انجمنی شکل گرفته که می‌تواند کاری انجام بدهد. به گفته‌ی بسیاری از دوستان، تاکنون نمایشگاهی در این سطح و اندازه و کیفیت و این تعداد آثار در کرمان برگزار نشده است، این، گام مهمی برای اعتمادسازی است. اگر بعد از این، به هنرمندان بگوییم انجمن می‌تواند کاری کند؛ راحت‌تر می‌پذیرند تا اینکه هیچ حرکت عملی از ما ندیده باشند. پیشنهادی که پیش از مصاحبه، شما دادید که در شهرستان‌های دیگر هم منتخبی از این نمایشگاه برگزار شود خیلی خوب است. این نمایشگاه آثار خیلی خوبی دارد.
اشاره کردید هنرمندان استقبال کرده‌اند؛ استقبال نهادهای هنری و انجمن‌های فعال چه‌طور بوده است؟
یکی از انجمن‌ها، انجمن هنرهای تجسمی است که خودم عضو هیات مدیره و آقای سلاجقه رئیس آن است، رئیس شورای سیاست‌گذاری رویداد هم خود ایشان بود. داورانی هم از این انجمن داشتیم. به جز این انجمن، نه؛ تشکل‌های دیگر همکاری نداشتند. ولی دستگاه‌های دولتی همکاری خوبی داشتند.
منظورتان از داوری چیست؟
منظورم انتخاب آثار برای ارائه به رویداد بود؛ نه که درجه‌بندی شده باشند.
به هر حال، آثاری که انتخاب شده و در اینجا به نمایش درآمده‌اند، نسبت به آثاری که انتخاب نشده‌اند دارای امتیاز هستند. بنابراین شما برای این آثار شناسنامه هم تهیه می‌کنید؟
قطعا. برای هر اثری که در سایت گذاشته می‌شود، شناسنامه تهیه می‌شود. در کنار آن، دنبال چاپ نشریه و کتاب هستیم. سعی می‌کنیم یک‌سری اقداماتی داشته باشیم تا هنرمندانی که در این رویداد شرکت کرده‌اند، فقط اثرشان نمایش داده نشود؛ به تمام هنرمندان گواهی شرکت و تقدیرنامه می‌دهیم که رزومه‌ی خیلی خوبی است؛ اگر نشریه و کتاب را هم بتوانیم چاپ کنیم اسم و اثر هنرمند نیز به این شکل ثبت می‌شود. این‌ها همه اقدامات بعد از رویداد است. تمام آثار حتما با شناسنامه در سایت به نمایش درمی‌آید.
تعامل و همکاری تشکل‌های دولتی و بخش خصوصی چه‌طور بوده است؟ می‌دانیم انجمن صنایع دستی در شمار زیرمجموعه‌ی اتاق بازرگانی است، از طرفی با میراث‌فرهنگی و اداره ارشاد هم ارتباطاتی دارید.
هنوز خیلی کار دارد و تعامل آن‌طور که انتظار داشتم نبوده. فکر می‌کنم طبیعی هم باشد؛ شاید هنوز باور نکرده‌اند انجمن می‌تواند چنین کاری را شکل بدهد. انجمن چند ماه بیشتر نیست که شکل گرفته است.
درست است که این تشکل سه، چهار ماه است تاسیس شده ولی عقبه‌ی هنرهایی که در این نمایشگاه ارائه می‌شود شاید به چند قرن برسد.
شما می‌دانید فعالیت‌های گروهی در کرمان با چه مسائلی مواجه است. قبلا هم عرض کردم، بی‌اعتمادی و باور نداشتن خیلی حاکم است؛ شاید به شخص من باور و اعتماد داشته باشند، ولی به اینکه حرکتی شکل بگیرد و جلو برود را شاید باید یکی، دو سال بگذرد تا بپذیرند.
یکی از نهادهایی که انتظار می‌رود در این موضوع، نقش ایفا کرده باشد خانه‌هنرمندان است. این نهاد، با این رویداد چه برخوردی داشته است؟
هیچ برخوردی نه از طرف ما بوده، و نه از طرف آن‌ها.
شما این را کوتاهی از طرف خودتان نمی‌دانید؟
چرا. همین‌طور است. آن‌ها شاید مطلع نشده‌اند.
اما این همه هنرمندی که درگیر کار نمایشگاه شده‌اند زیرمجموعه‌ی خانه هستند. چه‌طور مطلع نشده‌اند؟!
اینکه من تماس نگرفته باشم طبیعی است، ولی خانه‌هنرمندان اگر پویا و فعال باشد باید بیاید و بپرسد چه خبر است؟ کم‌کاری خودم را در این زمینه می‌پذیرم ولی این، کم‌کاری آن‌ها را توجیه نمی‌کند. خانه باید می‌پرسید چه خبر است؟ ولی نیامد.
آقای طبیب‌زاده، رئیس اتاق کرمان در مراسم افتتاحیه، از صادرات صفر صنایع‌دستی سخن گفتند. مقصر این وضعیت کیست؟
ایشان گفتند صادرات صفر است؛ یکی از دوستان گفتند این همه تولید داریم، همه که مصرف داخلی نیست. اگر صادر نمی‌شود، پس کجاست؟ معضلی درباره‌ی صنایع‌دستی کرمان داریم که خیلی از این محصولات از کرمان صادر نمی‌شود. به‌عنوان مثال بگویم که ما بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی بافت‌های حصیری هستیم ولی تا جایی که خبر دارم از اصفهان و شیراز صادر می‌شود.
لابد حجم تولیدات آن‌قدر نیست که بشود از کرمان صادر کرد. واسطه‌هایی حتما حضور دارند که این محصولات را خریده و بعد از تجمیع، آن را صادر می‌کنند.
به هر حال، یک اشکالی در این فرایند تولید تا صادرات وجود دارد.
انجمن قصد ورود به این حوزه ندارد؟ تاکنون برگزاری نمایشگاه به شکل‌های دیگری در استان داشتیم، ولی چیزی که نداشتیم این بوده که تولیدات هنری به مراکز خارج از کشور عرضه نشده تا باعث درآمدزایی برای هنرمندان بشود. برنامه‌ریزی خاصی برای برگزاری نمایشگاه در خارج از کشور دارید؟
سوال خیلی خوبی پرسیدید. می‌دانید که خود من چند نوبت نمایشگاه خارج از کشور برگزار کردم و موفق هم بوده‌ام. وقتی هم انجمن را شکل می‌دادم، یکی از اهدافم همین بود که از طریق اتاق با دیگر کشورهای دنیا راحت‌تر می‌توانیم ارتباط تجاری برقرار کنیم. صادرات صنایع‌دستی نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی دارد ولی انجمن و یک گروه که باشیم، می‌تواند این کار را تسهیل کند. الان، کرونا محدودیت ایجاد کرده است، برگزاری نمایشگاه‌های خارج از کشور حتما خواهیم داشت ولی باید به صورتی انجام شود که صرف برگزاری نمایشگاه نباشد، بلکه بازاریابی و ایجاد زمینه برای صادرات باید حین برگزاری نمایشگاه رخ بدهد. چند نفر از هنرمندان پته که در نمایشگاه‌های خارجی شرکت کردند، می‌گفتند پته را نمی‌خرند چون نمی‌شناسند و باور نمی‌کنند کاری به این زیبایی، با این قیمت ارزان عرضه شود. آن‌ها تردید داشتند که کار ماشین باشد یا مشکلی به هر حال دارد. مسائلی وجود دارد که نیاز به کار و فرهنگ‌سازی دارد. مثلا هنرمند ما نمی‌داند مشتری چه سلیقه‌ای دارد و از سویی، در بازار هدف هم، باید کار کرد تا با هنر ایران و کرمان بیشتر آشنا شوند. مثلا ژاپن کار بردیم ولی دنبال کار فاخر می‌گشتند ولی ایتالیا، کارهای دیگری که ارزان‌تر بود و شاید کیفیت پایین‌تری داشت را می‌خواستند. باید چند بازار هدف تعیین کنیم و روی آن‌ها متمرکز شویم و کار کنیم و چند نمایشگاه آزمایشی برگزار کنیم تا جای پایی در خارج از کشور پیدا کنیم. من خودم تجربیاتی از نمایشگاه‌های خارجی دارم و از تجربیات دیگران هم می‌توان استفاده کرد.
خاطرم هست از ابتدای تاسیس انجمن، به آینده امیدوار بودید. الان که این رویداد را برگزار کردید، همچنان امیدوار هستید؟
خیلی بیشتر از روز اول به ادامه‌ی کار انجمن امیدوار هستم.
چه چیزی برایتان نگران‌کننده است؟ فکر می‌کنید چه موانعی ممکن است بر سر راه انجمن پیش بیاید؟
( کمی مکث) اختلافات درون‌گروهی.
بین هنرمندان یا انجمن‌ها؟
بین خود اعضای انجمن. البته الان فضای رفاقت تنگاتنگی وجود دارد که فکر نمی‌کنم به این زودی از بین برود ولی از طرفی، کسانی بیرون از انجمن ممکن است اختلافاتی داشته باشند.
یعنی قدرت گرفتن انجمن به ضرر عده‌ای است؟
بله. چون نظم موجود، جایگاه‌هایی را تغییر می‌دهد و منافعی قطعا به خطر می‌افتد و منجر به تنش می‌شود که همین الان هم با آن مواجه هستیم ولی خیلی آن را جدی نمی‌گیریم. وقتی سیاست کلی درست باشد، این اختلافات به حاشیه می‌رود. نسبت به بخش دولتی اما هیچ نگرانی ندارم؛ نهایت این است به ما بودجه نمی‌دهند و محدودیت‌هایی ایجاد می‌کنند.
تجربۀ برگزاری نمایشگاه در موزه چه‌طور بود؟
عالی بود. اگر می‌خواستیم شخصی برگزار کنیم ممکن بود، ولی با این ارتباط، هم موزه دیده شد و هم نمایشگاه. ظرفیت هنر سنتی کرمان در جریان این رویداد به دست‌اندرکاران نشان داده شد و خیلی از دولتی‌ها به این باور رسیدند که می‌توانیم رویداد ملی برگزار کنیم، می‌توانیم گردشگر را به کرمان بیاوریم و فرهنگ‌سازی کنیم و استان را در کشور بهتر نشان دهیم. همه‌ی این‌ها با یک نمایشگاه، جرقه‌هایش در ذهن خیلی‌ها زده شد که اگر ادامه یابد، نتایج خوبی خواهد داشت.
نظر خود را بنویسید