فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: متولی دولتی صنایعدستی، ادعای رئیس اتاق کرمان مبنی بر اینکه صادرات صنایعدستی استان صفر است را نمی‌پذیرد و می‌گوید که در همین شرایط کرونایی امسال هم، حدود 282 هزار دلار صادرات چمدانی صنایعدستی داشته‌ایم.
در عین حال، کاظم حسین‌زاده، معاون صنایعدستی اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمان، بر ضعف زیرساخت‌های صادراتی استان چشم نمی‌پوشد و تصریح می‌کند که برای صادرکنندگان نمی‌صرفد از گمرکات استان صادر کنند. بنابراین بخشی از صادرات از دیگر استان‌ها انجام می‌شود.
او در این گفت‌وگو، به برخی از چالش‌های حوزه‌ی صنایعدستی استان می‌پردازد و نبود بخش خصوصی قدرتمند و فقر منابع اعتباری در بخش دولتی را در صدر آن می‌نشاند.
مشروح اظهارات او را در گفت‌وگو با فردای‌کرمان در ادامه می‌خوانید.
حسین‌زاده همچنین، درباره‌ی برنامه‌هایی که برای رونق صنایعدستی دارند از جمله راه‌اندازی بازارچه‌های دایمی یا تشکل‌سازی، توضیحاتی داد که در روزهای آینده منتشر می‌شود.
آقای حسین‌زاده، رئیس اتاق کرمان طی ماه‌های اخیر دو اظهارنظر علنی درباره‌ی صنایعدستی استان داشته است یکی اینکه صادرات صفر است و دیگر اینکه جایگاه صنایعدستی در استان مشخص نیست. می‌خواهم بدانم نظر شما در این‌باره چیست؟ و چرا این وضعیت پیش آمده است؟
استان کرمان با این وسعت و جغرافیا و تنوع قومی و اقلیمی، هیچ تردیدی نداشته باشید که از مهم‌ترین قطب‌های تولید صنایعدستی در کشور است. در حال حاضر، 74 رشته‌ی فعال و بیش از 70 هزار هنرمند داریم. بیش‌ترین حجم سوزن‌دوزی در کشور مربوط به استان ماست. بیش از 20 هزار هنرمند تنها در این حوزه در حال فعالیت هستند. برآوردهای ما نشان می‌دهد که در رشته‌ی پته‌دوزی، سالانه 60 میلیارد تومان گردش مالی داریم، اولین شهر جهانی گلیم در دنیا، به‌نام سیرجان در سال 96 در شورای جهانی صنایعدستی ثبت شد، در سال 97 گلیم چهل ماشوله‌ی روستای بیدکردوییه در بافت را ثبت ملی کردیم. صنایعدستی استان یک گنجینه‌ی بسیار ارزشمند است که تازه درِ آن را باز کرده‌ایم؛ تا که دو رشته را معرفی کردیم، یکی جهانی و دیگری ملی شد. همچنین، قصد داریم کرمان را به‌عنوان شهر ملی صنایعدستی، راور را به‌عنوان شهر ملی فرش، شهربابک را شهر ملی فیروزه، قلعه‌گنج شهر ملی حصیربافی و راین را به‌عنوان شهر ملی چاقوسازی ثبت کنیم که مطالعات آن در حال انجام است. در حال حاضر، براساس شاخص تعداد هنرمند فعال، سالانه 20 هزار مترمربع گلیم شیریکی‌پیچ به ارزش 60 میلیارد تومان در استان تولید می‌شود.
یعنی درآمدزایی گلیم معادل پته است؟
بله اما حجم پته‌ای که تولید می‌شود خیلی بیشتر از گلیم است ولی قیمت پته نسبت به گلیم ارزان‌تر است. در ادامه بگویم که فیروزه‌ی شهربابک هم جایگاه خاصی در کشور پیدا کرده و بازارهای خوبی دارد. سالانه یک میلیون قطعه تولید فیروزه با 50 میلیون تومان گردش مالی داریم. حصیربافی از رشته‌های منسوخ‌شده بود که الان یک کارآفرین در قلعه‌گنج به‌عنوان یکی از محروم‌ترین مناطق استان که مردمان شریف آنجا، بسیار کم‌لطفی دیده‌اند، در رشته‌ی حصیربافی هزار نفر شغل ایجاد کرده و اکنون، پرفروش‌ترین محصول صنایعدستی استان شده است. پُست برای اینکه محصولات را از قلعه‌گنج به بازارهای هدف منتقل کند درمانده است. سالانه 500 هزار قطعه معادل 25 میلیارد تومان ارزش مالی، تولید محصولات حصیری داریم. در رشته‌ی سیس‌بافی هم، دو هزار هنرمند داریم که سالانه 10 میلیارد تومان گردش مالی دارد.
این ارقام مربوط به قبل از کروناست؟
کرونا تاکنون بیش از 80 میلیارد تومان به صنایعدستی استان آسیب وارد کرده است. هم گردشگر داخلی و خارجی را از دست دادیم، از طرفی نرخ تورم باعث شد که صنایعدستی از سبد خرید خانوارها حذف شود. با وجود ظرفیت‌هایی که در حوزه‌ی صنایعدستی در استان داریم، در سال‌های اخیر، همه‌ی توجهات به سمت معادن و صنایع بزرگ بوده و مشاغل خرد و صنایعدستی زیر سایه‌ی این بخش‌ها قرار گرفته است. نمی‌گویم اصلا دیده نشده است؛ ولی می‌شد بیشتر توجه کرد. این کم‌توجهی در حالی است که اگر یک میلیون دلار در حوزه‌ی صنایعدستی صادرات داشته باشیم 800 خانوار را تامین می‌کند ولی این میزان ارزآوری در بخش صنعت، حداکثر 50 نفر را تامین می‌کند. ضمن اینکه در حوزه‌ی صنایعدستی با کم‌ترین میزان سرمایه‌گذاری شغل ایجاد می‌شود. در صنایع بالادستی، هم‌اکنون، به‌ازای هر شغل یک میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز است در حالی که در حوزه‌ی صنایعدستی در همین شرایط فعلی اقتصادی، با 10 میلیون تومان هم می‌‌توان شغل ایجاد کرد، ضمن اینکه تولید صنایعدستی به محیط زیست آسیبی نمی‌رساند و مواد اولیه‌ی موردنیاز آن هم تولید داخل است و ارزی که به‌ازای صادرات صنایعدستی به کشور وارد می‌شود، خالص است. از همه مهم‌تر اینکه صنایعدستی بیرق فرهنگی ما را در دنیا بالا می‌برد ولی با این جایگاه و فراگیری و سودآوری که دارد خیلی در کانون توجه قرار نگرفته است.
به نظر شما که متولی این بخش هستید، چرا وضعیت صنایعدستی این‌طور شده است؟
ما در این چند سال، سعی کردیم آسیب‌شناسی انجام دهیم. نتایج بررسی‌ها نشان داد که صنایعدستی استان بی‌برنامه است به‌طوری که در سال 98 اگر می‌خواستیم گام بعدی را برداریم، نمی‌دانستیم دقیقا چه باید انجام دهیم اما الان تک‌تک شهرستان‌های استان برنامه‌ی یک ساله در حوزه‌ی صنایعدستی دارند. برنامه‌ها را به هر 23 فرماندار استان ارسال کردیم و خواستیم در سال 99 در برنامه‌های توسعه‌ای شهرستان‌ها صنایعدستی را ببینند و منابع اعتباری برای آن بگذارند ولی متاسفانه بیش از 10 شهرستان داریم که اعتبار صنایعدستی آن‌ها صفر است. مکاتبات آن را داریم، خیلی از مناطق را شخصا رفتم و با فرمانداران مذاکره و صورت‌جلسه کردیم. مدیرکل محترم هم جلسات متعددی در این حوزه با فرمانداران داشتند. در تلاش هستیم با کمک سازمان مدیریت و برنامه و دیگر نهادهای مربوط، اعتبارات صنایعدستی استان را ارتقا ببخشیم. پولی را نداریم بخواهیم کار چندانی برای صنایعدستی انجام دهیم در حالی که نقشه‌ی راه را مشخص و با فرمانداران مذاکره کردیم و گفتیم برای سال 99 اعتبار بگذارند ولی متاسفانه چیزی که می‌خواستیم نشد. سه سال است اعتبارات صنایعدستی شهرستان کرمان، به‌عنوان مرکز پهناورترین استان کشور با پنج بخش مهم، صفر است. چه‌طور می‌توانیم با دست خالی کار کنیم؟ امکان ندارد. با این وضعیت، داریم از استان‌های دیگر عقب می‌افتیم.
اشاره کردید اعتبارات صنایعدستی در بیش از 10 شهرستان صفر است. این شهرستان‌ها بیشتر جزو مناطق کم‌برخوردار استان هستند یا آن‌ها که صنعت و کشاورزی قوی‌تری دارند؟
یک مورد را که نام بردم؛ شهرستان کرمان است. خیلی از شهرستان‌ها که برخوردار هستند ولی اعتبار برای صنایعدستی نمی‌گذارند، آن‌ها هم که رقمی را اختصاص می‌دهند آن‌قدر کم است که نمی‌دانیم با آن چه بکنیم. مثلا 20 میلیون تومان اعتبار سالانه برای یک شهرستان! تازه این رقم مصوب است که وقتی تخصیص می‌یابد کمتر از این هم می‌شود.
شما منابع اعتباری را می‌خواهید چه بکنید؟
برای آموزش، احیای رشته‌های منسوخ شده، برگزاری نمایشگاه‌ها، تبلیغ و معرفی صنایعدستی، راه‌اندازی خانه‌های صنایعدستی، ثبت شهرها و روستاها، ثبت نشان‌های جغرافیایی، تحقیق و پژوهش و ... نیاز به منابع اعتباری داریم.
در بخش ابتدای صحبت‌تان، از فروش‌های چند ده میلیاردی صنایعدستی یاد کردید. چرا پس صادرات صنایعدستی استان، به نقل از آقای طبیب‌زاده، رئیس اتاق، صفر است؟
ما این ادعا را نمی‌پذیریم. آمار صادرات را داریم. صادرات صنایعدستی به دو شکل چمدانی و رسمی صورت می‌گیرد؛ صادرات رسمی از مبادی گمرکات است و چمدانی؛ مبنای محاسبه‌ی آن، آمار گردشگران خارجی است. معمولا به‌ازای هر گردشگر خارجی برآورد می‌شود که مثلا اگر دو هزار دلار در ایران هزینه می‌کند، صد دلار آن برای صنایعدستی است. هیچ کالای دیگری نمی‌توان یافت که دو نوع صادرات داشته باشد؛ البته خشکبار و شیرینی هم شاید این‌طور باشد ولی رقم آن قابل‌مقایسه با صنایعدستی نیست. البته به‌دلیل شیوع کرونا گردشگر خارجی ما محدود شده؛ با این وجود، گفته می‌شود که امسال، حدود سه هزار و 200 نفر گردشگر خارجی در استان داشتیم و حدود 282 هزار دلار صادرات چمدانی صنایعدستی ما بود؛ در حالی که این رقم در سال گذشته، دو میلیون و 384 هزار دلار و در سال 97 حدود یک میلیون و 990 هزار دلار بوده است. چه کسی می‌گوید صادرات ما صفر است؟ اگر اطلاعات ندارند و جایی منتشر نشده است؛ بیایند از ما که دستگاه متولی صنایعدستی هستیم بپرسند. هرجا هم که از ما اطلاعاتی خواسته شده، با روی باز استقبال و ارائه کرده‌ایم.
ارقام صادرات رسمی صنایعدستی استان را هم دارید؟
سالانه به‌طور متوسط حدود 10 هزار مترمربع فقط گلیم از استان دارد صادر می‌شود که اگر دلار را 20 هزار تومان در نظر بگیریم؛ حدود 1.5 میلیون دلار ارزش صادراتی گلیم است. اما مشکل این است که زیرساخت‌های صادراتی برای صنایعدستی در استان فراهم نیست. فقط تولید را در استان داریم اما خدمات پیش از تولید و پس از تولید را نداریم. یعنی مواد اولیه از استانی دیگر به کرمان می‌آید، محصول تولید می‌شود و برای خدمات پس از تولید به تهران، اصفهان و یا آذربایجان شرقی ارسال می‌شود به همین دلیل، برای صادرکنندگان نمی‌صرفد از گمرکات استان صنایعدستی را صادر کنند. البته این مشکلات در کارگروه توسعه صادرات استان مطرح و قرار شد سند تجاری‌سازی و صادرات صنایعدستی استان تدوین شود؛ اتاق بازرگانی کمیته‌ای را تشکیل دهد و دستگاه‌های مربوطه از میراث‌فرهنگی تا گمرکات و پست و صمت و ... دور هم جمع شوند و این سند را تهیه کنند.
مسئولیت تهیه‌ی این سند با کدام نهاد است؟
یک جلسه در اداره کل میراث‌فرهنگی با حضور اتاق‌های بازرگانی و تعاون و اصناف و گمرک و صمت تشکیل دادیم و مصوب کردیم اتاق این کمیته را شکل دهد چون متولی صادرات در بخش خصوصی است، کارت بازرگانی را صادر می‌کند و کمیسیون فرش و صنایعدستی هم در اتاق فعال است. ما هم اعلام آمادگی کردیم که همکاری کنیم.
تا چه زمانی این سند قرار است تهیه شود؟
هنوز دقیقا مشخص نیست اما کاری زمان‌بر است. نیاز به مطالعات و تحقیقات میدانی گسترده‌ای دارد.
برگردیم به صحبت اولیه‌تان که اشاره کردید یکی از مشکلات صنایعدستی، کمبود اعتبارات است. به‌جز این، دیگر چه موانعی از نظر شما به‌عنوان بخش دولتی وجود دارد که نمی‌گذارد ظرفیت‌های صنایعدستی استان شکوفا شود؟
بخش خصوصی ما قوی نیست در حالی که در استان‌هایی که در حوزه‌ی صنایعدستی نسبتا موفق عمل کرده‌اند مثل فارس یا اصفهان، می‌بینیم که بخش خصوصی قوی‌ای فعال است.
اگر بخش خصوصی بخواهد پا به رکاب بگذارد؛ هم در بخش آموزش و تولید و هم تجارت جا برای کار کردن وجود دارد ولی بخش خصوصی‌ای که به دنبال کار کردن باشد نه شهرت‌طلبی؛ و منافع جمع را در نظر بگیرد.
در استان‌هایی که مثال زدید؛ منظورتان این است که تولیدکنندگان قوی‌ای دارند یا تشکل‌های آن‌ها قوی است؟
تشکل‌ها قوی هستند. اگر بخش خصوصی کارشناس و متخصص و پویا داشته باشیم، خیلی می‌تواند به رونق صنایعدستی استان کمک کند. الان به‌عنوان مثال، تهیه و تولید و عرضه‌ی مواد اولیه برای بافت گلیم سیرجان یا خدمات پس از فروش گلیم، پروژه‌هایی مجزا هستند یا درباره‌ی پته تمام مواد اولیه‌ی مورد نیاز، از خارج از استان می‌آید. در آموزش و تجارت هم بخش خصوصی قوی می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.
انجمن صنایعدستی که در اتاق کرمان تشکیل شده نمی‌تواند این خلاء را در استان پر کند؟
این انجمن مدت زیادی نیست که تاسیس شده است. ولی در آن، باید نگاه برنامه‌محور حاکم باشد و منافع جمعی را در نظر بگیرند؛ در غیر این‌صورت، سرنوشتی مشابه دیگر تشکل‌ها که شکست خوردند پیدا می‌کند.
این تاکیدات‌تان را به خود دست‌اندرکاران انجمن هم گفته‌اید؟
بله. در جلساتی که داشتیم خیلی شفاف این مسائل را مطرح کردم.
نگران هستید که انجمن این‌طور عمل نکند و از این اصول مدنظر شما منحرف شود؟
هر تشکلی که برنامه‌محور نباشند، ممکن است به خطا برود.
این روحیه و توانایی را در انجمن صنایعدستی کرمان دیده‌اید که برنامه‌محور باشند و منافع جمعی را مدنظر قرار دهند یا نگران هستید به بیراهه بروند؟
انجمن می‌تواند خیلی قوی‌تر شکل بگیرد و اعضای قوی‌تری داشته باشد. بهتر است فراخوان بدهند، عضوگیری گسترده داشته باشند، برنامه‌ی مشخص تدوین و منابع موردنیاز را تامین کنند و در چارچوب قوانین و برنامه‌های وزارت میراث‌فرهنگی عمل کنند. متولی صنایعدستی این وزارت‌خانه است و اگر کسی بخواهد خارج از این چارچوب حرکت کند، معمولا به جایی نمی‌رسند. ضمن اینکه ما به‌عنوان متولی دولتی وظیفه داریم نظارت و کنترل کنیم و اگر کسی بخواهد خارج از چارچوب ما حرکت کند و برنامه‌ای تعریف کند قطعا جلوی آن را می‌گیریم. مگر اینکه برنامه در قالب طرح به اداره کل ارائه شود و ما بررسی کارشناسی انجام دهیم که آیا به صلاح است در استان اجرا شود یا خیر؟ ممکن است برخی بگویند طرحی خیلی خوب است ولی در زمانی اجرا شود که نه‌تنها کمکی نمی‌کند بلکه آسیب هم به صنایعدستی استان وارد کند. مثلا تقاضاهای برای برگزار نمایشگاه داریم و کارشناسان ما می‌گویند آسیب می‌زند و حتی رشته‌هایی که احیا شده‌اند را به ورطه‌ی نابودی بکشاند.
اما اینکه می‌گویید، مقداری با استقلال انجمن که در اتاق بازرگانی و طبق مقررات اتاق شکل گرفته؛ در تضاد است.
درست است که انجمن استقلال دارد اما باید برنامه را تدوین و به دستگاه اجرایی ارائه کند مجوز و تایید اجرای آن را بگیرد. ما نمی‌خواهیم جلوی کار انجمن را بگیریم ولی حرف‌مان این است که در چارچوب قوانین و مقررات و دستورالعمل‌های وزارت‌خانه عمل شود. / الف
نظر خود را بنویسید