فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: طی روزهای گذشته، فیلم‌ها و تصاویر هولناک و آخرالزمانی از وقوع طوفان در استانبول در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها منتشر شده است. در برخی از این فیلم‌ها می‌بینیم که سقف و نمای خانه‌ها از جا در آمده و پرواز کرده و به این سو و آن سو پرتاب می‌شود. برای ما که در شهری با تاب‌آوری پایین در برابر حوادث طبیعی زندگی می‌کنیم، این تصاویر می‌تواند درس‌آموز و هشداردهنده باشد.
چند سال قبل بود که طوفان نسبتا شدیدی در شهر کرمان رخ داد و خساراتی به بار آورد؛ آن زمان، در یک نشست خبری، از مهندس سیف‌الهی شهردار وقت دربارهی آمادگی کرمان در برابر طوفان پرسیدم. چکیده‌ی اظهاراتش این بود: خدا کند طوفان نشود! دربارهی اینکه شهر کرمان تا چه طوفانی را می‌تواند با کم‌ترین خسارت تحمل کند تاکنون اطلاعاتی منتشر نشده است اما همین اظهارنظر شهردار پیشین کرمان می‌تواند گویای خیلی از مسائل باشد. در گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، دکتر مریم فدایی‌قطبی، معمار، شهرساز و استاد دانشگاه هم توضیح می‌دهد که در صورت وقوع طوفان، چه خطراتی شهر و شهروندان کرمانی را تهدید می‌کند.
خانم دکتر، لطفا در ابتدا بفرمایید که شهر کرمان چه‌قدر در برابر حوادثی مشابه طوفان استانبول، برای شهروندان، ایمن است؟
سنجش میزان آسیب‌پذیری شهر یا میزان مدیریت ریسک یا میزان تاب‌آوری، قابل تخمین نیست بلکه باید محاسبه و نقاط آسیب‌پذیر و تاب‌آور در شهر مشخص شود. وقتی دربارهی بلایای طبیعی صحبت می‌کنیم هدف صرفا ایمنی نیست و فاکتورهای متعدد دیگری نیز در این حوزه تاثیرگذار است. ایمنی یک مورد است و بدین معناست که در زمان وقوع رخداد، خطر جانی شهروندان را تهدید نکند اما در کنار آن، اتفاقات زیاد دیگری نیز رخ می‌دهد؛ خیلی اوقات حادثه‌ای رخ می‌دهد و الزاما جان شهروندان تهدید نمی‌شود ولی شهر فرو می‌ریزد و کنترل و تاب‌آوری خود را حتی برای چند ساعت از دست می‌دهد. وضعیت آشفته‌ای که در این مواقع پیش می‌آید بسیار مهم است. پس، برای این مواقع، تنها ایمنی و نجات جان افراد نباید مدنظر باشد. حادثه‌ی استانبول هشدار جدی بود که شهرسازی جدید ما می‌تواند هنگام حوادثی این‌چنینی تا چه حد آسیب ببیند. مسئله این است شاید در طوفان استانبول چهار نفر آسیب دیدند ولی فروپاشی تاب‌آوری شهر موضوع مهم‌تری بود که چندین ساعت شهر را از عملکرد درست خود خارج کرد.
از آنجا که کرمان هم در معرض وقوع طوفان است و در سال‌های گذشته نیز حدی از آن را تجربه کرده‌ایم، فکر می‌کنید در صورت وقوع طوفان‌های شدیدتر از آنچه تاکنون رخ داده است؛ کدام بخش از زیرساخت‌های شهری در معرض تهدید بیش‌تری است؟
مطابق فیلم‌های منتشر شده، آنچه که بیش‌ترین آسیب را در طوفان استانبول دید، سازه‌ها نبودند بلکه عناصر الحاقی بودند که به نظر می‌رسید در افزودن آن به ساختمان، دقت لازم صورت نگرفته بود. مثلا ما در فیلم‌ها دیدیم که چراغ‌های راهنما، تابلوهای تبلیغاتی و الحاقات به سطوح ساختمان فروپاشیدند و البته در برخی موارد، سقف‌ها نیز از بدنه‌ی ساختمان جدا شد و همچنین، نماهایی را دیدیم که با طوفان شروع به پرواز کردند. همه‌ی این اتفاقات نشان داد دقت کافی در اجرای تمام جزییات یک ساختمان نشده بود؛ این موارد همگی، از زیرساخت‌های شهر هستند ولی موضوع مهم است که ما هم ضابطه‌ی دقیقی برای آن نداریم. مثلا برای نصب تابلو برای یک مغازه ضابطه‌ی درستی نداریم که نشان دهد چه‌قدر می‌تواند در برابر چنین نیروهایی، مقاومت کند. وقتی نما یا همین تابلوها، درست نصب نشده باشند و ضوابط و اصول فنی را در استفاده از آن رعایت نکرده باشند؛ هنگام وقوع زلزله پرتاب می‌شوند ولی در طوفان، پرواز می‌کنند و مانند یک تیغه‌ی کُشنده در سطح خیابان‌ها عمل می‌کنند.
در فیلم‌های طوفان استانبول مشاهده می‌کنیم که نمای ساختمان‌ها از جا در آمده و پرواز کرده و بعد فرو می‌ریزد. از لحاظ فنی، این اتفاق چه‌طور رخ می‌دهد؟ در واقع، چه خطایی در طراحی و ساخت صورت گرفته که منتج به این وضعیت شده است؟ کدام‌یک از نماهای ساختمانی در کرمان بیشتر در جریان طوفان می‌تواند این‌گونه خطرآفرین باشد؟ در شهر، نماهای شیشه‌ای زیادی داریم که کارشناسان می‌گویند وقت زلزله، بسیار خطرآفرین خواهند بود. پیش‌بینی می‌کنید چه اتفاقی می‌افتد اگر طوفانی شدید رخ بدهد؟
نصب نمای ساختمان، استاندارد خاص خود را دارد و هر زمان رعایت نشود این خطر برای آن وجود دارد. در استانبول، دیدیم که آنچه از جا در می‌آمد، نماهایی خشک بودند و در شهر کرمان هم به‌وفور آن را شاهدیم. همین الان اگر در شهر حرکت کنید، بدون هیچ زلزله و طوفانی، شاهد سقوط این نماها هستیم؛ حتی برخی نماهای آلومینیوم از بدنه‌ی ساختمان آویزان شده و همین الان هم خطر ایجاد کرده‌اند، چه رسد به اینکه در شرایط اضطراری قرار بگیریم. لازمه‌ی رفع چنین تهدیداتی این است که نظارت بر ساخت‌وسازها تا این مرحله به‌طور دقیق صورت گیرد و فراموش نکنیم هر نمایی که کاملا به بدنه متصل نشده باشد، چنین خطری را ایجاد خواهد کرد. در تصاویری که از استانبول می‌بینیم، نماهای آلومینیومی هستند که به پرواز درآمده‌اند؛ چون سبک بوده و به‌خوبی به بدنه‌ی ساختمان متصل نشده بودند؛ اما این اتفاق برای هر نوع نمای دیگری که در نصب آن، اصول و ضوابط فنی به‌طور دقیق اجرا نشده باشد، قابل تکرار است.
از آنجا که در سال‌های اخیر و در پی اهمال نهادهای مربوطه، خانه‌‌سازی با سقف‌های شیروانی در شهر فراوان شده است؛ بفرمایید با وجود این سقف‌ها، طوفان چه فجایعی را می‌تواند به بار آورد؟
مشکلی که در کرمان وجود دارد این است که در نبود یک الگوی مشخص ساخت‌وساز برای خانه‌هایی که با کم‌ترین هزینه ساخته می‌شود، شاهدیم خانه‌های یک طبقه با مصالح بنّایی، در طبقه‌ی دوم از سقف شیروانی و به اصطلاح سازه‌های سبک استفاده می‌کنند. سقف همه‌ی خانه‌هایی که در آن، استاندارد لازم برای اتصالات رعایت نشده است، هنگام طوفان می‌تواند از جا درآمده و به اطراف پرتاب بشود.
به طور کلی، بعد از حاشیه‌های شهر، کدام یک از محدوده‌های شهر را آبستن اتفاقات ناگوار در جریان طوفان‌های احتمالی می‌بینید؟
پراکندگی استفاده از نماهای ناپایدار مثل آلومینیوم در تمام شهر وجود دارد که اگر اصولی نصب نشده باشند، می‌توانند به پرواز درآیند. ضمن اینکه تابلوهای تبلیغاتی و تابلوهای بزرگی که معلق هستند یا تیرهای چراغ برق و تیرهایی که چراغ‌های راهنمای ترافیک بر آن نصب شده است در کل شهر وجود دارند. مسئله‌ی خیلی مهم در شهر کرمان که وقت طوفان می‌تواند بیش‌ترین آسیب را بزند، شکستن درختان است. بسیاری از درختان نارون در شهر، به‌دلیل آفت سوسک چوبخوار پوک شده و در هنگام طوفان می‌شکنند. سالیان زیادی است که شهرداری سعی کرده این درختان را جایگزین کند اما همچنان، از این نوع درختان در شهر وجود دارد و می‌تواند در مواقع طوفان، خطرناک باشد.
آیا از تجربه‌ی شهرسازی استانبول اطلاعی دارید؟ می‌تواند داده‌هایی مفید در اختیار ما قرار دهد تا بتوانیم با اصلاح روش‌ها و رویه‌ها، تاب‌آوری شهر را در برابر چنین حوادثی بالا ببریم؟
هنوز داده‌های رسمی از استانبول دربارهی این حادثه منتشر نشده است ولی رسانه‌های محلی آنجا، اطلاعات اولیه‌ای داده‌اند که مثلا چه تعداد درخت شکسته و به مردم آسیب زده شده است، یا اینکه یک ساعت فروریخته بود، سقف‌های الحاقی و فاقد استاندارد لازم، از سازه‌ی اصلی جدا شدند و به پرواز درآمدند. به‌طور کلی، در شهرهایی که امکان چنین طوفان‌هایی در آن وجود دارد، معمولا بادشکن‌ها و درخت‌ها می‌تواند جلوی شدت باد را بگیرد. به نظر می‌رسد نحوه‌ی ورود باد به حاشیه‌ی شهر استانبول و دیگر شهرهای ساحلی چون چنین بادشکن‌هایی نداشتند، بیشتر شده بود. برای اظهارنظر دقیق در این مورد، باید منتظر انتشار گزارش‌های جامع‌تری باشیم.
به طور کلی، شهر کرمان از سوی حوادث طبیعی اعم از طوفان و زلزله و گردوخاک و سیل تهدید می‌شود. به نظر شما، این تهدیدات برای مدیران شهر چه‌قدر اهمیت و اولویت دارد؟ چه‌قدر آمادگی برای چنین شرایطی وجود دارد؟
واقعیت این است که شهر کرمان در برابر رخدادهای طبیعی تاب‌آوری خود را به‌سرعت از دست می‌دهد. با وجود اینکه استان تجربه‌ی زیادی در برابر زلزله دارد ولی نحوه‌ی رفتار مردم و مدیریت بحران، طوری است که با عدم تاب‌آوری مواجه خواهیم بود؛ به‌ویژه وقتی کانون آن حادثه، در مرکز استان باشد و مدیریت ارشد استان را تحت تاثیر قرار دهد. چند سال قبل، به خاطر دارید که زلزله‌ها برای چندین ساعت شهر را آشفته می‌کرد یا با یک بارش چند میلی‌متری، شهر آشفته شده و تاب‌آوری خود را از دست می‌دهد. کرمان، اصلا آمادگی لازم را در برابر سیل و طوفان ندارد البته دربارهی زلزله، چون تجریباتی از گذشته وجود دارد رفتارها بهتر است ولی این تجربه به‌طور کامل، به مردم انتقال داده نشده است. مدیریت بحران و مدیریت کاهش ریسک بلایا باید به‌طور متناوب به مردم آموزش بدهند تا آن‌ها بدانند در زمان وقوع حوادث طبیعی و بعد از آن، چگونه عمل کنند که آن رخداد، به بلا و بحران تبدیل نشود ولی در این زمینه، متاسفانه سال‌هاست اقدامی صورت نگرفته است و هم‌اکنون شهر کرمان کاملا در برابر وقوع بحران‌های طبیعی بی‌دفاع است. سال‌هاست ارائه‌ی آموزش‌ها در برابر زلزله را فراموش کرده‌اند، در برابر سیل هیچ آمادگی در سطح محلات وجود ندارد و چه سیل و چه طوفان و گردوغبار برای ساعت‌ها می‌تواند شهر را آشفته کند. تنها امیدی داریم این است که چنین اتفاقاتی نیفتد؛ وگرنه، شهر کرمان خیلی زود تاب‌آوری خود را از دست خواهد داد. / الف
نظر خود را بنویسید