فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: هنرمندان گمنامی که در روستاها و شهرهای سیرجان روی دارهای افقی خم شده و دارند یکی از زیباترین محصولات دستی جهان را تولید می‌کنند بیش از همیشه نیاز به حمایت و توجه دارند. وضع گلیم شیریکی‌پیچ خوب نیست و این، دومین هشداری است که طی ماه اخیر نسبت به وضعیت این کالای هنری جهانی داده می‌شود. پیش از این، فردای‌کرمان، در گفت‌وگو با یکی از تولیدکنندگان گلیم که در نمایشگاه صنایع‌دستی استان حضور داشت، از وضع بد گلیم خبر داده بود.
در گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، ابوذر خواجویی‌نسب دبیر سابق شهر جهانی گلیم و رئیس مرکز سیرجان‌شناسی از گلیم شیریکی‌پیچ می‌گوید و تصریح می‌کند که اگر عنوان جهانی را از سیرجان بگیرند، فرقی به حال بافندگان نخواهد داشت.
*آقای خواجویی، وضعیت فعلی گلیم شیریکی‌پیچ سیرجان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
وضعیت نگران‌کننده است. مدتی که به‌عنوان دبیر شهر جهانی گلیم مسئولیت داشتم از نزدیک با مسائل درگیر بودم و اکنون نیز دورادور آن را رصد می‌کنم. جهانی شدن اتفاقی خوب برای گلیم سیرجان بود. گلیم سیرجان، هم به دلیل ظرافت در بافت و هم مسائل زیبایی‌شناسی به اذعان بسیاری، از جمله رئیس شورای جهانی صنایع‌دستی در منطقه اقیانوسیه یکی از بهترین صنایع‌دستی دنیاست اما متاسفانه خیلی برای تبلیغ و معرفی آن کار نشده بود و قبل از جهانی شدن، گلیم شیریکی‌پیچ به نام سیرجان شناخته نمی‌شد تا اینکه همه دست به دست هم دادند و گلیم جهانی شد اما چند موضوع گلیم را به حاشیه برد. یکی اینکه همه فکر کردیم با ثبت جهانی شدن، کار تمام شده است. بنابراین، همه چیز به حال خود رها شد و برای بعد از ثبت جهانی برنامه‌ریزی صورت نگرفت و قدمی برداشته نشد.
در سال‌های اولیه ثبت گلیم، ارتباط خوبی بین فرمانداری وقت سیرجان و میراث‌فرهنگی کرمان وجود نداشت و دو، سه سال بعد از ثبت، حتی دبیرخانه شهر جهانی گلیم تشکیل نشد. بعد که مهندس فعالی به میراث‌فرهنگی آمدند، با حمایت ایشان و تلاش‌های معاون صنایع‌دستی استان، دبیرخانه شکل گرفت. اما از این به بعد، به دلیل عدم همکاری شهرداری دبیرخانه چندان فعال نبود و امکاناتی در اختیار نداشت. در مجموع بخواهم بگویم، در این چندسال، همۀ کارهایی که باید برای گلیم انجام می‌شد، نشد چون همه فکر کردند با ثبت جهانی کار تمام شده است.
*ثبت جهانی بر تولید گلیم چه تاثیری گذاشت؟
قیمت گلیم بعد از ثبت جهانی بالا رفته ولی این افزایش، کمکی به بافنده و تولیدکننده نکرده چون گلیم به یک کالای لوکس تبدیل شده که خیلی از افراد توان خرید آن را ندارند. اگر الان از تولیدکنندگان گلیم بپرسید، به شما خواهند گفت که تعداد کمی از مردم گلیم را می‌خرند و بیشتر شرکت‌ها و بنگاه‌هایی که در منطقۀ صنعتی و معدنی گل‌گهر مستقر هستند، گلیم می‌خرند و در توان مردم عادی نیست برای گلیمی با ابعاد 60*90 مثلا چهار میلیون هزینه کنند. اما این موضوع را نمی‌توان نادیده گرفت که هنرمندان گلیم‌باف بعد از ثبت جهانی بیشتر به ارزش کار خود پی بردند. با ثبت جهانی گلیم، سیرجان صاحب عنوان شهر جهانی شد و باید دگردیسی کلی در بخش‌های مختلفی از شهر رخ می‌داد، گردشگری باید رونق می‌یافت و زیرساخت‌های موردنیاز آن تامین می‌شد که این‌طور نشد. موزه گلیم قرار بود راه‌اندازی شود که هنوز نشده و امیدوارم تا پایان امسال، سیرجان صاحب موزه گلیم بشود. بعد از ثبت جهانی، گردشگر چندانی هم به سمت سیرجان نیامد در حالی که رونق گردشگری و فروش گلیم به هم ارتباط دارد اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد و سیرجان، شهری نشد که قبل و بعد از ثبت جهانی تفاوتی اساسی پیدا کند. موضوع مهم دیگر اینکه زنجیرۀ تولید در سیرجان کامل شکل نگرفته است. ما در گلیم، فرایند پیش از تولید، حین تولید و پس از تولید را داریم که الان در سیرجان، فقط فرایند تولید انجام می‌شود؛ هنوز کارگاه رنگرزی به تعداد زیاد نداریم و کارخانه ریسندگی هم نداریم و بعد از اینکه گلیم تولید شد، برای مراحل بعد از بافت و شست‌وشو، تولیدکنندگان مجبورند گلیم را به تهران یا کاشان بفرستند؛ این وضعیت بر افزایش قیمت تمام‌شده گلیم تاثیر گذاشته است و باعث شده که مردم و گردشگران کم‌تر توانایی خرید آن را داشته باشند. در مجموع، باید بگویم که در زمینۀ مسائل زیرساختی گلیم کار نشده و این پرسش وجود دارد که چرا در شهری که برای گلیم جهانی شده، فقط فرایند تولید را داریم و قبل و بعد از آن را نداریم؟
*فکر می‌کنید چرا به ثبت جهانی گلیم، آن‌طور که نیاز است، توجه نشده و برای آن برنامه‌ریزی صورت نگرفته است؟
موضوع مهم به تفکر مسئولان ارشد برمی‌گردد که گردشگری را یک شوخی می‌بینند و دید وسیعی نسبت به آن وجود ندارد و جهانی شدن شهر را هم خیلی جدی نگرفتند؛ در حالی که باید برنامه‌ریزی می‌شد و اعتبار و بودجه می‌گذاشتند تا گردشگری رشد کند. گلیم و شهر جهانی گلیم در دیدگاه مسئولان ارشد شهرستان، از گذشته تاکنون اولویت نداشته است و وقتی در جلسات می‌نشینند هیچ‌گاه اولویتی به نام ساماندهی شهر جهانی نداشته‌اند و پرداختن به این موضوع صرفا در این حد بوده که هر سال جشنی بگیرند و بگویند سیرجان، شهر جهانی گلیم است. جلسۀ شورای گلیم در فرمانداری سیرجان تشکیل نمی‌شود و شهرداری هم آن میزان انرژی و زمانی که باید روی موضوع بگذارد را صرف گلیم نمی‌کند؛ چون گلیم و شهر جهانی، اولویت مسئولان نیست.
*بخش خصوصی چرا کاری نمی‌کند؟
بخش خصوصی توان زیادی برای انجام همۀ امورات را ندارد. این انفعال نسبت به رویداد مهمی مثل ثبت جهانی شهر سیرجان، به دلیل نگاه دست‌چندم مسئولان ارشد به گلیم و توان پایین بخش خصوصی است. بخش خصوصی تلاش کرده تا گلیم دچار مرگ تدریجی نشود و تمام توانش همین است اما دیگر نمی‌تواند کارگاه ریسندگی و رنگرزی هم راه‌اندازی کند چون حمایتی از آن نشده و نمی‌شود. بنابراین، توان کم بخش خصوصی اجازه نمی‌دهد حالا که دولت نتوانسته شهر جهانی گلیم را ساماندهی کند، بخش خصوصی کم‌کاری‌ها را جبران کند.
*ثبت جهانی در آمار بافندگان چه تاثیری داشته است؟
یک زمانی 17 هزار بافنده در سیرجان داشتیم اما به مرور زمان، این آمار، به سه هزار بافنده رسید که دائمی هم کار بافت را انجام نمی‌دهند و بیشتر کارشان فصلی است. بعد از جهانی شدن حتما آمار بافندگان افزایش داشته ولی چشمگیر نبوده است. یعنی این‌طور نبوده که مثلا بگوییم قبل از ثبت جهانی، دو هزار نفر بافنده داشتیم و بعد از آن، آمار به پنج هزار نفر رسید چون اساسا دغدغۀ تولیدکنندگان و بافندگان برطرف نشده است؛ بیشتر بافندگان ما از نعمت بیمه بافندگی محروم هستند. گلیمی که یک ماه وقت بافنده را می‌گیرد، در آخر، یک تا دو میلیون تومان درآمد برای او خواهد داشت؛ بنابراین، بافندگی گلیم بازار جذابی نیست تا افراد بیش‌تری به آن بپردازند. البته این را هم بگویم که ثبت جهانی گلیم، نکات مثبتی هم داشته است؛ مثلا شرکت‌هایی که در منطقۀ گل‌گهر بودند و به عنوان معین اقتصادی معرفی شدند، ورود کردند و اتفاقات خوبی رقم خورد، آموزش گلیم به تعدادی از افراد داده شد و پس از تولید، گلیم از آن‌ها خریداری شد یا کارگاهی راه‌اندازی شد که همۀ بافندگان آن نابینا هستند، در «بَلوَرد» معلولان جسمی و حرکتی، بافندۀ گلیم شدند و خرده‌درآمدی از این طریق دارند و همین، آن‌ها را به آینده امیدوار کرده است. اما اینکه بگوییم با ثبت جهانی اقتصاد گلیم دگرگون شده، نه، این‌طور نیست.
*با این وصف، آیندۀ گلیم سیرجان را چطور می‌بینید؟
تا زمانی که موانع برطرف نشود، اقتصاد گلیم سروسامان داده نشود، گردشگری در سیرجان جدی گرفته نشود و فرایند پیش از تولید و پس از تولید گلیم در سیرجان احیا نشود، برای بافنده فرقی نمی‌کند که این عنوانِ جهانی را از سیرجان بگیرند اما اگر در کنار عنوان جهانی، سایر نیازها هم دیده و برای آن برنامه‌ریزی شود، ارزشمند است. اینکه فقط بگوییم سیرجان شهر جهانی گلیم است، دردی را دوا نمی‌کند. قبل از جهانی شدن هم گلیم تولید می‌شد و به فروش می‌رفت و ارزش گلیم سیرجان توسط افراد زیادی شناخته شده بود ولی الان، وقتی کسی به عنوان گردشگر به سیرجان می‌آید، هیچ تفاوتی برایش ندارد که به سیرجان رفته و یا رفسنجان یا هر شهری دیگر.
*آقای خواجویی، سیرجان ثبت جهانی شده یا روستای دارستان به‌عنوان دهکدۀ جهانی گلیم ثبت شده است؟
ما دهکدۀ جهانی سفال را در کشور داریم که کلپورگان است. دارستان خاستگاه اصلی گلیم شیریکی‌پیچ است و اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهد این روستا در سال 52 خانۀ صنایع‌دستی داشته است. دارستان بیش‌ترین تعداد بافنده را داشته و خاستگاه گلیم است ولی در لوح ثبت جهانی، نام سیرجان آمده و در شورای جهانی صنایع‌دستی، سیرجان به عنوان شهر جهانی گلیم ثبت شده است. / الف
نظر خود را بنویسید