فردای‌کرمان ـ سیدمهدی طبیب‌زاده: کرمان و یزد دو استان مجاور در فلات مرکزی ایران با قومیت عمدتا فارس هستند که تقریبا گذشته و تاریخ یکسانی را از سر گذرانده‌اند. این دو استان در گذشته نقش مهمی در توسعۀ تمدن ایرانی داشته‌اند و هنوز هم از جاذبه‌های گردشگری مهم کشور به شمار می‌روند. اما با این حال، بر اساس آمار رسمی، تعداد گردشگران داخلی و خارجی که از این دو استان بازدید می‌کنند، نسبت به یکدیگر تفاوت زیادی دارد.
در سال گذشته ۲۵ هزار و ۵۶۶ نفر گردشگر خارجی از شهر تاریخی یزد بازدید کرده‌اند در حالی که کرمان تنها از حدود 1800 گردشگر خارجی در نیمۀ نخست سال گذشته پذیرایی کرده است. این اختلاف چندان قابل توجیه نیست، زیرا کرمان از نظر مساحت، جمعیت، تنوع آثار تاریخی و طبیعی و فرصت‌های اقتصادی نسبت به یزد برتری دارد. همچنین کرمان در تاریخ خود عمدتا شهر اصلی جنوب‌شرق ایران بوده و به نوعی مرکز حکمرانی محسوب می‌شده است و به تبع آن آثار ارزشمند بیش‌تری را داراست. پس چرا کرمان در رقابت گردشگری عقب افتاده است؟
جواب به این سوال پیچیده می‌نماید و لازم است که مجموعۀ عوامل دخیل در این موضوع موشکافی شود تا در نهایت بتوان به نتیجه‌ای برای اقدامات آتی استان رسید.
از نظر قیاس شاخص‌های گردشگری که شامل تعداد و تنوع جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی ـ زیرساخت‌های حمل و نقل، اقامت، تغذیه، بهداشت و امنیت ـ تبلیغات، اطلاع‌رسانی و ارتباط با گردشگران ـ سیاست‌ها، برنامه‌ها و حمایت‌های دولتی و خصوصی - رضایتمندی، تعامل و تأثیر گردشگران بر محیط مقصد می‌شوند و به نظر می‌رسد که یزد در برخی از این موارد بهتر عمل کرده است.
- از نظر تنوع جاذبه‌های گردشگری، چه از نظر تعداد آثار ثبت ملی و عنوان آثار ثبت جهانی کرمان پیشرو است. اما نحوۀ عرضۀ آن‌ها به بازار گردشگری در قیاس با یزد بسیار ضعیف است. برای مثال مسجد جامع مظفری کرمان در دوره حکومت آل‌مظفر بر این بخش از ایران همزمان با مسجد جامع یزد بوده است و از نظر سبک معماری بسیار شبیه به هم هستند. با این توجه که مسجد جامع کرمان بزرگ‌تر و کامل‌تر و شکیل‌تر بوده است اما نتوانسته در بازار گردشگری با مسجد جامع یزد رقابت کند در حالی که مسجد جامع یزد تبدیل به برند این شهر شده است. مسجد جامع مظفری کرمان در گمنامی حتی در بین شهروندان کرمانی به سر می‌برد.
- موضوع دیگر، تنوع تاریخی کرمان است. امتیاز شهر کرمان بر شهرهای هم‌تراز خود این است که به‌واسطۀ شرایط ژئوپلتیک کرمان در پهنۀ ایران بزرگ، این شهر دارای آثار ارزشمند فرهنگی و تاریخی از 3000 سال پیش است که به‌طور مداوم در طول تاریخ ادامه داشته است به طوری که شهر کرمان را می‌توان موزۀ تاریخ معماری ایران دانست و بر خلاف سایر شهرها ـ که دوره‌ای از معماری در آن نمایان‌تر است ـ در کرمان، هم آثار باستانی، هم ترکان سلجوقی هم مغول، هم صفوی، هم زندیه، هم قاجاربه و هم معماری معاصر ارزشمندی دارد که در نوع خود بی‌نظیر است. از نظر تنوع قومی و میراث ناملموس استان کرمان بسیار غنی است و طبیعت پهناور آن انواع مختلفی از اقلیم را همزمان با فواصل کم به نمایش می‌گذارد. پس مشکل در جاذبه‌های گردشگری نیست.
- موقعیت جغرافیایی یزد بر کرمان ارجح است. یزد در میانۀ ایران است و از نظر دسترسی با انواع وسایل حملونقل وضعیت بهتری نسبت به کرمان دارد. از طرفی گردشگران عمدۀ مدت سفر را در شهر یزد می‌مانند. برای کرمان اوضاع متفاوت است . فاصلۀ طولانی تا پایتخت و شهرهای دیگر جاذب توریست باعث شده که برای توجیه اقتصادی تورها، کرمان از تورهای ایران‌گردی حذف شود. از سویی نابسامانی اوضاع ریلی استان که می‌توانست به راحتی رفع شود، سفر مقرون به‌صرفه به کرمان را تهدید می‌کند و سفر هوایی هم محدودیت‌های خود را دارد.
- مشکل دیگر کرمان، عدم پذیرش گردشگر در بین شهروندان هست. هنوز کرمان و کرمانیان به این باور نرسیده‌اند که راه نجات کرمان از فقر موجود در لایه‌های مختلف اجتماعی در گرو توسعۀ گردشگری است. استانی که بیش‌ترین سهم بیکاری زنان را دارد به راحتی می‌تواند چرخ صنعت گردشگری را به راه اندازد. این پذیرش باید با فرهنگ‌سازی ارتقا یابد. یزد از این لحاظ پیشروست. مردمان یزد اهمیت و تاثیر گردشگری را در زندگی روزمرۀ خود دیده‌اند و این مسئله باعث شده که مصائب ناشی از ورود گردشگر را به راحتی بپذیرند.
- موضوع مهم دیگر، عدم توجه به برندسازی و شاخص‌های بازاریابی در محصولات سنتی و خوراکی است. برای مثال، در حالیکه مرغوبیت و قیمت پتّه کرمان بیشتر از منسوج یزدی «ترمه» است اما یزد توانسته ترمه را تبدیل به برند کند و تولید آن را در قالب شاخص‌های استاندارد بازاریابی جای دهد اما همچنان پتّه به شیوۀ سنتی و بدون توجه به برند -حتی در مرغوب‌ترین حالت خود- به فروش می‌رسد و نتواسته وارد خانه‌های مردمان غیر کرمانی شود.
- همین اتفاق برای شیرینی هم افتاده است. کرمان در تنوع و شکل شیرینی بسیار غنی‌تر از یزد است. اما باز شیرینی یزد تبدیل به برند شده است. اما این اقدام در کرمان حرکات ضعیف و کم‌بردی بوده که نتوانسته منجر به ایجاد برند شیرینی در سطح کشور شود و حتی برای کرمان هم نوع مرغوب شیرینی همچنان خانه به خانه خرید به فروش می‌شود و حتی وارد قنادی‌ها هم نشده چه برسد به اینکه بتواند شاخص‌های بازاریابی را راضی کند.
- مسئلۀ بعد پراکندگی میراث ارزشمند و جاذبه‌های گردشگری در پهنۀ استان است. بر خلاف یزد که ماندگاری گردشگران در درون شهر رخ می‌دهد، جاذبه‌های گردشگری کرمان پراکنده است. اگر مسافری به کرمان بیابد حتما می‌خواهد باغ شازده را ببیند یا به بم برود و از میمند بازدید کند. همۀ این‌ها نیازمند سیستم حملونقل درون‌استانی پیشرفت‌هایی است که کرمان از آن محروم است.
- مسئلۀ بسیار مهم اما دغدغۀ گردشگری در بین مدیران ارشد استان کرمان است. کرمان توانمندی بسیاری در جنبه‌های دیگر اقتصاد دارد. اقتصاد معادن خصوصا چند سال اخیر به شدت سیطرۀ خود را بر استان گسترش داده به گونه‌ای که توان مدیریتی استان و سازمان‌ها را به خدمت گرفته و مخدر معدن آن‌چنان مدهوش‌کننده بوده که باقی جنبه‌های توسعه را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. در سایۀ این نعمات خدادادی محدود تجدیدناپذیر، گردشگری کاملا مغفول مانده است.
- موضوع دیگر عدم وجود مدیریت یکپارچه در موضوع گردشگری است. استاندار یزد شخصا در کارگروه گردشگری یزد حضور دارد و بر آن نظارت می‌کند. در کرمان در حال حاضر تداخل عملکردی در گردشگری و عدم وجود قاطعیت در اجرای برنامه‌ها مشهود است. چندین طرح جامع گردشگری توسط سازمان‌های مختلف تهیه شده که هیچ‌کدام به نتیجه نرسیده‌اند. هم‌اکنون هم اقدامات موازی با رویکردهای مختلف در جریان است. لازم است که موضوع توسعۀ گردشگری در قالب مدیریت یکپارچه و زیر نظر مدریت ارشد استان پیگیری شود و نهادها و سازمان‌های مربوطه، ملزم به اجرای دستور العمل‌ها و ضوابط این کارگروه باشند.
- بخش عمدۀ زیرساخت‌های گردشگری باید از طریق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی انجام شود. ایجاد محیط امن و با ثبات در استان می‌تواند زمینۀ حضور سرمایه‌گذاران را فراهم سازد که این هم در گرو همدلی مدیریت ارشد استان است که به دور از سیاست‌زدگی، زمینۀ سرمایه‌گذاری امن در استان را فراهم سازند.
- از سویی تلاش‌ها برای حفظ مهارت‌های قومی و توسعۀ صنایع خلاق به‌عنوان یکی از شاخص‌های منتج از توسعۀ گردشگری نتوانسته چندان موفق باشد که البته دور از ذهن هم نیست. صنایع خلاق همراه با توسعۀ گردشگری رشد خواهد کرد.
در انتها، اولین قدم برای ورود به میدان رقابت و باز پس‌گیری جایگاه استان کرمان در بازار رقابتی گردشگری، تغییر رویۀ مدیریت کلان استان در وهلۀ اول و قرارگرفتن موضوع گردشگری در لیست اولویت‌های آن‌ها، مهم‌ترین تاثیر را بر رونق گردشگری خواهد داشت. زیرا نتیجۀ ابتدایی آن همت جدی برای اصلاح زیر ساخت‌هاست. اقدام دوم، مدیریت یکپارچه و اجماع اقدامات گردشگری در استان است که می‌تواند خروجی اقدامات این مدیریت، اصلاح ساختارهای گردشگری، تغییر استراتژی بازاریابی، توجه به برندسازی، اصلاح شرایط سرمایه‌پذیری و توجه به اهمیت استارتاپ‌ها در رفع موانع گردشگری و استفادۀ بهینه از زیر ساخت‌ها باشد.
*رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان کرمان
نظر خود را بنویسید