فردای‌کرمان - گروه جامعه: آیا شهر تاریخی دقیانوس در جنوب استان کرمان، زیر سقف و ستون پروژۀ خانه‌سازی‌های جدید در جیرفت دفن می‌شود؟
اگرچه با دستور قضایی عملیات ساخت «شهر نوین جیرفت» در عرصۀ این سایت مهم فعلا متوقف شده اما خطر به‌طور کامل از سر دقیانوس که به‌نام شهر قدیم جیرفت هم شناخته می‌شود رفع نشده و بیم آن می‌رود طرح مسکن ملی دولت سیزدهم در این منطقه، برگی از تاریخ پرشکوه و پررمز و راز سرزمین ایران را خاکستر کند.
در حاشیۀ رودخانۀ هلیل‌رود محوطه‌های باستانی مهمی وجود دارد. دقیانوس یکی از بزرگ‌ترین شهرهای اسلامی در این منطقه و در جنوب‌شرق ایران است.
بنا به آنچه که باستان‌شناسان دریافته‌اند حوزۀ فرهنگی‌جغرافیایی جیرفت حداقل از دوران نوسنگی مکان مناسبی برای استقرار سکونتگاه‌های انسانی بوده است. در این منطقه، هسته‌های تمدن از آغاز دوران شهرنشینی که نشانه‌هایی از آن در کنارصندل به‌دست آمده تا دوران اسلامی که شهر دقیانوس یکی از شواهد آن است شکل گرفته و استمرار داشته است. در دوران اسلامی تا دورۀ سلجوقی، جیرفت مرکز و کانون مهم بازرگانی و تمدن بوده است. شهر قدیم جیرفت اما در اثر یورش‌های مداوم غزها ویران و در سدۀ هفتم هجری‌قمری متروک شد.
تاکنون باستان‌شناسان متعددی در دقیانوس حفاری و مطالعه داشته‌اند. یکی از این افراد حمیده چوبک است. او در معرفی مختصری دربارۀ دقیانوس به روزنامه پیام‌ما می‌گوید: «دقیانوس یک شهر بزرگ بوده که طبق متون، وسعت آن در هستۀ اصلی 12 کیلومترمربع و همراه با حاشیه‌ها به 40 کیلومتر مربع می‌رسد».
او با تاکید بر اینکه این شهر، یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان اسلام و جنوب‌شرق ایران محسوب می‌شده است، می‌افزاید: «بررسی‌های زیادی دربارۀ دقیانوس انجام شده و متون موجود هم اطلاعات مهمی در این‌باره می‌دهد. از شیوۀ آبیاری تا ارتباط آن با مراکز مهم فرهنگی مثل چین، ارمنستان و آسیای مرکزی که جایگاه آن را نشان می‌دهد».
با وجود اهمیت و ارزشی که شهر دقیانوس دارد، هفتۀ گذشته خبرگزاری ایسنا به نقل از جمعی از فعالان و دوستداران میراث‌فرهنگی خبر داد که فاز نخست تسطیح اراضی برای احداث شهر نوین جیرفت به مساحت ۲۱۶ هکتار در غرب مجموعۀ باستانی دقیانوس شروع شده است.
در این گزارش آمده است: «این شهرک‌سازی درست در میان آثار و بقایای به‌جامانده از شهر کهن جیرفت قرار می‌گیرد».
این گزارش می‌افزاید: «در حالی که عرصه و حریم محوطۀ شهر دقیانوس هنوز تدقیق نشده است، اما شواهد سطحی نشان می‌دهد که شهر نوین جیرفت در این عرصه قرار می‌گیرد. بر اساس تصاویر هوایی مشخص است که گورستان در جنوب شهر نوین و بخشی از سامانه آبرسانی و قنات‌های کهن متصل به دقیانوس، درست در غرب و میانۀ محل شهر نوین قرار دارند». برپایۀ این گزارش همچنین تپه‌های شمال غربی که مملو از قطعات سفال، تکه‌های آجر و بقایای معماری است در شمال شهر نوین قرار می‌گیرد!
فعالان میراث‌فرهنگی در بخش دیگری از این نامه یادآور شده‌اند: «شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در جلسۀ ۲۰ آذر ۱۴۰۲ مصوب کرده بود که برای الحاق ۲۹۹ هکتار اراضی به محدودۀ شهر جیرفت در راستای طرح نهضت ملی مسکن ضرورتا باید ملاحظات مربوط به حریم منظر اثر ثبتی در محدودۀ الحاقی با هماهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی استان در طرح اعمال شود». این افراد که نامی از آن‌ها در گزارش نیامده است این پرسش را مطرح می‌کنند: «آیا وزارت میراث‌فرهنگی به این موضوع رسیدگی کرده است؟».
چند روز پس از رسانه‌ای شدن این تهدید، سعید شاهرخی ـ مدیرکل میراث‌فرهنگی استان کرمان اعلام کرد که با پیگیری قضایی، پروژۀ ساخت شهر نوین جیرفت متوقف شده و کارشناسان مربوطه باید در این زمینه بررسی لازم را انجام دهند تا جلوی هرگونه تجاوز احتمالی به این سایت مهم تاریخی گرفته شود.
وی یادآور شد: «این کار نیاز به هماهنگی اولیه با میراث‌فرهنگی داشت که اتفاق نیفتاده است».
انتظار باستان‌شناسان از وزارت میراث‌فرهنگی
در ادامۀ نگرانی‌ها در خصوص نابودی شهر قدیم دقیانوس، هیات مدیره انجمن علمی باستان‌شناسی ایران نیز واکنش نشان داد.
انجمن علمی باستان‌شناسی ایران طی گزارشی، با یادآوری ارزش‌های این سایت مهم تاریخی و ابراز نگرانی از تخریب آن، از وزارت میراث‌فرهنگی و اداره کل آن در استان کرمان و سایر معاونت‌های مرتبط با آن درخواست کرده تا اقدامات لازم برای حفظ شهر تاریخی جیرفت از خطر تخریب را انجام دهند. انجمن اعلام کرده که از متولیان میراث‌فرهنگی در این وزارتخانه از جمله معاونت میراث‌فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و پژوهشکده باستان‌شناسی انتظار دارد ضمن بازدید و حضور در محل، به طور شفاف پیگیری لازم را انجام داده و نتایج حاصله را اطلاع‌رسانی کنند.
ساختوساز در دقیانوس ممنوع
در بخش دیگری از نامۀ انجمن علمی باستان‌شناسی ایران که در سایت اینترنتی انجمن منتشر شده، آمده است: «انجمن علمی باستان‌شناسی ایران نگرانی خود و جامعۀ باستان‌شناسی کشور را از تهدید و تخریب شهر تاریخی جیرفت ابراز داشته و بر این موضوع تاکید دارد که طرح ساخت شهرک جدید، بدون انجام مطالعات کارشناسی آغاز شده است اما هیچ‌گونه ساختوساز جدیدی نباید در این محدوده صورت گیرد».
این گزارش می‌افزاید: «این طرح در حالی آغاز شده است که پایگاه ملی میراث‌فرهنگی جیرفت، دو سه سال بدون مدیر رها شده بود. چه بسا این نگرانی‌ها و تسطیح و نابودی آثار از عواقب همان بی‌مسئولیتی در قبال این آثار مهم تاریخی بوده است».
انجمن علمی باستان‌شناسی ایران با اشاره به اینکه محدودۀ مدنظر راه و شهرسازی جنوب استان کرمان، بنا بر مدارک موجود و تصاویر ماهواره‌ای، در میانۀ عرصه محوطه واقع شده، اعلام کرده است: «این دغدغه و نگرانی در میان دوستداران میراث‌فرهنگی کشور ایجاد شده که در طرح ساخت شهرک جدید، نه تنها مصوبات مربوط به پیوست تاریخی و فرهنگی برای طرح‌های توسعه‌ای رعایت نشده بلکه ملاحظات میراث‌فرهنگی و اجتماعی نیز در نظر گرفته نشده و در صورت تداوم این پروژه به بهانۀ توسعه جیرفت، شاهد نابودی ارزش‌‌ها و داراییهای تاریخی و فرهنگی آن خواهیم بود. در حالی‌که حفظ این داراییهای تاریخی و فرهنگیِ ارزشمند، مؤلفه مهمی در فرایند توسعه پایدار منطقه خواهد بود».
دقیانوس و توسعۀ پایدار
در بخش دیگری از این گزارش، انجمن علمی باستان‌شناسی ایران، نقش و جایگاه شهر کهن جیرفت در گردشگری را یادآوری کرده است: «با توجه به محدودیت‌های سرمایه‌گذاری در حوزۀ صنایع در منطقه، شهر قدیم جیرفت از ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای توسعۀ گردشگری و توسعه پایدار و اشتغال‌زایی در سایۀ اقتصاد غیرنفتی برخوردار است. وجود بقایای مهمی از یک شهر متمدّن و بزرگ دوران اسلامی، از جمله مسجد تاریخی این شهر که یکی از نامزدهای ثبت در فهرست جهانی مساجد است، بیانگر ظرفیت‌های منحصربفرد این شهر تاریخی برای توسعۀ پایدار است».
به گزارش استقامت، در حال حاضر پروژۀ تسطیح اراضی برای ساخت خانه‌های مسکن ملی در میانۀ شهر قدیم جیرفت به دستور دادستانی متوقف شده است. آن‌طور که گفته می‌شود این توقف برای یک بازۀ 10 روزه در نظر گرفته شده است.
دادستان عمومی و انقلاب شهرستان جیرفت در این‌باره گفته است: «در پی شکایت اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان کرمان از اداره‌کل راه و شهرسازی جنوب پیرامون احداث شهرک جدید در حاشیۀ شهر تاریخی جیرفت، دادستانی ضمن بازدید میدانی از محل پروژۀ شهر جدید، دستور توقف موقت کار را صادر کرد».
افشین صالحی‌نژاد تاکید کرد: «بایستی کار در محدودۀ اراضی شهرک جدید تا بررسی کارشناسی مجدد متوقف شود».
به نقل از ایسنا کرمان، وی تصریح کرد: «آثار تاریخی خط قرمز و میراث‌فرهنگی ماست و باید برای حفظ و نگهداری از آن دقت شود».
صالحی‌نژاد با یادآوری اینکه شهر قدیم یکی از دو محوطۀ تاریخی مهم جیرفت است که شرایط ثبت جهانی را دارد، گفت: «نباید اجازه داد سهم این آثار تاریخی ارزشمند در ثبت جهانی از دست برود».
دادستان جیرفت اضافه کرد: «دستگاه قضایی با قاطعیت از اجرای طرح نهضت ملی مسکن حمایت می‌کند اما مسئولان راه و شهرسازی باید در مناسب‌ترین مکان و پس از انجام اقدامات کارشناسی این طرح را عملیاتی و اجرا کنند».
با این دستور دادستانی به نظر می‌رسد لااقل تا هفتۀ پایانی اردیبهشت‌ماه خطری شهر دقیانوس را تهدید نکند اما پس از آن، همه چیز به عزم و ارادۀ همۀ مسئولان برای پاسداشت و نگاهبانی از تاریخ غنی این منطقه از ایران بستگی دارد. آیا دقیانوس دفن می‌شود؟ باید منتظر تصمیمات جدید متولیان ماند.
گفتنی است ارسلان ملکی رئیس سازمان ملی زمین و مسکن ۱۸ اردیبهشت‌ماه در جلسۀ شورای مسکن جنوب کرمان، در مورد اختلاف نظرها در رابطه با زمین جیرفت، گفت که میراث برای ما مهم است اما کار کارشناسی باید در کوتاه‌ترین زمان انجام شود و تکلیف یک زمین برای ما مشخص شود.
در همین حال نماینده جیرفت و عنبرآباد تاکید کرد که برای ساختوساز مسکن ملی در زمین ۲۱۶ هکتاری جیرفت که احتمال تاریخی بودن محوطه آن وجود دارد، عجله نشود.
ذبیح‌الله اعظمی با بیان اینکه اساتید مختلف باستان‌شناسی اعلام کرده‌اند محوطۀ مشخص شده برای ساختوساز، یک محوطۀ باستانی است تاکید کرد که به دنبال ثبت جهانی مسجد و شهر قدیم جیرفت هستیم و اگر ببینند ساختوساز انجام شده ثبت جهانی تایید نمی‌شود.
*منتشر شده در هفته‌نامه استقامت / شماره 848
نظر خود را بنویسید