فردای‌کرمان ـ گروه جامعه: نشست معرفی، تحلیل و بررسی کتاب «تاریخ آب و آبیاری استان کرمان» اثر محمد برشان که روز دوشنبه با همت پژوهشگاه افضلی‌پور در محل کتابخانۀ مرکزی دانشگاه باهنر برگزار شد، فرصتی بود تا باری دیگر موضوع غفلت از قنات‌ها و تخریب این سازه‌های شگفت‌انگیز تاریخی در استان کرمان یادآوری شود.
برشان ـ پژوهشگر و مدیر مرکز قنات استان کرمان با ارائۀ گزارشی دربارۀ اهمیت قنات‌ها و با اشاره به تخریب گستردۀ این سازه‌ها گفت: «متاسفانه قنات‌ها از پشت عینکی مه‌آلود دیده می‌شوند». وی از دانشگاهیان و مسئولان خواست تا قنات‌ها را دریابند. این پژوهشگر از تخریب قنات‌ها با تعبیر «بلای خانمان‌سوز» یاد کرد و گفت که باید برای این وضعیت فکری بشود.
به گزارش خبرنگار فردای‌کرمان، در ابتدای این نشست سید محمدعلی گلاب‌زاده ـ پژوهشگر تاریخ و مدیر مرکز کرمان‌شناسی با قدردانی از کوشش‌های محمدبرشان در حوزۀ کاریز گفت: «ای کاش این نشست در زمانی بود که زلال جاری آب قنات‌ها و پایاب و مظهرهای قنات‌ها را و آنچه که تاریخ ما را در گذشته رقم زد و به ما عزت و سرافرازی و بالندگی بخشید را داشتیم اما متاسفانه امروز در جلسه‌ای هستیم که تنها نام و یادی از قنات را داریم».
وی افزود: «آقای برشان در دهه‌های اخیر تمام همت خود را به‌کار گرفته تا از مخمصه‌ای که در بهره‌برداری از منابع آبی پدیده آمده معبری و مسیری پیدا کند تا برون‌رفتی از این وضعیت بسیار اسفبار داشته باشیم هرچند توفیق کاملی نه نصیب ایشان و نه دیگران شد اما امیدواریم فرهنگ ارزش‌های قنات و آب و آبیاری که ایشان مطالعات گسترده‌ای در خصوص آن داشته برجای بماند».
گلاب‌زاده با بیان اینکه قنات از پدیده‌هایی است که به‌عنوان نماد سرافرازی جامعۀ ما به خصوص در مناطق کویری محسوب می‌شود، اظهار کرد: «روزگاری آب را با سختی و دشواری از زیر زمین هدایت می‌کردیم به گونه‌ای که هم از تبخیر آب جلوگیری و هم منابع آب زیرزمینی تغذیه می‌شد. نتیجه این شد که در سرزمین کویری که دمای هوا در تابستان گاهی به 50 درجه هم می‌رسد کشاورزی داشتیم و هزاران سال زندگی کردیم».
وی گفت: «افسوس که نسل جدید و آن‌ها که تصور کردند اندیشه‌ای فراتر از نیاکان دارند آنچه ساخته شده بود را بر باد دادند. شیرۀ جان زمین را گرفتیم و امروز شاهد فرونشست زمین و فاجعه‌ای هستیم که دیگر جلودار آن نیستیم».
ادعای کرمان خاستگاه قنات
محمد برشان ـ پژوهشگر و نویسندۀ کتاب «تاریخ آب و آبیاری در استان کرمان» نیز در این مراسم گفت: «بنا به نوشتۀ کلیۀ مورخان ایرانی و خارجی، قنات برای اولین‌بار در فلات ایران شکل گرفت».
وی افزود: «بنا به گفتۀ بیشتر مورخان، مبداء قنات کرمان است. البته برخی از دوستان ما در دیگر استان‌ها به این ادعا ایراد می‌گیرند ولی قدیمی‌ترین قنات ایران قنات مادین شهداد است».
وی اظهار کرد: «استان کرمان به لحاظ تعداد قنات‌ها در ایران هفتم و به لحاظ آبدهی قنات‌ها سوم است. ما در استان سه قنات ثبت‌جهانی نیز داریم و این، افتخار بزرگی است که قنات جوپار به‌عنوان اولین موزه قنات ایران معرفی می‌شود».
غفلت از سرمایۀ تاریخی
وی سپس با انتقاد از بی‌توجهی به قنات‌ها گفت: «متاسفانه قنات‌ها از پشت عینکی مه‌آلود دیده می‌شوند».
این پژوهشگر توضیح داد: «مدیریت ثابت و یکپارچه‌ای در این زمینه وجود ندارد و دستگاه‌های متعددی مسئولیت دارند، قانون توزیع عادلانه آب نگاه درستی به قنوات ندارد و اغراق نیست اگر بگویم این قانون شکست بزرگ تمدن قناتی ایران را رقم زد. طرح تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی هم در این زمینه هیچ کاری نتوانست بکند».
وی با بیان اینکه از قنات که می‌گوییم، حرف از تمدنی می‌زنیم که هزاران سال این سرزمین را نگه داشته است، ادامه داد: «در اواخر دورۀ زندیه و اوایل قاجار 72 رشته قنات از اطراف شهرکرمان و در زیر سطح شهر عبور می‌کرده که مهم‌ترین آن قنات شهرآباد بوده است. اکنون اما همۀ این قنات‌ها خشک شده و همین باعث ایجاد چالش‌هایی در شهر شده و خواهید دید که روزی فاجعه‌ای به بار خواهد آمد».
ویرانی قنات‌های سیرجان و رفسنجان
نویسندۀ کتاب «تاریخ آب و آبیاری در استان کرمان» سپس اظهار کرد: «از لحاظ تعداد قنات‌ها در یک مقطع تاریخی در استان کرمان، بم با 45 رشته قنات اولین موقعیت را داشت. الان پرآب‌‌ترین قنات جهان در این شرایط خشکسالی و تغییر اقلیم در بم است».
وی افزود: «در حال حاضر، بزرگ‌ترین ویرانی قنات‌ها را در سیرجان و رفسنجان داریم. در رفسنجان علاوه بر اینکه قنات‌ها ویران شدند فرونشست گسترده‌ای رخ داده است. فرونشست زمین مرگ زمین است».
برشان با بیان اینکه عوامل متعددی از جمله قانون توزیع عادلانه آب در نابودی قنات‌ها موثر بوده است، گفت: «بزرگ‌ترین بلایی که باعث خشک شدن قنات‌ها شده سوءمدیریت است».
وی ادامه داد: «از عوامل مهمی که باعث می‌شود قنات جدید شکل نگیرد گران بودن احداث آن است. تنها هزینۀ «نوکنی» قنات به متری یک میلیون و 200 هزار تومان رسیده است».
وی اظهار کرد: «از مقنی‌ها حمایت نمی‌شود و این حرفه رفته‌رفته در حال فراموشی است».
وی تصریح کرد: «باید فکری برای بلای خانمان‌ساز تخریب قنات‌ها بکنیم».
وی اضافه کرد: «دست نیاز به سوی متولیان و دانشگاهیان دراز می‌کنم و از آن‌ها می‌خواهم که قنات‌ها را دریابند».
گردشگری قنات
مدیر مرکز قنات استان کرمان همچنین بیان کرد: «در حال حاضر 11 قنات در استان در پروسۀ ثبت ملی است و امیدوارم میراث‌فرهنگی در این زمینه همکاری کند».
وی سپس با اشاره به شکل‌گیری گردشگری قنات تاکید کرد: «گردشگری قنات باید حمایت شود تا به جایگاهی برسد که استان به جایگاه نخست در این زمینه برسد».
وی افزود: «در نیمۀ اسفندماه یزدی‌ها قنات مشیز در مهریز را قرق می‌کنند و اجازۀ ورود خودرو به حوزۀ قنات را نمی‌دهند. بازدیدکنندگان باید با پرداخت هزینه به پارکینگ، خودرو را در محل مخصوصی پارک کنند و با خودروهای ون به محل قنات بروند که این هم هزینه دارد، بازدید از قنات نیز نیاز به تهیۀ بلیت دارد. ما باید این نوع از مدیریت را دربارۀ سه قنات جهانی استان داشته باشیم».
وی در بخش دیگری از اظهاراتش دربارۀ اهمیت آب در تاریخ و تمدن سرزمین ایران و فرهنگ شکل‌گرفته حول قنات نیز توضیحاتی داد.
توهم فراوانی آب
در بخش دیگری از این نشست، مهدی ایرانی‌کرمانی ـ نویسنده و پژوهشگر اظهار کرد: «دربارۀ تاریخ قنات و کاریز صحبت می‌شود اما راجع به قناعت و صرفه‌جویی در مصرف آب چه در صنعت و چه محیط شهری چیزی گفته نمی‌شود».
وی برای اینکه عدم صرفه‌جویی در مصرف آب را در استان و کشور یادآوری کند، مقایسه‌ای با آلمان انجام داد و گفت: «نزولات آسمانی آلمان 10 برابر کرمان است. میانگین مصرف هر شهروند آلمانی با 1000 میلی‌متر بارندگیِ سالانه 100 لیتر در روز است در حالی که سرانۀ شهروندان در کرمان 300 لیتر در روز است!».
وی ادامه داد: «فرهنگ قناعت و صرفه‌جویی از جامعۀ ما رخت بربسته و داریم با توهم وفور آب زندگی می‌کنیم و آب را اسراف می‌کنیم».
وی تاکید کرد: «دربارۀ تاریخچه صرفه‌جویی که در فرهنگ ما نهادینه بود باید صحبت شود».
به گزارش خبرنگار فردای‌کرمان، برخی دیگر ازکارشناسان از جمله دکتر هرمزدنقوی، مهندس شکیبایی از شرکت آب منطقه‌ای و رسول دولت‌آبادی نیز در این مراسم سخنانی را مطرح کردند.
در پایان مراسم از سوی بنیاد ایران‌شناسی شعبه کرمان، پژوهشکده کرمان‌شناسی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان، دانشگاه شهید باهنر کرمان و بهیاران طبیعت از محمد برشان تجلیل شد.
دکتر محمدرضا صرفی مجری این برنامه بود که در بخشی از سخنانش خبر داد که در پژوهشگاه افضلی‌پور، هستۀ پژوهشی آب و قنات تاسیس می‌شود. / الف
نظر خود را بنویسید