فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: صحنۀ پرتکراری که در بسیاری از شهرها و روستاها و حاشیۀ راه‌ها در استان کرمان می‌توان دید بناهای تاریخی مهجور و بی پناهی است که به حال خود رها شده‌اند. برخی نیمه‌جان و برخی ویران. دولت با این ادعا که پول ندارد از انجام وظیفۀ خود در برابر میراث معماری و تاریخی و فرهنگی ما ناتوان مانده است. طی یک دهۀ اخیر، واگذاری بناها به سرمایه‌گذار بخش خصوصی به‌عنوان اکسیر معجزه‌گر حفاظت و زنده کردن آثار تاریخی معرفی شده است. استان کرمان در این خصوص هم چندان موفق نبوده است. حمید روحی ـ کارشناس باسابقۀ میراث‌فرهنگی و معاون پیشین میراث‌فرهنگی استان در گفت‌وگو با فردای‌کرمان یکی از دلایل ناکامی کرمان در مراقبت از سرمایه‌های تاریخی و فرهنگی خود را فرایند پیچیده و سخت واگذاری به بخش خصوصی ذکر کرد و وقتی پرسیدم که شرایط در کل کشور یکسان است، چرا دیگر استان‌ها در این زمینه موفق‌تر بوده‌اند به برخی از ضعف‌هایی اشاره کرد که دستگاه متولی میراث‌فرهنگی در استان با آن مواجه بوده است.
روحی با اشاره به تجربۀ گذشتۀ کرمان در واگذاری بناهای تاریخی به سرمایه‌گذار بخش خصوصی توضیح داد: «در دهۀ 80 خورشیدی طرح پردیسان با هدف تغییر کاربری برخی بناهای ارزشمند تاریخی به مراکز ارائه خدمات گردشگری از سوی سازمان میراث‌فرهنگی اجرا شد. در این طرح، فرایند مرمت و احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی معلوم شده بود. یکی از بناهایی که در استان کرمان ذیل طرح پردیسان قرار گرفت مجموعۀ حاج‌آقاعلی رفسنجان بود. مقداری هم کار در آن انجام شد ولی به پایان نرسید و رها شد».
وی تصریح کرد: «متاسفانه هیچ بنای تاریخی در دورۀ طرح پردیسان در استان کرمان به بهره‌برداری نرسید».
وی ادامه داد: «اوایل دهۀ 90 خورشیدی دولت خیلی جدی به این موضوع ورود کرد تا واگذاری و بهره‌برداری از بناهای تاریخی از سوی بخش خصوصی به راحتی اتفاق بیفتد. برای این هدف، صندوق احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی به‌عنوان زیرمجموعۀ سازمان وقت میراث‌فرهنگی شکل گرفت و وظیفه پیدا کرد تا تمام بناهای تاریخی که واجد شرایط قانونی است را به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی واگذار کند».
وی افزود: «در همین حال، فرایند قانونی واگذاری تمام املاک دولت تحت عنوان قانون شرایط واگذاری طرح‌های تملک دارایی‌سرمایه‌ای جدید و نیمه‌تمام و تملک‌شده و آمادۀ بهره‌برداری نیز تدوین و دستورالعمل کمیسیون ماده 27 براساس آن تعریف شد».
روحی گفت: «مطابق این قانون، تمام ابنیۀ در اختیار همۀ دستگاه‌های دولتی که قابل واگذاری به بخش خصوصی است را می‌توان به روش‌های متعدد که معروف‌ترین آن بی‌اوتی (BOT) است واگذار کرد. این دستورالعمل در سال 93 ابلاغ شد ولی دربارۀ بناهای تاریخی مشکلی که داشتیم این بود که وزارتخانه تکلیف کرد که تمام شرایط واگذاری به‌صورت متمرکز در تهران و از طریق صندوق احیا باید اتفاق بیفتد».
وی توضیح داد: «بنای تاریخی در کرمان و سرمایه‌گذار هم در کرمان است ولی باید مسیر صندوق احیا را از طریق تهران طی کند. به تهران برود و درخواست سرمایهگذاری و طرح خود را ارائه کند، پیشنهاد در تهران بررسی می‌شود و در صورت تایید، مراحل قانونی برای برگزاری مزایده طی می‌شود و سرمایه‌گذار باید در مزایده صندوق احیا شرکت کند. اگر برنده بشود، باید بقیۀ کارها را در کرمان انجام دهد. فرایند واگذاری در تهران و بخشی از نظارت برعهدۀ کارشناسان صندوق در تهران و بخشی در میراث‌فرهنگی استان‌ها انجام شود».
وی ادامه داد: «این در حالی است که از طریق کمیسیون ماده 27 تمام دستگاه‌ها می‌توانند املاک خود را واگذار کنند».
وی با بیان اینکه بزرگ‌ترین مشکل ما در استان کرمان این است که همۀ فرایند واگذاری پروژه‌های میراثی باید به صورت متمرکز در تهران انجام شود، اظهار کرد: «البته شنیدم در دولت جدید مجدد بخشنامه داده‌اند که واگذاری در استان‌ها انجام شود».
روحی افزود: «در سال‌های گذشته از بین کل بناهای تاریخی که در اختیار میراث‌فرهنگی استان است تنها کاروانسرای وکیل آن هم بعد از حدود دو دهه به بانک گردشگری واگذار شد، یک خانۀ تاریخی در شهربابک واگذار شد و خانه‌های تاریخی امینی و غفاری در شهر کرمان».
معاون پیشین میراث‌فرهنگی استان کرمان تصریح کرد: «بناهای تاریخی زیادی در استان کرمان وجود دارد که می‌تواند به راحتی به سرمایه‌گذار واگذر شود ولی مسیر واگذاری پیچیده و سخت است».
وی خاطرنشان کرد: «اگر از طرف استان پیگیری شود که تمام مراحل واگذاری بناها به خود استان سپرده شود تا سرمایه‌گذاران مجبور نباشند از طریق صندوق احیا اقدام کنند، از آن‌جایی که هم توان کارشناسی و هم سرمایه‌گذار و هم مشاوران خیلی خوبی در استان داریم که بتوانند گزارش‌های مطالعاتی لازم را تهیه و چارچوب سرمایهگذاری را مشخص کنند، بسیاری از بناهای تاریخی را می‌توان مرمت و احیا کرد».
وی با تاکید بر اینکه تمرکز واگذاری در وزارتخانه بزرگ‌ترین مشکل ماست و اختیارات آن باید به استان واگذار شود، افزود: «در صورتی که واگذاری در خود استان کرمان انجام شود، آگهی‌های مزایده در روزنامه‌های محلی منتشر می‌شود و کسانی که می‌خواهند در بناهای کوچک سرمایهگذاری کنند راحت‌تر می‌توانند فرصت‌ها را شناسایی کنند».
روحی اظهار کرد: «بناهای زیادی داریم که برای آن متقاضی سرمایهگذاری هم داشته‌ایم ولی نتوانسته‌ایم آن را احیا کنیم».
وی بیان کرد: «اگر واگذاری بناها به کمیسیون ماده 27 سپرده شود و این کمیسیون باقدرت به موضوع بناهای تاریخی ورود کند، بیشتر کاروانسراهای بین‌راهی در مسیر کرمان به سیرجان، کرمان به سمت یزد و کرمان به سمت راور و بسیاری از بناهای دیگر را می‌توان در مدت یک دورۀ پنج، شش ماهه به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی واگذار کرد».
این کارشناس باسابقۀ میراث‌فرهنگی با تاکید بر اینکه بهترین راه برای احیای بناهای تاریخی واگذاری آن به بخش خصوصی است، گفت: «در توان دولت نیست همۀ بناها را مرمت کند. اگر هم توان داشت و مرمت می‌کرد در صورتی که مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گرفت، تخریب می‌شد. ضمن اینکه شکل بهره‌برداری از بناها در ساختارهای دولتی دیده نشده و نمی‌توانند آن را تجهیز کرده و بهره‌برداری قرار دهند».
ضعف‌های متولی دولتی
فرایند واگذاری بناهای تاریخی از طریق صندوق احیا در کل کشور یکسان است ولی در بسیاری از استان‌ها از جمله یزد و اصفهان و تهران بناهای زیادی واگذار شده‌اند. چرا فقط استان کرمان از این قانون متضرر شده است؟ فکر نمی‌کنید عواملی در خود استان وجود دارد که مانع از احیای بناها شده است؟
معاون پیشین میراث‌فرهنگی استان کرمان در پاسخ به این پرسش گفت: «همۀ بناهایی که مرمت و احیا می‌شوند با کاربری‌هایی مثل اقامتگاه و سفره‌خانه به‌عنوان زیرساخت حوزۀ گردشگری مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. در اداره میراث‌فرهنگی استان در چند سال اخیر تعامل لازم بین بخش میراثی و گردشگری نبوده، تمرکز جدی و مستمری هم بر واگذاری بناها وجود نداشته و توانی که باید صرف این کار می‌شد، نشد».
روحی افزود: «حوزۀ میراث‌فرهنگی و گردشگری نیاز به تخصص دارد و در کنار تخصص، دلسوزی و تمرکز و پیگیری و برنامه هم نیاز است».
وی ادامه داد: «یکی از مشکلات در استان ما این است که تمرکز کافی بر موضوع واگذاری و احیای بناهای تاریخی نداشتیم».
وی با بیان اینکه اگر تعامل بیش‌تری بین بخش‌های دخیل در این موضوع وجود داشت و بنیۀ تخصصی حوزه‌های میراث و گردشگری در بخش دولتی تقویت می‌شد نتیجۀ بهتری می‌گرفتیم، اظهار کرد: «ضمن اینکه تعداد مدیرانی که در میراث‌فرهنگی استان کرمان در سال‌های اخیر به دفعات تغییر کرده‌اند نسبت به دیگر استان‌ها خیلی بیشتر است».
وی اضافه کرد: «معاونت گردشگری و میراث‌فرهنگی دو معاونت بسیار مهم در هر استانی هستند که در اوایل دهۀ هشتاد به‌عنوان ادارۀ مجزا انجام وظیفه می‌کردند ولی الان در اداره کل میراث‌فرهنگی متمرکز شده‌اند. در هر استانی که این دو معاونت قوی‌تر و تخصصی‌تر عمل کرده‌اند و حمایت بیش‌تری از آن‌ها وجود داشته است، نتایج بهتری حاصل شده است».
فرصت‌های طلایی سرمایهگذاری
استاندار جدید، کرمان را سرزمین فرصت‌های طلایی خوانده و بر تسهیل و حمایت از سرمایهگذاری تاکید دارد. دربارۀ بناهای تاریخی چه پیشنهادی به مدیریت استان دارید تا تکاپوی بیش‌تری در حوزۀ میراث‌فرهنگی و ساماندهی بناهای تاریخی شاهد باشیم؟
این کارشناس میراث‌فرهنگی در پاسخ به این پرسش فردای‌کرمان گفت: «در دو، سه سال اخیر اتفاق خوبی که افتاد این بود که از اعتبارات مالی شرکت‌های بزرگ صنعتی و معدنی تحت عنوان مسئولیت اجتماعی و فرهنگی به برخی از حوزه‌ها در استان داده شد. در میراث‌فرهنگی هم این اتفاق افتاد از جمله اینکه با حمایت شرکت مس، در تعدادی از تک‌بناهای تاریخی هزینه شد و مرمت صورت گرفت».
وی افزود: «به نظر من، بهتر این است که بسته‌هایی که با عنوان مسئولیت اجتماعی تعریف می‌شود و در اختیار سازمان برنامه و بودجه قرار می‌گیرد را به صورت متمرکز به برخی بناهایی که در حوزۀ جغرافیایی همان شرکت‌هاست اختصاص دهند. مثلا گل‌گهر در بناهای تاریخی سیرجان یا بناهای مسیر کرمان به سیرجان سرمایهگذاری و آن را مرمت کند و به بهره‌برداری برساند».
وی ادامه داد: «البته شرکت‌های صنعتی در سیرجان یکی دو خانۀ تاریخی را مرمت کرده‌اند ولی این اصلا متناسب با نیازی که وجود دارد نیست».
روحی با بیان اینکه حدود دو سال قبل شرکت مس نیز به بافت تاریخی بیاض ورود کرد و هزینه‌‌ای برای مرمت آن اختصاص داد، اظهار کرد: «اگر بافت تاریخی بیاض در بسیاری از استان‌های دیگر بود به‌عنوان یک سایت بزرگ تاریخی و فرهنگی مورد توجه قرار می‌گرفت. می‌توان این بافت تاریخی را احیا کرد و از آن‌جایی که در مسیر جادۀ اصلی قرار دارد به‌عنوان اقامتگاه یا سایر کاربری‌های موردنیاز گردشگری از آن استفاده کرد».
وی اضافه کرد: «بیاض می‌تواند یکی از پایلوت‌های سرمایهگذاری و تمرکز اعتبارات در حوزۀ مسئولیت‌های اجتماعی شرکت مس باشد».
معاون پیشین میراث‌فرهنگی استان کرمان گفت: «در سال‌های گذشته اعتباراتی که تامین می‌شد را بین هفت، هشت بنا توزیع می‌کردند و با آن مرمت اضطراری انجام می‌شد. بناها با مرمت اضطراری نجات پیدا می‌کنند ولی به مرحلۀ احیا و بهره‌برداری نمی‌رسند».
روحی افزود: «اگر استاندار محترم می‌خواهند در حوزۀ مرمت و احیای بناهای تاریخی اتفاقی را رقم بزنند پیشنهادم این است که در هر شهرسهتان یکی، دو بنای خیلی مهم را به عنوان پایلوت سرمایهگذاری به بخش خصوصی تعیین و واگذار کنند».
وی بیان کرد: «در شهر کرمان مجموعۀ بیمارستان مرسلین به انضمام بنای شرکت فرش می‌تواند به‌عنوان یکی از ابَرپروژه‌های مرمتی کشور شکل بگیرد».
وی خاطرنشان کرد: «اگر این مجموعه مرمت و احیا شود و به بهره‌برداری برسد هم موزۀ فرش را خواهیم داشت و هم می‌توان در این سایت، اقامتگاه و فضای خدماتی تعریف کرد. بیمارستان مرسلین قدیم که هنوز بنا سرپا و قابل احیاست می‌تواند درحوزۀ توریست درمانی خدمات بدهد».
وی ادامه داد: «از استاندار محترم دعوت می‌کنم از نزدیک از شرکت فرش و بیمارستان مرسلین بازدید کنند».
وی یادآور شد: «بیش از دو دهه است که هر استانداری می‌آید به شرکت فرش ورود کرده ولی هنوز مرمت و احیای آن به نتیجه نرسیده است».
این کارشناس میراث‌فرهنگی اضافه کرد: «در دیگر شهرستان‌ها هم می‌توان چنین بناهایی را با کمک شرکت‌های اقتصادی مشخص و مرمت و احیا کرد».
شمال استان در کانون توجه
ورود شرکت‌های بزرگ به موضوع مرمت و احیای بناهای تاریخی ایدۀ خوبی است اما در همۀ شهرستان‌ها که شرکت‌های توانمندی مثل گل‌گهر و مس نداریم. اگر قرار باشد این ایده را در استان به‌طور جدی دنبال کنند شهرستان‌هایی مثل جیرفت یا کرمان با وجود غنای فراوانی که دارند بی‌نصیب می‌مانند و فعالیت شرکت‌های بزرگ به کارهای کوچک در شهرستان‌های محل استقرار خودشان محدود می‌شود؛ این را قبول دارید؟
روحی در پاسخ به این پرسش گفت: «سال گذشته ار محل اعتبارات مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به شهر کرمان هم میلیاردها تومان کمک شد. این پول به بخش‌های متعدد از جمله بهداشت و آب و میراث‌فرهنگی تزریق شد».
وی افزود: «ضمن اینکه بیش‌ترین تمرکز ابنیۀ تاریخی واجد ارزش که قابلیت احیا و بهره‌برداری دارند تقریبا در حوزۀ سیرجان و رفسنجان و کرمان و شمال استان و بم است».
وی ادامه داد: «در جیرفت که به آن اشاره کردید تک بنای تاریخی داریم ولی به گستردگی و ارزش بناهای شمال استان نیست. در عوض در جیرفت محوطه‌های باستانی و تاریخی بسیار باارزشی داریم که می‌توانند به عنوان سایت‌های گردشگری مورد توجه قرار گیرند».
وی بیان کرد: «پیشنهادی که دادم برای مرمت و احیای آن دسته از بناهای تاریخی است که قابلیت تبدیل به اقامتگاه و سایر زیرساخت‌های گردشگری دارند».
وی تاکید کرد: «به جای اینکه اعتبارات مسئولیت اجتماعی پراکنده شود بهتر است در تک‌بناهای واجد ارزش که قابلیت بهره‌برداری دارند هزینه شود». / الف
نظر خود را بنویسید