فردای‌کرمان ـ دکتر افشین صالحی*: در گذشتۀ تاریخی تا به امروز واژۀ عطار به فروشندۀ گیاهان دارویی و مشتقات مربوط به آن اطلاق می‌شود و کاری که عطار انجام می‌داده شامل: جمع‌آوری، تهیه و عرضۀ محصولات دارویی گیاهی و درمانگری به روش سنتی است که محصولات خود را در مکانی به نام عطاری به فروش می‌رساند. واژۀ عطار و عطاری از رایج‌ترین کلمات در متون تاریخی ایران خصوصا در سفرنامه‌های سیاحان از جمله مینورسکی و برادران شاردن و ... دورۀ صفویه به بعد است که خود نشان‌دهندۀ رونق این حرفه در این مقاطع تاریخی ایران بوده است.
در دورۀ صفویه مقام و منصبی وجود دارد به نام عطارباشی که وظیفۀ وی همکاری با حکیمان و همچنین نظارت بر خوراک و نوشیدنی شخصیت‌های درباریان و تهیه نسخه‌های دارویی بوده است.
سابقۀ شغل عطاری و شناخت گیاهان دارویی از ادوار قدیم در فرهنگ ایرانیان نهفته و تاکنون باقی مانده است که در روزمرگی زندگی ایرانیان چه در اموری مثل طبخ غذا، مداوای بیماری‌ها، حفظ سلامتی و شادابی استفاده می‌شده است.
در دورۀ هخامنشیان با توجه به تصاویری که در پلکان شرقی کاخ آپادانا موجود است تصاویری از نمایندگان مردمان سرزمین هند مشاهده می‌گردد که به احتمال زیاد ادویه و یا گیاهان دارویی را به عنوان بهترین هدیه سرزمین خود به تقدیم می‌کنند. در دوره‌های بعد رونق این حرفه باعث شکل‌گیری بازارهای ویژه عطاری در نقاط مختلف می‌شود.
نظامی عروضی در قرن ۶ هجری از بازار عطاران در نیشابور یاد می‌کند که وجود شخصیت‌هایی همچون حکیم عطار نیشابوری خود حاکی از اهمیت این شغل در بین علما و دانشمندان بوده است. در دوران صفویه خصوصا عهد شاه عباس دوم صفوی نیز مکان‌هایی در بازارها و کاروانسراها وجود داشته که به شغل عطاری می‌پرداختند، شاردن در سفرنامه خود این مسئله را ذکر می‌کند.
راه اندازی مغازه‌هایی در محلات و دکان‌های محله‌ای عطاری به دوره قاجار باز می‌گردد و از مشاغل خاص به حساب می‌آمد و در این دوره باعث گردید که این شغل از مشاغل دیگر مثل بقالی تفکیک شود و در اواخر همین دوره بود که نظام‌نامه‌ای برای شغل عطاری تدوین می‌شود و قوانینی را در نظر می‌گیرند.
در ایالت کرمان نیز از گذشته تا به امروز این شغل مورد توجه جامعه و مردم بوده است؛ وجود راه ادویه و آثار به جا مانده از آن و همچنین مکان‌های فروش داروهای گیاهی و عطاری که در سطح شهر کرمان هم بسیار دیده می‌شود در کنار کاروانسرای هندی‌ها و خاندان‌های معروف این حرفه مثل خاندان‌های عطارپور، عطارزاده صعصعی و .... نشان دهنده پرداختن بسیاری از مردم از گذشته تا به امروز به این شغل می‌باشد.
شرایط خاص جغرافیایی و اقلیمی کرمان خصوصا آب و هوای مناسب، کوه‌ها، دشت‌های وسیع و دره‌ها باعث تنوع و تعدد گیاهان دارویی شده است. وجود موقعیت تجاری کرمان در مسیر بندر گمبرون یا بندرعباس خود بر رونق تجارت گیاهان دارویی و ادویه افزوده است.
سبک زندگی و ساختار فرهنگی مردم کرمان، اعتقاد به اثر شفابخش در مداوای بیماری‌ها و مطبوع کردن خوراکی‌های سنتی در این ایالت و همچنین توجه به سلامت و شادابی باعث گردیده که در برخی از خانه‌ها داروخانه‌های خانگی وجود داشته باشد. حتی در فرهنگ کرمانیان همراه کردن کیسه‌های مخصوص ادویه (مفشو) در جهیزیه دختران امری معمول بوده است.
امروزه ارزش اقتصادی و میزان اشتغال‌زایی این حرفه بر متخصصان پوشیده نیست و یکی از سالم‌ترین و مهم‌ترین مشاغلی که با ساختار فرهنگی و اجتماعی کرمانیان نیز منطبق است حرفه عطاری است.
آقای محمدحسین حسین‌زاده عطار فرزند حاج مهدی حسین‌زاده عطار که خود از پیشکسوتان این حرفه است ذکر می‌کند که این شغل در خاندان وی به صورت ارثی به ایشان رسیده است و علاقمندی خویش را به این شغل تا بدانجا می‌داند که حدود نیم قرن در این حرفه فعالیت دارد. وی یکی از نگرانی‌های خود را عدم اشتغال و توجه جوانان و فرزندان به این حرفه می‌داند که این امر نشات گرفته از بی علاقگی جوانان است. وی معتقد است که هنوز برخی از گیاهان دارویی و گیاهان خوراکی سرمنشاء سرزمین پهناور هند را دارند مثل هل رسمی، قلم فور، (میخک) جوزهندی، هل باد، زنجبیل و دارچین.
با توجه به مطالب بالا، امروزه لازم است که با اتخاذ تدابیری این حرفه، تاریخچه، اهمیت و جایگاه شغلی آن به جامعه یادآوری شود تا در راه شناخت، حفظ و انتقال آن به نسل‌های بعد از طریق راهکارهای موجود اقدام شود.
لذا برگزاری نشست‌ها و همایش‌های تخصصی، برگزاری تورهای گردشگری شناخت گیاهان دارویی و همچنین توجه به رونق بازار عطاری در سبد گردشگری شهری کرمان، پیشنهاد می‌شود.
*دکتری تاریخ و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی کرمان
**عکس تزیینی است.
نظر خود را بنویسید