گروه جامعه ـ بازار تاریخی کرمان که از قرن‌ها پیش تاکنون مهم‌ترین مرکز مبادلات تجاری در شهر بوده اکنون نیز با همان کاربری گذشته‌ی خود فعالیت می‌کند اگرچه دیگر نه نقش مرکزیت را دارد و نه توانسته همه‌ی کارکردهای گذشته‌ی خود را حفظ کند. از بین عناصر متعدد تاریخی در این بازار از کاروانسرا و آب‌انبار گرفته تا حمام و مسجد و میدان؛ بیش‌ترین فعالیت در حجره‌های بازار صورت می‌گیرد و کسبه‌‌هایی که به حجره‌داری مشغولند، زیر نظر فرمانداری کرمان انتخاباتی را برگزار و چهار نفر را به‌عنوان هیات امنا بازار برای پیگیری امور و مسائل خود برای چهار سال انتخاب کرده‌اند. البته کل مجموعه‌ی بازار به سه بخش تقسیم شده و اکنون دو نفر مسئولیت راسته‌بازار ارگ تا حمام گنجعلیخان، یک نفر حمام گنجعلیخان تا پایان بازار سرپوشیده و یک نفر هم مسئولیت راسته‌ی مظفری و قدمگاه را به‌عهده دارد.
با سعید حاج‌مرادعلی که یکی از دو هیات امنای راسته‌بازار ارگ تا حمام گنجعلیخان است درباره‌ی مشکلات این کسبه گفت‌وگو کردم. او از جمله بازاریان کرمان است که 40 سال در بازار کرمان مغازه دارد و به گفته‌ی خودش پدر و اجدادش هم در این بازار بوده‌اند.
او در گفت‌وگو با «فردای‌کرمان»، پیش از این‌که به بازار بپردازد، مشکلی که چند سالی است گریبانگیر اصناف کرمان شده است را یادآوری می‌کند؛ رشد افسارگسیخته‌ی واحدهای صنفی. او می‌گوید: «بالغ بر 30 هزار واحد صنفی در شهری که حدود 800 هزار نفر جمعیت دارد پروانه دارند. یعنی به‌ازای هر 26 نفر یک واحد صنفی! این در حالی‌است که در کشورهای دنیا از جمله آمریکا سرانه‌ی واحدهای صنفی یک واحد به‌ازای هر هزار نفر است!».
تاثیر منفی ساروج‌پارس بر بازار کرمان
حاج‌مرادعلی با بیان این‌که این آمار بالای صنفی همه‌ی کسبه‌ی شهر را گرفتار کرده است، می‌افزاید: «با این همه واحد صنفی در سطح شهر، کنار بازار تاریخی چندین مجتمع تجاری بزرگ هم در دست احداث است که فقط در مورد ساروج‌پارس گفته می‌شود چند صد مغازه دارد. این پروژه‌ها را شروع کردند بدون این‌که تاثیر مخرب آن بر اقتصاد بازار را مدنظر قرار دهند. در سه‌راهی شمال‌جنوبی هم سیتی‌سنتر دیگری را دارند می‌سازند و چند سال پیش، خیابان گلبازخان کنار میدان ارگ را هم احداث کردند و حالا در همین خیابان هم دارند مجدد واحد تجاری احداث می‌کنند. قرار است با این تجاری‌ها چه بر سر بازار تاریخی بیاورند؟!».
او ادامه می‌دهد: «این تجاری‌سازی در اطراف بازار در حالی انجام می‌شود که راسته‌ی بازار قلعه‌محمود ما تقریبا نیمه‌متروکه، تعداد زیادی کاروانسرای تاریخی در بازار در آستانه‌ی نابودی و شهر هم از واحدهای صنفی اشباع شده است». حاج‌مرادعلی با بیان این‌که متاسفانه مدیران شهری ما توجهی به آنچه از گذشتگان به ما رسیده ندارند، می‌گوید:
او می‌گوید: «این مجتمع‌ها در حالی ساخته می‌شود که در نقاط مختلف شهر، پاساژ و برج‌های تجاری خالی و متروکه‌اند».
حاج‌مرادعلی سپس به بیان مهم‌ترین مشکلات راسته‌بازار تحت مسئولیت خود می‌پردازد و در ابتدا، به تصمیمی که در گذشته درباره‌ی جابه‌جایی ایستگاه اتوبوس میدان ارگ گرفته شده و به گفته‌ی او بر بازار تاریخی اثر منفی داشته اشاره و اظهار می‌کند: «سال 80 بود که ایستگاه تاکسی و اتوبوس‌هایی که از ماهان و جوپار و دیگر مناطق اطراف به شهر کرمان می‌آمدند را از میدان ارگ جابه‌جا کردند و از همان موقع، روند رکود اقتصادی بازار و میدان ارگ شروع شد. تا آن زمان، مسافرانی که از اطراف به شهر کرمان می‌آمدند از میدان ارگ وارد مجموعه‌ی بازار تاریخی می‌شدند، در طول بازار مایحتاج خود را می‌خریدند، گاهی فالوده، ساندویچ یا کباب و قوتویی هم می‌خوردند، مسیر را ادامه می‌دادند تا به بازار سبزی و میوه می‌رسیدند. ضمن خرید، تفریحی هم می‌کردند و بعد به ایستگاه برمی‌گشتند. اما الان ورودی اصلی بازار کرمان به مشتاق منتقل شده و بیشتر خریدها هم همان اول بازار انجام می‌شود و کم پیش می‌آید کسی به ارگ برسد».
او با نگرانی از متروکه‌شدن بازار ارگ می‌افزاید: «اخیرا هم که مسئولان تمرکز خود را بر میدان گنجعلیخان گذاشته‌اند و حالا بیشتر رفت‌وآمدها از ورودی بازار مسگری انجام می‌شود و این نیز، کار را بر راسته‌بازار ارگ دشوارتر می‌کند».
حاج‌مرادعلی می‌گوید: «اگر همین روند ادامه پیدا کند تا دو سال دیگر هیچ فایده‌ای ندارد در بازار بمانیم و ما هم مجبور می‌شویم بازار را ترک کنیم».
او اظهار می‌کند: «ای‌کاش بخشی از برنامه‌های میدان گنجعلیخان از جمله همین کنسرت ارکستر ملی را در میدان ارگ برگزار می‌کردند. نباید حمایت نقطه‌ای از بازار انجام شود؛ باید کل بازار را مثل یک مجموعه در نظر بگیرند و کاری کنند که جمعیت در همه‌ی آن توزیع شود».
مشکل کمبود جای پارک کنار بازار
او سپس از مشکل نبود جای پارک در مجاورت بازار کرمان خبر داده و اظهار می‌کند: «خیابان گلبازخان را که ساختند اطراف آن محل‌هایی برای پارک خودرو در نظر گرفتند ولی الان اینجا محل توقف ارباب رجوع‌های بانک مسکن و اداره داریی و آموزش و پرورش و پلیس اماکن شده است. منِ بازاری صبح زود اگر کمی دیر برسم هیچ جای پارکی پیدا نخواهم کرد. وضع برای مشتریان بازار که بدتر از این هم هست».
این کسبه‌ی بازار تاریخی کرمان ادامه می‌دهد: «هربار به این مسئله انتقاد کردیم گفتند صبر کنید ساروج‌پارس ساخته و مشکل حل می‌شود. این مجتمع مگر برای صاحبان مغازه‌ها و مشتریان خودش جای پارک نیاز ندارد؟ مگر پارکینگ برای ما و مشتریان ما ساخته؟!».
او به مسدود شدن خیابان تجلی نیز اشاره و اظهار می‌کند: «از زمانی خیابان را بستند، گره بزرگ‌تری بر کار ما بازاریان انداختند و مشکلات‌مان را چند برابر کرده است».
یک سطل زباله هم در بازار نداریم
حاج‌مرادعلی مشکل دیگر این راسته‌بازار را عدم نظافت به‌موقع آن می‌داند و می‌گوید: «در سطح بازار تاریخی کرمان با این وسعت و این تعداد مغازه، هیچ نظافت دایمی انجام نمی‌شود در صورتی‌که در بازارهای تاریخی تهران و تبریز هر قسمت از بازار رفتگر مخصوص به خود را دارد که به‌طور مداوم در بازار حضور دارند».
او تصریح می‌کند: «می‌گوییم بزرگ‌ترین راسته‌بازار تاریخی جهان را داریم؛ در تمام این بازار با این عظمت یک سطل زباله هم وجود ندارد تا مغازه‌داران و رهگذران زباله‌ی خود را آنجا بریزند!».
عضو هیات امنای بازار کرمان می‌گوید: «از ما کسبه انتقاد می‌کنند که چرا زباله‌ها را داخل نایلون زباله نمی‌ریزید؛ من مغازه‌ی کفش‌فروشی دارم. اگر در طول روز 20 جفت کفش بفروشم؛ 20 جعبه‌ی کفش را چه‌طوری داخل نایلون بگذارم؟ در مورد بقیه‌ی مغازه‌ها هم وضعیت همین‌طور است». حاج‌مرادعلی با بیان این‌که صدها بار درباره‌ی مشکل نظافت بازار با مسئولین صحبت کرده‌ایم، اظهار می‌کند: «می‌گویند ما نمی‌توانیم نیروی دایمی برای نظافت بازار بگذاریم. در صورتی‌که اگر این کار را انجام می‌دادند پسماندهای بازار را هم همین نیروی نظافتی بازار می‌توانست جمع کند و درآمد جداگانه‌ای برایش محسوب می‌شد؛ در طول روز شاید 100 کیلو کارتن در بازار تبدیل به پسماند بشود. الان اما شب‌ها که مغازه را تعطیل می‌کنیم زباله‌ها را بیرون در می‌گذاریم تا شهرداری یا کودکان‌کار آن را جمع کنند».
او با اشاره به آلودگی میدان گنجعلیخان در ساعات زیادی از روز می‌گوید: «بیش‌ترِ زباله‌های این میدان را دستفروشانی که کنار ستون‌های میدان بساط می‌کنند آنجا می‌ریزند چون هیچ سطل زباله‌ای هم وجود ندارد».
سرویس بهداشتی ارگ پاتوق معتادان است
این کسبه‌ی بازار تاریخی کرمان درباره‌ی وضعیت سرویس بهداشتی بازار می‌گوید: «سرویس بهداشتی خیلی نسبت به گذشته بهتر شده؛ ولی هنوز هم مشکلات بزرگی داریم. سرویس بهداشتی میدان ارگ به پاتوق معتادان تبدیل شده؛ هیچ نگهداری از آن انجام نمی‌شود و عملا قابل استفاده نیست. در خیابان تجلی نیز سرویس بهداشتی هست که آن هم پولی شده و برای هربار استفاده باید هزینه‌ای پرداخت شود».
او معتقد است اگر شهرداری برای هر بخش بازار یک مامور نظافت در نظر بگیرد، سرویس بهداشتی‌ها هم در اختیار همین افراد قرار می‌گیرد و مشکل حل می‌شود.
فاضلاب بزرگ‌ترین مشکل بازار
در همین حال، عضو هیات امنای بازار کرمان بزرگ‌ترین مشکل بازار را وضعیت فاضلاب آن می‌دادند و درباره‌ی آن می‌گوید: «سال 84 بود که کف‌سازی بازار تاریخی از میدان ارگ تا کوچه بانک ملی با پرداخت هزینه‌ی 500 هزار تومانی از سوی هر یک از کسبه انجام شد. آن‌موقع کانال نسبتا عمیقی در بازار ایجاد کردند و گفتند که می‌خواهیم لوله‌ی فاضلاب بازار کرمان را داخل آن قرار دهیم تا چاه‌های بازار مسدود شود». او اظهار می‌کند: «کانال بسته شد اما فاضلاب ایجاد نشد. یک ماه پیش، در جلسه‌‌ای با معاون محترم عمرانی استاندار نگرانی از وضعیت فاضلاب بازار را مطرح کردیم. گفتند اگر میراث مجوز بدهد این کار احتمالا انجام بشود». او درباره‌ی خطراتی که وضعیت فعلی فاضلاب بازار دارد به اتفاقی اشاره می‌کند که سال 84 رخ داد. حاج‌مرادعلی می‌گوید: «مغازه‌ای که کبابی کل‌حسن بود شب تعطیل شد، فردا که آمدیم دیدیم نیست! چاه زیر مغازه پر شده و مغازه نشست کرده بود. این خطر همچنان درمورد همه‌ی مغازه‌های بازار وجود دارد چون هنوز سیستم فاضلاب ایجاد نشده است».
ممنوعیت شیرآب داخل مغازه فقط در بازار کرمان
او در ادامه‌ی این گفت‌وگو، از نبود شیرآب داخل مغازه‌های بازار گلایه‌مند است و درباره‌ی آن توضیح می‌دهد: «از ابتدای میدان ارگ تا چارسوق، 16، 17 مغازه بود که شیرآب داشتند اما آمدند امتیاز آب را سلب کردند و چیزی که حق مغازه‌داران بود را از آن‌ها گرفتند. گفتند چون دیوارها نم می‌زند و به بازار خسارت وارد می‌شود. سوال ما این است که چرا سیستم فاضلاب را راه‌اندازی نکردند تا مشکل را اساسی حل کنند نه که کسبه را از حق‌شان محروم کنند؟».
حاج‌مرادعلی می‌افزاید: «میراث‌فرهنگی می‌گوید که مصوبه‌ای وجود دارد که در هیچ‌یک از بازارهای تاریخی نباید شیرآب داخل مغازه‌ها باشد. من مرتب به بازارهای تبریز و تهران سر می‌زنم. هیچ ممنوعیتی برای وجود شیرآب داخل مغازه‌ها برای آن‌ها وجود ندارد. چرا این تبعیض در مورد ما در کرمان باید وجود داشته باشد؟».
عضو هیات امنای بازار کرمان تصریح می‌کند: «این مشکلات در کنار رکود شدید اقتصادی، بازاریان کرمان را تحت فشار قرار داده و وضعیت اصلا خوب نیست».
نگران پیاده‌راه سازی در ارگ هستیم
او سپس به پیاده‌راه‌سازی میدان ارگ به‌عنوان تازه‌ترین پروژه‌ای که قرار است در محدوده‌ی بازار تاریخی انجام شود اشاره کرده و می‌گوید: «ما بازاریان مخالف این کار نیستیم اما نسبت به نحوه‌ی اجرای آن واقعا نگرانیم. اگر میدان پیاده‌راه شود ولی جای پاک و دسترسی راحت به وسایل حمل‌ونقل عمومی در کنار آن دیده نشود بازار را کاملا به تعطیلی می‌کشاند».
او می‌افزاید: «در همه جای دنیا وقتی می‌خواهند طرحی اجرا کنند از مردم درباره‌ی آن نظرخواهی می‌کنند. در همه‌ی این سال‌هایی که ما در بازار هستیم حتی یک‌بار نشده قبل از اجرای طرحی از ما نظر بخواهند. ما هر روز از ساعت هشت تا شب ساعت 10 در بازار حضور داریم. بازار محل کار و زندگی ماست ولی برای آن تصمیم می‌گیرند بدون این‌که از ما چیزی بپرسند».
او ادامه می‌دهد: «تاکنون نه درباره‌ی ساروج پارس، نه خیابان گلبازخان و نه پیاده‌راه سازی میدان ارگ از ما هیچ نظرخواهی نشده است. فقط سال گذشته یک‌بار گروهی از سازمان مدیریت آمدند و پرسشنامه‌هایی بین کسبه توزیع کردند که درباره‌ی اقتصاد بازار و مسائلی از این دست سوالاتی مطرح کرده بودند. به‌جز این، هرگز از ما نظری نمی‌پرسند».
او اضافه می‌کند: «مدیران تصورشان نسبت به ما کسبه این است که ما افراد بیسوادی هستیم که هیچ حقی درباره‌ی مجموعه‌ای که در آن کار می‌کنیم نداریم در صورتی‌که نقش کسبه در دوران انقلاب و جنگ و همین الان در حوزه‌ی اقتصاد، برکسی پوشیده نیست».
عضو هیات امنای بازار کرمان راه‌اندازی موزه فرش را یکی از نیازهای بازار می‌داند و پیشنهاد می‌کند: «شب‌بازار در مجموعه‌ی بازار تاریخی کرمان شبیه آنچه در شیراز انجام می‌شود راه‌اندازی شود تا هم دستفروشان ساماندهی شوند و هم مردم از خانه‌هایشان بیرون بیایند».
او همچنین پیشنهاد می‌کند در ملکی که روبه‌روی دادگستری قرار دارد و متعلق به شهرداری و بانک صادرات است، پارک‌سوار راه‌اندازی کنند شبیه آنچه که در میدان آرژانتین تهران انجام شده است. او اظهار می‌کند: «اگر برخی ایستگاه‌های اتوبوس را به اینجا منتقل کنند مانند گذشته مجدد بازار ارگ هم رونق خواهد گرفت».
او می‌گوید: «مسئولان به‌جای این‌که تمرکز خود را بر رونق و احیای بازار تاریخی بگذارند تصمیماتی می‌گیرند که هم شهر و هم بازار از منافع آن بی‌بهره می‌ماند. الان هم که می‌گویند ابتدای هفت‌باغ قرار است بازارچه‌ای احداث شود، هر روز در گوشه‌ای از شهر هم بازارچه دارد شکل می‌گیرد. یک‌روز باقدرت، یک روز توکل‌آباد و ... ما نگران سرنوشت بازار تاریخی هستیم». / الف
نظر خود را بنویسید