گروه جامعه ـ دو سال پس از شروع پروژه‌ی مرمت و احیای بنای تاریخی قبه‌سبز در کرمان که قرار بود با مشارکت دانشگاه آزاد، میراثفرهنگی و شهرداری و تا امسال به پایان برسد، معاون میراثفرهنگی استان می‌گوید که دانشگاه آزاد از پروژه جدا شده و اتمام آن هم بستگی به این دارد که چه‌قدر پول به پروژه برسد.
تاریخ شکل‌گیری قبه‌سبز
به گزارش فردای‌کرمان، قبه‌سبز کرمان از بناهای قرن هفتم هجری قمری است که در زمان حکومت قراختاییان کرمان در حدود سال‌های 630 تا 681 هجری‌قمری ساخته شده است. آن‌گونه که در «تاریخ شاهی» آمده است ایده‌ی ساخت مدرسه را همسر ترکان‌خاتون، حاکم وقت کرمان داده؛ «براق‌حاجب مرقدی برای خود در محله‌ی ترک‌آباد احداث کرده و قطب‌الدین محمد جانشین او در صدد برآمد تا گنبدی بر این مرقد بسازد و مدرسه‌ای در کنار آن بنا نهد».
او اما در دوران حیات خود موفق به چنین کاری نمی‌شود. پس از مرگ قطب‌الدین، ترکان‌خاتون این نیت را به سرانجام رسانده و بنای مدرسه‌ای را بر زمین می‌نهد که می‌گویند برای فعال بودن آن حتی مهریه‌ی خود را هم خرج کرده است. نوشته‌اند ترکان‌خاتون که در همه‌ی متون تاریخی، او را یک حاکم فرهنگ‌دوست معرفی کرده‌اند، مدرسه را بنا نهاد و از اقصی نقاط کشور مدرّسانی زبده را به این مکان فراخواند. البته مجموعه‌ی قبه‌سبز فقط مدرسه و آرامگاه نبوده و در کنار آرامگاه؛ مدرسه و کتابخانه و در کنار آن نیز، یک دارالشفا و داروخانه بنا نهاده‌اند. همچنین، در مجموعه‌ی قبه‌سبز، آرامگاه هفت تن از پادشاهان قراخطایی یعنی براق‌حاجب، قطب‌الدین، ترکان‌خاتون، سیورغتمش، پادشاه خاتون، محمدشاه و شاه جهان قرار داشته است. این مجموعه اما به‌مرور زمان تخریب شده؛ سرپرسی سایکس درباره‌ی این بنا نوشته است: «تا سال 1896 قبه‌ی سبز برجسته‌ترین ابنیه‌ی کرمان به‌شمار می‌رفت و در آن تاریخ، زلزله بنای آن را که رو به خرابی نهاده بود، به کلی منهدم و ویران ساخت. این محل، مقبره‌ی یکی از خاندان قراختایی و یک قسمت از مدرسه‌ی ترک‌آباد بوده است. قبه‌ی مزبور دارای ساختمان عجیب استوانه‌ای شکل بود که یحتمل حدود 50 ذراع ارتفاع داشت و در خارج محوطه‌ی آن، خاتم‌کاری و تذهیب دلفریبی چشمان بیننده را خیره می‌ساخت و گچ‌کاری داخلی محوطه نیز جسته جسته آثار مطلا و مذهب‌کاری ممتازی دیده می‌شود». مارکوپولو نیز 10 سال پس از مرگ ترکان‌خاتون و در راه بازگشت به کشور خود برای بار دوم به کرمان آمده و در سفرنامه‌ی خود از بنای هشت گوشی نام برده که رنگی کبود و حدود 17 متر ارتفاع داشته و در زلزله ویران شده است.
ماجرای احیای قبه‌سبز
از این مجموعه اما آنچه به ما و عصر ما رسیده، جز یک سردر با تزییناتی ویژه نیست که آن هم، سال‌ها مهجور و به حال خود رها بود تا این‌که مردادماه سال 96 علیرضا رزم‌حسینی، استاندار وقت کرمان به همراه جمعی از مقامات به محل قبه‌سبز رفتند و عملیات مرمت و احیای آن را آغاز کردند.
به گزارش فردای‌کرمان، رزم‌حسینی در آیین آغاز این پروژه تاکید کرد که حداکثر تا دو سال دیگر، مردم باید نتایج این پروژه را به چشم ببینند! او گفت که برای تامین مالی این پروژه، استانداری و دانشگاه آزاد اسلامی آمادگی کامل دارند. آن‌طور که رزم‌حسینی آن روز تعریف کرد، برای اولین‌بار پروفسور مهدی رجبعلی‌پور و سید محمدعلی گلاب‌زاده نزد او از قبه‌سبز گفته بودند.
رجبعلی‌پور رئیس انجمن دوست‌داران قبه‌ی سبز کرمان و گلاب‌زاده رئیس مرکز کرمان‌شناسی است. مدتی بعد، دکتر ولایتی که هنوز ریاست دانشگاه آزاد کشور را برعهده نداشته، به کرمان می‌آید و رجبعلی‌پور و گلاب‌زاده در باغ فتح‌آباد با ولایتی دیدار کرده و او را از تاریخچه و ارزش قبه‌سبز مطلع می‌کنند. ولایتی هم ابراز علاقمندی کرده و پیشنهاد می‌دهد که یک هیات امنای ملی برای این مجموعه تعریف و بازسازی و مرمت آن را شروع کنند.
پس از این، پیگیری‌هایی از طرف میراث فرهنگی و شهرداری کرمان انجام و نتیجه می‌شود پروژه‌ای که در راستای آن، مرمت و پی‌گردی باستان‌شناسی در قبه‌سبز صورت گیرد و این پروژه، مردادماه 96 آغاز می‌شود. آن روز، محمود وفایی، مدیر وقت میراثفرهنگی استان گفت که این پروژه به 500 میلیون تومان اعتبار نیاز دارد و از شهرداری خواست تا تکلیف تملک‌های اطراف قبه‌سبز را هرچه زودتر معلوم کنند و آزادسازی اطراف بنا را انجام دهند. علی بابایی، شهردار وقت کرمان هم گفت: ««از سال گذشته که استاندار محترم از این بنا بازدید کردند قرار شد در کمیسیون ماده پنج بحث تملک املاک را پیگیری کنیم. این اتفاق افتاد و اکنون شش ملک اطراف خریداری شده است. قصد ما این است همه‌ی املاک حریم بنا را با هم تخریب کنیم. اکنون نیز یک‌سوم املاک آماده‌ی تخریب و آزادسازی است و برای بقیه‌ی آن تقاضا داریم شهرداری را حمایت کنید». رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان هم با بیان این‌که آقای ولایتی قول داده تا از این پروژه حمایت کند، گفت: «دانشکده معماری دانشگاه آزاد با کمال میل در خدمت این پروژه خواهد بود».
2 سال بعد از شروع پروژه
رزم‌حسینی رفت و فدایی استاندار کرمان شد و دو سال از شروع پروژه گذشت و خبری از اتمام آن نشد تا این‌که فدایی، فروردین‌ماه امسال و در همایش ابن‌هیثم که با حضور دکتر ولایتی، رئیس هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی کشور برگزار شد از به نتیجه نرسیدن این طرح خبر داد و گفت که احیاء این مکان معطل دانشگاه آزاد اسلامی کرمان است. فدایی اظهار کرد: «مکاتباتی با دانشگاه آزاد اسلامی انجام شده اما علی‌رغم پیگیری‌ها و دستور شفاهی دکتر ولایتی رئیس هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی کشور از سوی دانشگاه آزاد کرمان هنوز اقدامی صورت نگرفته است».
چند روز بعد از این، در تاریخ نهم اردیبهشت‌ماه، نشستی هم با حضور استاندار کرمان، نماینده دانشگاه آزاد کرمان، شهردار کرمان، معاون عمرانی استاندار، معاون میراث فرهنگی، رئیس شورای شهر و گلاب‌زاده رئیس مرکز کرمان‌شناسی تشکیل شد تا به مسائل مربوط به این بنای تاریخی رسیدگی شود. در آن نشست، حمدالله منظری‌توکلی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان کرمان گفت: «۴۵۰ قصب از این مجموعه دست مردم است و سند قطعی دارند و دانشگاه نمی‌تواند خانه مردم را بگیرد و احیاء کند و علاوه بر این، یک فضای سبز وجود دارد که درخت ۴۰ ساله در آن است. همچنین، نه در نوشته‌ی آقای دکتر ولایتی این است که دانشگاه آزاد برای کاوش پول بدهد و نه در درخواست؛ درخواستی توسط آقای رزم‌حسینی داده شده و آقای دکتر ولایتی هم نوشته‌اند مساعدت نمایید».
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان کرمان خاطرنشان کرد: «بعد از همایش ابن‌هیثم، آقای دکتر ولایتی به دانشگاه آمدند و آقای دکتر کمالی را به عنوان نماینده‌ی ویژه تعیین کردند و گفتند شما بروید با نماینده‌ی استانداری، نماینده‌ی شهرداری، آقای گلاب‌زاده و معاون عمرانی دانشگاه، از نزدیک ملک را ببینید، برداشت کنید و آن را برای من بفرستید تا من تصمیم بگیرم که به چه شکل ورود پیدا کنیم». وی خاطرنشان کرد: «در حال حاضر حساب‌های دانشگاه در تهران متمرکز شده و با توجه به نماینده‌ی ویژه‌ای که آقای ولایتی فرستاده و از طرفی پول را آن‌ها باید اختصاص بدهند، دانشگاه آزاد کرمان بدون مجوز آن‌ها نمی‌تواند پولی برای کاوش یا هر کار دیگری اختصاص بدهد».
سیدمصطفی آیت‌اللهی‌موسوی معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری کرمان اما در آن نشست توضیح داد: «زمانی که این نامه به آقای دکتر ولایتی نوشته شد مبلغ پیش‌بینی شده‌ی آن زمان ۲۰ میلیارد بود نه ۱۰ میلیارد. و قرار شد دانشگاه ۱۰ میلیارد تقبل کند و استان هم ۱۰ میلیارد تقبل کند و از منابع دولتی تامین کنند». وی افزود: «در رابطه با تملک هم قرار شد شهرداری تملک را انجام دهد و بعد از تملک هر فضایی، برای انجام عملیات باستان‌شناسی و اکتشاف در اختیار میراث قرار بگیرد. هزینه‌ها هم در رابطه با تملک بوده و در صورتجلسه نوشته شده که دانشگاه آزاد تقبل کرده از همان ۱۰ میلیارد تومان هزینه‌ی تملک را پرداخت کند».
وی یادآور شد: «آن روز قرار بود شهرداری کارشناسی انجام بدهد و حتی اگر نیاز است کاربری را تغییر بدهد برای این‌که تملک تسهیل شود و طرح در کمیسیون ماده ۵ مطرح شود تا تملک از سوی شهرداری قیمت‌گذاری و کارشناسی شود، هزینه‌ی تملک را شهرداری اعلام می‌کند و دانشگاه به حساب شهرداری می‌ریزد و کار تملک انجام می‌شود و نهایتا دانشگاه آزاد از این مکان به عنوان دانشگاه معماری یا باستان‌شناسی استفاده کند».
معاون استاندار کرمان افزود: «آقای دکتر ولایتی هم در جلسه‌ای که حضور داشتند در جریان قرار داشتند که باید ۱۰ میلیارد تومان را برای تملک و باستان‌شناسی و کلا در رابطه با طرح پرداخت کنند و دستوری هم که به آقای نوریان دادند همین موضوع بود».
وی اظهار کرد: «یک هیات امنا هم قرار بود برای این موضوع تشکیل بشود که هم در کرمان مرکزیت داشته باشد و هم یک دفتر در تهران داشته باشد که فکر کنم هنوز شاکله‌ی درستی ندارد».
ادامۀ پروژه بدون دانشگاه آزاد
و اکنون، آن‌طور که مجتبی شفیعی، معاون میراثفرهنگی اداره کل میراثفرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان به فردای‌کرمان می‌گوید؛ دانشگاه آزاد حاضر به حمایت مالی از این پروژه نشد و از پروژه جدا شده است.
وی روز پنجشنبه، نهم آبان‌ماه در پاسخ به فردای‌کرمان توضیح داد: «پروژه‌ی احیای قبه‌سبز شامل چند فاز است؛ فاز اول آن، مرمت تزیینات قبه بود که انجام شد. همچنین، پشت‌بام ایوانی که باقی مانده نیاز به استحکام‌بخشی و مرمت داشت که این نیز انجام شد و در مجموع، کارهای مرمتی را در دو فاز و با اعتبارات ملی انجام داده‌‌ایم».
وی افزود: «فاز بعدی، تملک املاک حریم و عرصه‌ی بنا بوده که میراثفرهنگی، در سال‌های گذشته دو ملک را تملک کرده است. یکی از این دو ملک جمع و تبدیل به زمین شده و دیگری، هنوز کاری در آن انجام نداده‌ایم و قرار است به دفتر مشترک ما و دانشگاه آزاد و شهرداری برای پروژه‌ی ساماندهی قبه‌سبز و محور بازار عزیز تبدیل شود».
شفیعی ادامه داد: «اخیرا شهرداری خانه‌ای که مجاور بنا و در ضلع غربی آن بوده را تملک کرده و قرار است در اختیار ما گذاشته شود تا گمانه‌زنی و پی‌گردی در کف آن خانه انجام دهیم چرا که بخش عمده‌ای از بنا، در ضلع غربی ایوان بوده و برای این‌که پلان آن را شناسایی کنیم نیاز به گمانه‌زنی و پی‌گردی در کف آن داریم».
وی با بیان این‌که ما معتقدیم بخش زیادی از بقایای معماری قبه‌سبز هنوز موجود است و در زیرزمین مدفون شده، اظهار کرد: «با یک‌سری از کاوش‌های باستان‌شناسی سعی خواهیم کرد تا این بقایای معماری را خارج کنیم تا به سایت موزه تبدیل شود».
شفیعی در عین‌حال تاکید کرد: «همه‌ی این اقدامات اما نیاز به اعتبار دارد و ما به‌دنبال آن هستیم تا از اعتبارات ملی و استانی برای این پروژه جذب کنیم».
وی در پاسخ به این پرسش که در این پروژه شریک دیگری به نام دانشگاه آزاد هم داشتید؛ این دانشگاه تاکنون چه کرده است؟ توضیح داد: «در ابتدا، قرار بود دانشگاه آزاد از این پروژه، حمایت مالی داشته باشد اما نظرشان تغییر کرد و دیگر تمایلی ندارند که این کار را انجام بدهند و دیگر در این زمینه نقشی ندارند».
معاون میراثفرهنگی استان کرمان بیان کرد: «البته استادان بخش معماری دانشگاه آزاد کرمان با شهرداری قراردادی دارند که برای ساماندهی محور بازار عزیز طرح تهیه کنند و نقش دانشگاه آزاد در همین حد است که استادان آن مشاور شهرداری هستند».
وی در پاسخ به این پرسش که چرا دانشگاه آزاد به قول خود عمل نکرد در حالی‌که از ابتدای پروژه روی کمک آن حساب شده بود؟ گفت: «دانشگاه سیاست‌های خاص خود را دارد و در بررسی‌هایی که انجام دادند اعلام کردند که مشارکت مالی در پروژه نخواهند داشت».
شفیعی افزود: «در حال حاضر، میراثفرهنگی با مشارکت استانداری و شهرداری پروژه را پیش می‌برد. استان برای تامین اعتبار پروژه هم قول‌هایی داده و شهرداری هم در حال برنامه‌ریزی است تا املاک بیش‌تری اطراف بنا را آزادسازی کند». وی با بیان این‌که همه در حال کمک هستند تا در این پروژه اتفاق خوبی رقم بخورد، در پاسخ به این پرسش که کل پروژه چه‌قدر اعتبار نیاز دارد؟ اظهار کرد: «برای پی‌گردی در فاز اول که پیش‌بینی کردیم تا وسعت کار را در جریان آن مشخص کنیم و بدانیم معماری بنا تا کجا وجود دارد؛ حدود یک میلیارد تومان نیاز داریم البته این رقم به‌جز هزینه‌ی تملک‌هاست».
وی ادامه داد: «تملک هم در چند فاز باید انجام شود؛ بخشی در عرصه است که در اولویت اول قرار گرفته و بخشی هم در حریم بناست که در ادامه آزاد خواهد شد».
معاون میراثفرهنگی استان کرمان در پاسخ به این پرسش که این پروژه آن‌طور که انتظار می‌رفت پیشرفت نداشته؛ آیا این را تایید می‌کنید یا همه‌ی کارها طبق یک زمان‌بندی معین در حال انجام است؟ توضیح داد: «براساس اعتباراتی که ابلاع شده پروژه را پیش بردیم. عرض کردم استحکام‌بخشی و مرمت تزیینات تمام شده و فقط کف‌سازی محوطه‌ی جلو مانده که فعلا نمی‌توان آن را انجام داد چون باید پی‌گردی صورت گیرد». وی با بیان این‌که می‌خواهیم به‌زودی گمانه‌زنی را شروع کنیم، گفت: «کندی پروژه، به‌دلیل محدودیت‌ها در ابلاغ اعتبارات و تامین اعتبارات است». شفیعی در پاسخ به این پرسش که چه کاربری برای این بنا در نظر گرفته شده است؟ گفت: «امیدواریم بقایای معماری که از زیر زمین خارج می‌کنیم به گونه‌ای باشد که بتوانیم این محل را به‌عنوان یک سایت‌موزه شهری معرفی کنیم».
وی درباره‌ی زمان پایان پروژه هم اظهار کرد: «همه‌چیز بستگی به این دارد که اعتبارات آن تا چه زمانی برسد. ما اراده‌ی اتمام هرچه سریعتر پروژه را داریم ولی کار به تامین اعتبارات بستگی دارد. پیگیری هم کردیم هم از منابع استانی و ملی قرار است سهمی به قبه‌سبز داده شود که امیدواریم محقق شود». / الف
نظر خود را بنویسید