آثار ناظم‌الاطبا تلفیق طب سنتی و مدرن است

مینا قاسمی – جلسه‌ی سیاست‌گذاری همایش ملی ناظم‌الاطبا با حضور استاندار کرمان و اعضای کمیته‌ی علمی و کمیته‌ی اجرایی روز پنج‌شنبه‌ی گذشته در استانداری کرمان برگزار شد و جزئیات برنامه‌ها تشریح گردید.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری فردای‌کرمان، دکتر محمد ستایش به عضو کمیته‌ی علمی این همایش که مسئولیت بررسی و تلخیص آثار پزشکی ناظم‌الاطبا را بر عهده دارد، در مورد کتاب «پزشکی‌نامه» ناظم‌الاطبا توضیحاتی را ارائه داد.
وی در ابتدای سخنان خود اظهار کرد: «ناظم‌الاطبا یک شخصیت جامع‌الاطراف بود که از وجه ادبی، پزشکی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی قابل بررسی است، اما وجه طبی ایشان در آثارشان غلبه دارد. از آنچه که خود او نیز گفته است، این‌گونه برمی‌آید که به حوزه‌ی طب چندان علاقه‌ای نداشته و بیشتر به علوم حکمی و فلسفی گرایش داشته است. وی طبابت را طبق آموزه‌های پدرش آموزش دید و پزشکی سنتی که طب رایج آن زمان بود را فرا گرفت. اما حاکم کرمان که فردی فرهیخته بود (وکیل‌الملک، میرزا اسماعیل خان نوری)، زمانی که نبوغ و استعداد ذاتی ناظم‌الاطبا را دید، سفارش کرد که باید حتما به فراگیری طب بپردازد و او نیز به همین منظور به تهران رفت و تبدیل به سرسلسله‌ی نفیسی تهران شد».
وی افزود:«شخصیت ناظم‌الاطبا در دوره‌ای شکل گرفت که حلقه‌ی واسطی بود بین طب قدیم و جدید. او پنج ساله بود که دارالفنون تأسیس شد و بنای این مرکز آموزشی نیز بر آن بود که از اساتید خارجی استفاده کنند. زمانی هم که ناظم‌الاطبا وارد دارالفنون شد 14 ساله بود و از همان سن تحت آموزش آموزه‌های طب نوین قرار گرفت. از طرفی خاندان نفیسی که به طبابت مشهور بودند، از جد اعلای آنان یعنی نفیس‌بن عوض کرمانی کتابی در دست است به نام «شرح‌الأسباب» که شرحی است بر کتاب «الأسباب و العلامات» تألیف محمدبن علی‌بن عمر سمرقندی که این کتاب هنوز هم که هنوز است از منابع اصلی طب سنتی در سراسر کشور است. بنابراین این وجه در ذات ایشان بود و از طرف دیگر نیز او دانش‌آموخته‌ی دارالفنون بود و از اساتید خارجی و خارج‌رفته‌ی ایرانی پزشکی را یاد گرفته بود».
دکتر ستایش ادامه داد:«ما تبلور این تلفیق را که در هر دو رشته‌ی علم طبابت تخصص حاصل شده بود را در کتاب «پزشکی‌نامه» ناظم‌الاطبا می‌بینیم. درواقع پزشکی‌نامه کتابی است که به لحاظ وجود مؤلفه‌های تکنولوژی و انتخاب واژه‌ها، کتاب منحصر به فردی است. در این کتاب هم واژه‌های مربوط به طب سنتی استفاده شده است و هم واژه‌های لاتین و طب نوین. و از آنجا که ناظم‌الاطبا شخصیتی ادبی نیز داشته است، بنابراین این کتاب دارای یک نگارش ادیبانه نیز هست. لذا تیمی که باید بر روی این کتاب کار می‌کرد باید هم به پزشکی نوین مسلط می‌بود و هم پزشکی نوین و هم علم زبان و ادبیات. که خوشبختانه این اتفاق افتاد و به اتفاق دو تن از همکارانمان که از اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی هستند، مشابه فرآیند تلخیص فرهنگ نفیسی که توسط اساتید ادبیات انجام شد، این کتاب نیز توسط تیم پزشکی خلاصه شد که برگزیده‌ای از این کتاب تصحیح و آماده شده است».
وی در ادامه درمورد موضوع کتاب پزشکی‌نامه تشریح کرد:«این کتاب در مورد ادویه‌ی مستعمل قدیم و جدید و عمدتا با فرمولاسیون‌های بیمارستان‌های اروپایی نوشته شده است که کتابی بسیار غنی است. در این کتاب ذیل هر عنوان صدها ترکیب دارویی آمده است که شاید نتوان امروزه آن را به عنوان منبعی برای داروسازی جدید معرفی کرد اما به دو لحاظ حائز ارزش است. اولاً این‌که این کتابی است که نشان‌گر یک سیر تاریخی است و نیاز زمان خودش بود که در زمان مظفر‌الدین‌شاه به چاپ رسید. نگارش این کتاب نیز بسیار عاشقانه و متعهدانه بوده است چراکه سرشار از عدد و رقم و کمیت‌هایی است که نیازمند اسناد و مدارکی است که باید همواره همراه ناظم‌الاطبا می‌بودند، پس او مجبور بود که علی‌رغم اینکه پزشک مخصوص شاه است و باید در سفرها نیز همراه او باشد، لازم بود تا در یک جای ثابتی مقیم شود تا بتواند بنویسد. پس از وقت استراحت خود صرف می‌کرد و به این کار می‌پرداخت».
ستایش عنوان کرد:«اما ناظم‌الاطبا سرانجام کتاب را در طی سه سال به اتمام رسانید اما سه سال هم ماند تا چاپ شود که از این بابت جای تعجب است که چطور چنین شخصیت با نفوذی که در دربار، صاحب جایگاهی خاص است، کتابش باید بماند! که البته شاید مسائل مالی نیز در این امر بی‌تأثیر نبوده است. این‌گونه نقل کرده‌اند که ناظم‌الاطبا نتوانست با هزینه‌ی شخصی کتابش را چاپ کند. از طرفی او نیز یک شغل دولتی داشت و شاید تمام درآمد خود را صرف ایتام مدرسه‌ی شرف می‌کرد. اما بالاخره امین‌السلطان کار چاپ این کتاب را پذیرفت (همان‌طور که استاندار محترم جناب آقای فدایی نیز در این زمان کار چاپ این کتاب را تقبل فرمودند). لذا این کتاب، هم ارزش تاریخی دارد و هم این‌که بر اساس نیاز اجتماعی نوشته شده بود که خیلی زود هم نایاب شد».
وی خاطرنشان کرد:«اما نکته‌ی قابل توجه در مورد ویژگی‌های این کتاب، شامل بودن آن به هزاران دستور و فرمول مجرب داخلی و خارجی است که فضای بسیار خوبی را در اختیار پژوهشگرانی می‌گذارد که بخواهند این موارد را آزمایش کنند و به عنوان فرمولاسیون‌های درمانی استفاده کنند».
به گزارش فردای‌کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با هدف معرّفی و بزرگداشت عالمان و متفكّران عرصه فرهنگ و تمدّن اسلام و ايران و احيا و انتشار آثار ارزنده آنان و همچنين معرّفی آثار فرهنگ و تمدّن اسلام و ايران و نقش و سهم ايرانيان در اعتلا و ارتقای آن از سال 1301 مشغول به فعالیت است که در حال حاضر ریاست هیأت مدیره‌ی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور بر عهده‌ی دکتر حسن بلخاری قهی است. دکتر محمدصادق بصیری، دکتر محمود مدبّری، دکتر یحیی طالبیان، دکتر یدالله آقاعباسی و دکتر محمد ستایش (از دانشگاه علوم‌پزشکی) از اعضای کمیته‌ی علمی این همایش هستند.
گفتنی است، در این جلسه دکتر محمدصادق بصیری در مورد آثار ادبی ناظم‌الاطبا توضیحاتی را ارائه کرد که مشروح سخنان او در پایگاه خبری فردای‌کرمان در دسترس است. همچنین در این جلسه استاندار کرمان، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهردار کرمان و معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری کرمان نیز به ایراد سخنرانی پرداختند که گزارش آن در سایت در دسترس است.
همایش ملی بزرگداشت ناظم‌الاطبای کرمانی روز شنبه 14 دی‌ماه در دانشگاه شهیدباهنر کرمان برگزار خواهد شد./م