فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: نزدیک به دو هفته از انتشار خبر ریزش کاشی‌های گنبد فیروزه‌ای آرامگاه شاه نعمت‌ا... ولی ماهان می‌گذرد و میراث‌فرهنگی و اوقاف هنوز کاری برای آن انجام نداده‌اند. ریزش کاشی‌ها به‌دلیل بارندگی بوده و مجتبی شفیعی، معاون میراث‌فرهنگی استان می‌گوید که شاید به این زودی‌ها هم نشود کاری برای ترمیم کامل گنبد کرد. مرمت گنبدها به گفته‌ی او از دشوارترین نوع مرمت‌هاست و نیاز به ایجاد داربست بزرگی پیرامون آن دارد و در این هوای سرد هم شاید اصلا نشود کارش را شروع کرد. گفت‌وگو با او را در این‌باره بخوانید.
آقای شفیعی، حدود دو هفته‌ای می‌شود که تعدادی از کاشی‌های گنبد شاه نعمت‌ا... ولی افتاده و اعلام کردید به‌دلیل بارندگی بوده است. به نظر می‌رسد در مرمت آن مشکلاتی بوده؛ آخرین‌بار این گنبد چه زمانی مرمت شده است؟
ببینید، چون برای نصب کاشی‌های گنبد از ملات گچی استفاده شده است، بعد از مدتی، به‌دلیل بارندگی و سرما و گرما، نیاز به تعمیرات پیدا می‌کند و دوباره باید بازسازی شود. این وضعیت، مخصوص گنبد آستانه نیست، بلکه آثاری مثل مسجد شیخ لطف‌الله یا مسجد امام اصفهان هم چنین شرایطی دارند و کاشی‌ها مرتب باید مرمت و جایگزین شود. کاشی‌های گنبد آستانه شاه نعمت‌ا... ولی، تا جایی که من می‌دانم آخرین‌بار، در اوایل دهه‌ی هشتاد مرمت شده است.
از لحاظ فنی، مرمت هرچند سال یک‌بار باید انجام می‌شد تا الان با این وضعیت مواجه نشویم؟
نمی‌توان تاریخ مشخصی را اعلام کرد؛ چون عواملی از جمله شرایط اقلیمی، بارندگی، دما و رطوبت هوا و طول روزهای یخبندان خیلی در این زمینه موثر است و متفاوت هم هست. برای همین، نمی‌توان به‌طور دقیق گفت در چه بازه‌ی زمانی، بایستی مرمت دوباره صورت گیرد.
این رسیدگی و مرمت را اداره اوقاف باید انجام می‌داده یا میراث‌فرهنگی؟
مدیریت و بهره‌برداری از آستانه شاه نعمت‌ا... ولی برعهده‌ی اوقاف است. منتها در فهرست آثار ملی ثبت شده است. ما هرساله کمک‌هایی می‌کنیم و بخش‌هایی از آن مرمت شده است ولی چون شاه نعمت‌ا... ولی یک‌سری موقوفات و درآمدهایی دارد، قاعدتا اوقاف بیشتر باید کمک کند. ما بیشتر کمک‌های فنی و مهندسی ارائه می‌کنیم. الان هم برای مرمت گنبد، در حال رایزنی با اوقاف هستیم تا به‌صورت مشارکتی مرمت را انجام دهیم.
پس هنوز هم کاری برای مرمت انجام نداده‌اید.
مرمت گنبد آستانه به این سادگی نیست و به‌طور کلی، مرمت گنبدها، جزو سخت‌ترین کارهای مرمتی است چون دسترسی به آن دشوار است و باید تمام اطراف آن داربست ایجاد شود و بعد، برای قطاعی که مشکل پیدا کرده، در کارگاه قالب معکوس ریخته و بعد در محل نصب شود.
ممکن است در این فصل سرما هم کاری انجام نشود؟
باید بررسی کنیم. اول باید داربست را ببندیم و به بخش آسیب‌دیده دسترسی پیدا کنیم تا مشخص شود که کدام قسمت‌های دیگر از گنبد احتمالا در معرض تخریب است. ولی چون در فصل سرما هستیم و این گنبد هم در برابر سرمای مستقیم قرار دارد ممکن است نیاز شود فعلا این قسمت تثبیت شود تا تخریب، بیشتر ادامه پیدا نکند، بخشی از کار در کارگاه آماده‌سازی شود و بعد که هوا بهتر شد در محل نصب شود. عرض کردم که کار بسیار سختی هم هست و باید در کارگاه روی قالب معکوس قطعات گنبد ریخته و تکه‌تکه بالا نصب می‌شود.
آقای شفیعی، مگر شما به‌عنوان متولی میراث‌فرهنگی، نباید پایش بناهای تاریخی را به‌طور منظم انجام دهید تا در مورد محلی مثل این گنبد، پیش از فروریختن کاشی‌ها، عملیات مرمت صورت گیرد؟
ما پایش را داریم ولی عرض کردم گنبدها چون در ارتفاع واقع شده و غیرقابل دسترس هستند، مقداری کار پایش را دشوار می‌کند.
نگرانی‌ای وجود دارد که این گنبد به همین شکل تا مدت زیادی باقی بماند. گفتید در حال رایزنی با اوقاف هستید؛ آن‌ها برای مرمت گنبد اعلام آمادگی کرده‌اند؟
ما یک تیم امانی برای مرمت داریم که اگر اوقاف، هزینه‌های داربست‌بندی را تامین کند، ما هم توسط تیم امانی می‌توانیم کار را شروع کنیم. فکر نمی‌کنم مشکل خاصی وجود داشته باشد.
از سبک کاشی‌کاری گنبد هم می‌گویید؟
کاشی‌های «نره» است و با تکنیک معقلی کار شده و ملات گچی هم در پشت کار استفاده شده است. به این دلیل که در تعمیرات بعدی، برداشتن قطعاتی که نیاز به تعویض دارد راحت‌تر صورت گیرد. (تفاوت کاشی معمولی با کاشی نره‌ای در ضخامت گِل پشت لعاب کاشی است که در نره‌ای تا دو برابر کاشی معمولی است. از این کاشی بیشتر در گنبدها استفاده می‌شود تا در برابر برف و یخبندان مقاومت بیش‌تری داشته باشند.)
در سال‌های گذشته، وعده‌ی ثبت جهانی آستانه شاه نعمت‌الله ولی داده شده است. ممکن است بفرمایید کار به کجا رسیده و چه‌قدر احتمالی جهانی شدن آن وجود دارد؟
آستانه، در فهرست انتظار ثبت جهانی است و این ریزش کاشی‌ها هم نمی‌تواند مشکلی ایجاد کند چون یک اتفاق طبیعی برای آثار تاریخی است و در طول زمان رخ می‌دهد. شما اگر عکس‌های تاریخی بناها را نگاه کنید؛ مثلا کاروانسرای گنجعلی‌خان را ببینید، این بنا، سی سال پیش با الان خیلی فرق کرده و تزییناتی که الان در آن می‌بینید، تزیینات مرمتی است و در طول زمان کار شده است. همه‌ی بناها همین وضعیت را دارند. برای ثبت جهانی هم، هر کشوری سالانه یک سهمیه دارد و برای اینکه بیشتر از این سهمیه استفاده شود پرونده‌های زنجیره‌ای را می‌فرستند. باید ببینیم تصمیم نهایی وزارت‌خانه چه خواهد بود.
به‌جز ریزش کاشی‌های گنبد، چه نگرانی‌هایی درباره‌ی آستانه دارید؟
به‌طور کلی، درباره‌ی همه بناهای تاریخی مهم‌ترین دغدغه‌ی ما کمبود و نبود اعتبارات مالی است. در استان کرمان تعداد بناها خیلی زیاد، ولی اعتبارات دولتی بسیار اندک است. از طرفی، هزینه‌های مرمتی هم، روز به روز در حال افزایش است. دغدغه‌ی ما این است که حتی برای برخی کارهای مرمتی اضطراری بناها هم، اعتبار دولتی در اختیار نداریم. بناهای تاریخی وضعیت‌شان طوری نیست که صبر کنیم بگوییم شش ماه دیگر اعتبار می‌آید. باید فورا کاری کرد تا جلوی آسیب بیشتر را بگیریم اما محدودیت‌های مالی مانع از این اقدامات شده است.
درباره‌ی ساخت‌وسازهای اطراف آستانه نگرانی‌ای ندارید؟
خوشبختانه آستانه حریم مصوب دارد و برخلاف ضوابط آن اتفاقی نمی‌افتد. شهرداری ماهان هم برای ساخت‌وسازهای آنجا از ما استعلام می‌گیرد و تاکنون مشکل خاصی پیش نیامده است.
اما در مورد نگهداری این بنا، به نظر می‌رسد اوقاف کوتاهی می‌کند. شما این را تایید می‌کنید؟ مثلا یادگاری‌نویسی زیادی روی بخش‌هایی از این مقبره همیشه می‌بینیم.
در حال حاضر، نسبت به گذشته وضعیت بهتر شده است. به یادگاری‌نویسی اشاره کردید؛ متاسفانه این مشکل مبتلابه همه‌ی بناهای تاریخی است و عادت زشت فرهنگی است.
در آستانه شاه نعمت‌ا... ولی، در هشتی ورودی خیلی این کار انجام شده بود که آن را مرمت کردیم. اینکه می‌گویم بهتر شده برای این است که بعد از آن مرمت که رصد می‌کنیم می‌بینیم چیز جدیدی اضافه نشده است. در نماهای بیرونی اما متاسفانه هنوز یادگاری‌نویسی وجود دارد.
استاندار جدید گفته از آثار فرهنگی حمایت می‌کنیم. آقای زینی‌وند، در این زمینه چه کاری باید انجام دهد؟
من هم شنیدم و در رسانه‌ها خواندم که ایشان یکی از برنامه‌هایشان حمایت از بناهای تاریخی و فرهنگی و موضوع گردشگری است. خیلی خوب است که چنین دیدگاهی دارند. ما داریم برنامه‌هایمان را به‌روز می‌کنیم تا یک برنامه‌ی عملیاتی در حوزه‌ی میراث‌فرهنگی به همراه نیازهایی داریم را به ایشان ارائه کنیم تا برهمین اساس حمایت ایشان را داشته باشیم. / الف
نظر خود را بنویسید