فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: برنامهی آبی استان کرمان تا پنج سال آینده، امروز شنبه از سوی کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی به تصویب رسید. براساس آن، قرار است یک میلیارد مترمکعب از حجم کنونی آبی که برداشت می‌شود کاهش یابد. بیش‌ترین سهم، از آنِ بخش کشاورزی است.
استاندار کرمان در جلسه‌ی روز شنبه‌ی کارگروه که به صورت ویدئوکنفرانس و با حضور وزیر نیرو برگزار شد، تاکید کرد: «در فرآیند اجرای این سند در خصوص جایگزینی معیشت و تغییر الگوی کشت، منافع و مصالح مردم رعایت شود، حتی اگر برای رسیدن به سطح رضایت مردم با تاخیر به اضطرار برنامه مواجه باشیم».
در جلسه‌ی هفته‌ی گذشته‌ی کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان کرمان اما، رودری، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان نسبت به موفقیت این طرح ابراز تردید کرد و گفت که این سند اشکالات کارشناسی دارد و اعداد و ارقام آن واقعی نیست و مشکلات استان را حل نخواهد کرد. زینی‌وند استاندار اما با اذعان به اینکه هیچ سندی نمی‌تواند نظر همه‌ی طرفین مذاکره را تامین کند و با تاکید بر اینکه در طول پنج سال اجرا، می‌توانیم ایرادات آن را تعدیل کنیم، از مدیران خواست تا وقتی سندی را امضا می‌کنند پای آن بمانند و از آن دفاع کنند. او از رسانه‌ها و نخبگان نیز خواست تا با موضوع آب علمی برخورد کنند و تصریح کرد: «آینده‌ی آب تاریک است».
اکنون، سیدمصطفی آیت‌الهی موسوی، معاون عمرانی استاندار و جانشین رئیس کارگروه استانی سازگاری با کم‌آبی، توضیحات بیش‌تری درباره‌ی این طرح ارائه می‌کند. این گفت‌وگو پیش از تصویب نهایی طرح انجام شده است.
کارگروه ملی «سازگاری با کم‌آبی» با تصویب هیات دولت در سال 96 و با مسئولیت وزیر نیرو و با عضویت روسای سازمان‌های برنامه و بودجه، حفاظت محیط زیست و سازمان هواشناسی و وزرای جهاد کشاورزی، کشور و صنعت، معدن و تجارت تشکیل شد. علاوه بر این کارگروه، کمیته تخصصی نیز در سطح معاونان وزرا شکل گرفت و پیرو آن، کارگروه‌های استانی نیز با ریاست استانداران تشکیل و قرار شد هر استان، برنامه‌ای در این‌باره تهیه کند.
اردکانیان، وزیر کنونی نیرو درباره‌ی مفهوم سازگاری توضیح داده که: کم‌آبی در ایران، وضعیت کم و بیش ثابتی است که تغییرات سالانه یا دوره‌ای در میزان بارش‌ها نیز آن را ماهیتا تغییر نمی‌دهد و نتیجه این است که ساکنان این عرصه از جهان باید خود را با این وضعیت سازگار کنند. اصل کم‌آبی را بپذیرند و متناسب با آن، بینش‌ها و ابزارها را به کار گیرند تا پایداری منابع آب را تضمین کرده و زندگی را در این سرزمین تداوم بخشند.
آقای دکتر، طرح سازگاری با کم‌آبی استان کرمان بررسی و نهایی شد. ممکن است بفرمایید با اجرای این طرح، قرار است چه اتفاقی در استان بیفتد؟
همان‌طور که می‌دانید، بیش‌ترین حجم برداشت آب ما در استان از منابع زیرزمینی است که حدود 98 درصد می‌شود. این برداشت، هم سطح آب زیرزمینی را کاهش داده و هم بر کیفیت آب اثر منفی گذاشته است، دشت‌های ما نیز با مشکل مواجه شده‌اند به‌طوری که در برخی از دشت‌ها تا دو متر افت اتفاق افتاده است. در چنین شرایطی، برای تامین آب شرب و تامین آب طرح‌های صنعتی نیز در استان با مشکل مواجه شده‌ایم. برای حل این مشکلات، نیاز است طرح‌های انتقال آب استان به نتیجه برسد و برای به نتیجه رسیدن آن، نیاز به تخصیص دارد تا بتوانیم از آب دریا و یا دیگر منابع، آب را به کرمان انتقال دهیم. برای اینکه تخصیص صورت گیرد، باید طرح سازگاری با کم‌آبی استان از سوی کشور به تصویب رسد. بیش از یک سال است که روی این طرح کار شده و حدود 14 جلسه‌ی کمیته سازگاری در استان برگزار کردیم و با حضور دستگاه‌های اصلی از جمله جهادکشاورزی، صمت، آب‌وفاضلاب، آب منطقه‌ای، محیط زیست و دیگر نهادهای عضو کمیته سازگاری، این طرح بررسی شده است. هدف از این طرح آن است تا روش‌های کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی را در دستگاه‌های مختلف مشخص کنیم. حجم کاهش برداشت در هر بخش معلوم شده، و در بازه‌ی پنج ساله تا 1405 قرار است یک میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی برداشت اتفاق افتد و مابقی حجم کاهش برداشت؛ بعد از آماربرداری چاه‌های استان تعیین می‌شود و در برنامه‌های بعدی قرار می‌گیرد. برای پنج سال اول اجرای طرح، توافق شده که جهاد کشاورزی شمال و جنوب استان 722 میلیون مترمکعب صرفه‌جویی داشته باشند، سهم آب‌وفاضلاب و صنعت و آب منطقه‌ای نیز مشخص شده 230 میلیون مترمکعب آب منطقه‌ای باید صرفه‌جویی کند و جمع این صرفه‌جویی‌ها، یک میلیارد مترمکعب می‌شود. این، سند راهبردی استان است و قرار است شنبه در جمع وزرا و ستاد سازگاری کشور به تصویب برسد و مصوب که بشود، می‌توانیم امیدوار باشیم تخصیص‌هایی که برای طرح‌های انتقال آب لازم است، به استان داده شود. سند سازگاری، یک برنامه توافقی بین همه‌ی دستگاه‌های مرتبط بوده و همه ملزم هستند که آن را اجرا کنند تا کاهش برداشت را طی بازه‌ی زمانی معین داشته باشیم. ناگفته نماند با اقداماتی که یکی، دو سال اخیر انجام شده است، قدری هیدروگراف آب استان که همیشه نزولی بوده، وضعیت بهتری پیدا کرده و این یعنی طرح‌ها تا حدودی توانسته جلوی افت بیشتر سطح آب سفره‌های زیرزمینی را بگیرد. امیدواریم که این طرح نیز راهگشا باشد و مشکل را تا حدودی در استان حل کند.
در جلسه‌ی اخیر کارگروه سازگاری استان، استاندار گفته که سهم استان کاهش دو میلیارد مترمکعب در پنج سال بوده که شما در جریان این طرح، آن را به یک میلیارد رسانده‌اید. در این‌باره هم ممکن است توضیح دهید دلیل چه بوده است؟
بیلان منفی در استان ما بیش از 900 میلیون مترمکعب است. وزارت نیرو در کل کشور 11 میلیارد مترمکعب کسری مخزن اعلام کرده و برای جبران این کمبود، سهم هر استان را مشخص کرده که برای استان کرمان حدود دو میلیارد مترمکعب بوده است اما این عدد، مورد اعتراض همه‌ی دستگاه‌ها و خود ما قرار گرفت. برای اولین‌بار در کشور این پیشنهاد را دادیم که در حال حاضر، تا سال 1405 همه‌ی دستگاه‌ها بر یک میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی توافق دارند و مابقی تا آماربرداری جدید آب منطقه‌ای تعیین شود که ممکن است 1.6 میلیارد یا همان دو میلیارد بشود. چون آمار مربوط به گذشته بود و عدد ثابتی نداشتیم، در کشور هم این پیشنهاد ما را پذیرفتند در فاز اول، براساس کاهش یک میلیاردی اقدام کنیم و اگر تا آن زمان، آماربرداری جدید انجام و نتایج مشخص شد، مابه‌التفاوت را در فاز بعدی طرح لحاظ کنیم.
گفتید که بخش کشاورزی در جریان این طرح بیش از 700 میلیون مترمکعب باید صرفه‌جویی داشته باشد. این، از چه طریقی صورت می‌گیرد؟ آیا کاهش سطح زیرکشت هم اتفاق می‌افتد؟
در بخش کشاورزی اعلام کرده‌اند که در جریان برنامهی سازگاری، با اجرای سیستم‌های نوین آبیاری 180 میلیون مترمکعب کاهش مصرف رخ می‌دهد، با انتقال آب با لوله و کانال 72 میلیون مترمکعب و با اجرای الگوی کشت محصولات زراعی و باغی حدود 360 میلیون مترمکعب کاهش مصرف خواهیم داشت. همچنین، با توسعه‌ی کشت‌های گلخانه‌ای 29.9 میلیون مترمکعب و با توسعه‌ی گلخانه‌ها در جنوب استان 84 میلیون صرفه‌جویی خواهد داشت. مجموع این ارقام، 722 میلیون مترمکعب می‌شود که در پنج سال باید اتفاق بیفتد.
پس، کاهش سطح زیرکشت در بخش کشاورزی نداریم.
نه. اصلاح روش کشت و آبیاری مدنظر است.
در مورد پسته با توجه به اینکه سطح زیرکشت وسیعی در استان دارد چه اتفاقی می‌افتد.
پسته در گروه محصولات باغی تعریف می‌شود که عدد صرفه‌جویی آن را اعلام کردم.
چاه‌های غیرمجاز در جریان این طرح چه وضعیتی پیدا خواهند کرد؟
در استان، آمار دقیقی که برای چاه‌های غیرمجاز استان داریم حدود 9 هزار و 576 حلقه چاه است که از این تعداد، پنج هزار و 474 حلقه‌ی چاه، «فرم یک» هستند که قبل از سال 85 در آمار وزارت نیرو اعمال شده و می‌توانند مجوزدار شوند. چهار هزار و 102 حلقه چاه هم در «فرم پنج» داریم. قرار بر این است که حدود چهار هزار حلقه از این چاه‌ها تعیین تکلیف شوند. اگر این اتفاق بیفتد، عملا چاه‌های غیرمجاز فرم یک ما تعیینتکلیف می‌شوند، حدود چهار هزار حلقه چاه را هم آب منطقه‌ای در برنامهی مسدودسازی دارد. البته پیشنهاداتی داریم تا برای تامین معیشت افرادی که چاه آن‌ها مسدود می‌شود، اقداماتی صورت گیرد که اگر در ستاد مصوب شود، اجرایی خواهد شد.
معیشت جایگزین موضوع خیلی مهم و پیچیده‌ای است. فکر می‌کنید می‌شود برای کشاورزانی که چاه آن‌ها مسدود می‌شود، این کار را انجام دهید؟
جزو پیشنهادات آوردیم که از محل بستن چاه‌های غیرمجاز، وزارت نیرو برای صنایع جایگزین تخصیص دهد تا کسانی که از آن چاه ارتزاق می‌کردند؛ تقاضای صنعت جدید کوچک یا بزرگ‌تر را ارائه کنند و، وزارت نیرو از طریق این صرفه‌جویی آب برای آن تخصیص دهد تا بتوانند واحد صنعتی راه‌اندازی کنند. اگر این اقدامات صورت گیرد، دو اتفاق می‌افتد؛ هم صنعت جدید ایجاد و عده‌ای مشغول به کار می‌شوند و هم چاه‌های غیرمجاز تعیینتکلیف خواهد شد.
با توجه به اینکه این طرح، به‌ویژه در بخش مسدودسازی چاه‌های غیرمجاز ممکن است تبعات اجتماعی به دنبال داشته باشد، آیا از متخصصان این حوزه نیز برای اجرای طرح نظر پرسیده‌اید یا کارشناسان خودتان آن را تهیه کرده‌اند؟
تعداد کارشناسان ما محدود است اما همه‌ی دستگاه‌هایی که عرض کردم عضو کارگروه هستند، و از همه مهم‌تر جهادکشاورزی در جریان تهیه‌ی این طرح بوده‌اند و پیشنهادات خود را داده‌اند. ما در استان کرمان، اقدام دیگری انجام دادیم که هیچ‌یک از دیگر استان‌ها انجام ندادند و آن اینکه چهار کمیته‌ی اطلاع‌رسانی، فنی، امنیتی و اعتبارات را راه‌اندازی کردیم و هرکدام جلسات متعدد با مردم گذاشته‌اند و آن‌ها می‌دانند که آب استان چه وضعیتی دارد. حتما سختی‌هایی برای عده‌ای پیش خواهد آمد اما نتیجه‌ی کار، به نفع همه‌ی استان خواهد بود.
در جلسه‌ی اخیر کارگروه سازگاری، آقای رودری، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، به این طرح انتقاداتی داشت و آن را غیرعملی خواند و حتی نگران بود که تصویب آن، باعث خوش‌خیالی کاذب ما در استان بشود و آب از این هم بحرانی‌تر شود. شما این انتقادات را می‌پذیرید؟
در جلسه هم توضیح دادم که این، طرحی نیست که یک دستگاه به‌تنهایی تهیه کرده باشد. به‌عنوان مثال، آماری که در بخش کشاورزی در این طرح آمده را خود جهادکشاورزی داده و دیگر دستگاه‌ها از جمله آب منطقه‌ای در آن نقشی نداشته‌اند و این، در مورد تمام بخش‌های طرح بوده است. هر دستگاهی جداول مربوط به خودش را تکمیل کرده و در کمیته‌های چهارگانه نیز بررسی شده است و در نهایت، همه‌ی اعضای کارگروه به این نتیجه رسیدند. اینکه برخی آمارها از نظر سازمان مدیریت ایراد داشته باشد، باید بگویم که خود این سازمان عضو کارگروه است؛ ممکن است ایرادی هم وجود داشته باشد که اگر لازم باشد باید اصلاح شود. من به ایشان گفتم که مواردی را دارید اعلام کنید. موضوع مهم این است که باید این سند را مصوب کنیم چون تمام برنامه‌های آب استان موکول به این سند است و اگر مصوب نشود، نه طرح‌های انتقال آب را می‌توانیم انجام بدهیم و نه مشکل تخصیص‌ها حل می‌شود. باید مصوب شود و اگر ایرادی داشته باشد در حین اجرا می‌توانیم آن را اعمال و اصلاح کنیم.
در مورد طرح‌های انتقال آب، وزارت نیرو تخصیص را منوط به این طرح کرده است. اما برخی نگران هستند که با تصویب این طرح و انجام این صرفه‌جویی، گفته شود پس شما آب دارید و به طرح‌های انتقال نیازی نیست. این نگرانی جدی است؟
همین الان در کل استان آب مشکل دارد و در شهرهایی مثل کرمان و زرند حتی وضعیت بحرانی است. تابستان امسال یک میلیون مترمکعب کسری آب در شهر کرمان داشتیم و به برخی مناطق از جمله شهرک مطهری، با تانکر آبرسانی انجام دادیم. بیلان آب در استان کرمان آن‌قدر منفی هست که اگر صرفه‌جویی انجام شود، باز هم به پروژه‌های انتقال آب نیاز داریم. ضمن اینکه این پروژه‌ها مصوب شده و دیدید اخیرا بخشی از آب خلیج‌فارس هم به استان رسید. اصل طرح‌های انتقال، مورد تایید وزارت نیرو است ولی تخصیص آن را منوط به تصویب طرح سازگاری کرده‌اند.
آبی که در جریان این طرح صرفه‌جویی می‌شود در سفره‌های زیرزمینی ذخیره می‌شود. با آن می‌خواهید طرح‌های جدید تعریف کنید یا برای احیای سفره‌ها دست‌نخورده می‌ماند؟
تخصیص آب برای هر طرح جدیدی، چه در بخش کشاورزی و چه صنعت و چه شرب، منوط به این شده است که طبق این طرح، عمل شود. این آب را در واقع برای آینده‌ی استان ذخیره می‌کنیم.
یکی از بندهای چارت اولیه‌ی طرح سازگاری، بازنگری در مجوز تاسیس صنایع آب‌بر است. در جریان این طرحی که تهیه کردید، این موضوع هم دیده شده است؟ مثلا ممکن است پتروشیمی کرمان حذف شود؟
نه. ما چنین چیزی در طرح نداریم. احتمالا به‌زودی با وزارت صمت جلسه‌ای داشته باشیم و پتروشیمی را در برنامهی پیگیری داریم.
بودجه‌ی مجزایی هم برای طرح سازگاری دیده شده است؟
نه. این طرح، ارتباط بودجه‌ای ندارد و موارد ذکر شده در آن، برنامه‌هایی است که دستگاه‌ها درباره‌ی آن وظیفه دارند ولی بعد از تصویب، در قالب برنامهی سازگاری و صرفه‌جویی باید انجام شود.
خود شما قاطعانه از این طرحی که تهیه کرده‌اید دفاع می‌کنید؟ هیچ نگرانی‌ای درباره‌ی آن ندارید؟
نگرانی که حتما داریم. هر برنامه‌ای نگرانی‌های خاص خود را دارد؛ اینکه اجرا بشود یا نه، اینکه همدلی اتفاق بیفتد یا نه، اینکه با تغییر دولت، سند اجرا شود یا بایگانی شود نگرانی‌هایی است که وجود دارد. عمده‌ی ویژگی این سند اما، همدل شدن دستگاه‌های مختلف برای کاهش مصرف آب است. اینکه دو جهاد کشاورزی ما کاهش مصرف 722 میلیون مترمکعب را پذیرفته‌اند، به نظر من، بزرگ‌ترین کار است. اگر همدلی باشد و همه به آن پای‌بند باشند، صرفه‌جویی که صورت می‌گیرد، باعث می‌شود که وضعیت آب استان، حداقل از آنچه الان شاهد آن هستیم، بهتر شود.
با اجرای این طرح، ممکن است در کمبود آب شرب شهر کرمان در تابستان سال آینده بهبودی حاصل شود یا در درازمدت نتیجه می‌دهد؟
تاثیرات طرح درازمدت خواهد بود. ضمن اینکه برای شهر کرمان،آب و فاضلاب برنامهی دیگری دارند. ما هزینه‌ای را تامین کردیم تا دو حلقه چاه خریداری کنند؛ اگر این کار را انجام دهند، وضعیت مقداری بهتر می‌شود ولی رشد جمعیت ادامه دارد و مصرف آب اضافه می‌شود. همین امسال دیدید با وجود صرفه‌جویی و بارندگی‌های گذشته، باز هم مثل سال گذشته کمبود آب در زمان پیک مصرف در شهر کرمان داشتیم ولی مدیریت شد؛ هرچند کمبود و قطعی آب داشتیم ولی جیره‌بندی عمومی نداشتیم. با طرح‌های آبفا و تخصیص انتقال آب، مشکل آب شهر کرمان حل خواهد شد.
جدی‌ترین پروژه‌ی انتقال آب برای شهر کرمان در حال حاضر کدام است؟ آقای پورابراهیمی نماینده مجلس چندین بار وعده داده که از آب خلیج‌فارس، وقتی به سرچشمه رسید، به شهر کرمان هم می‌آورند. پروژه‌های صفارود و بهشت‌آباد هم که قبلا از آن گفته شده است. روی کدام‌یک می‌توان حساب کرد؟
این یک پیشنهاد است که گفته‌اند بخشی از آب خلیج‌فارس که به سرچشمه و گل‌گهر می‌رسد را برای تامین آب شرب کرمان قرض بگیریم. اما طرح اصلی انتقال آب خلیج‌فارس سه خط دارد؛ یکی مربوط به صنعت و دیگری شرب؛ که کنار خط صنعت باید اجرا شودو حالا اینکه چه زمانی شروع شود و به اتمام برسد، به‌طور دقیق مشخص نیست اما در طرح‌های بلندمدت آب کرمان دیده شده است. طرح دیگر، انتقال آب از سد شهیدان امیرتیموری و تونل است که رایزنی‌هایی شده و باید تامین اعتبار از طریق بانک‌های عامل انجام شود.
آب پروژه‌ی صفارود از همه زودتر به شهر کرمان می‌رسد؟
بله. / الف
نظر خود را بنویسید