فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: کرمان شهری شده که؛ نه عابران پیاده، نه دوچرخه‌سواران و نه حتی خودروسواران هیچ‌کدام نمی‌توانند رفت‌وآمد سهل و ایمنی را در آن تجربه کنند. صحبت از شهری وسیع با جمعیت زیر یک میلیون نفر است. آینده‌ی ترافیکی شهر با اقداماتی که بسیاری کارشناسان آن را تایید نمی‌کنند، مورد تهدید جدی است. طرح جامع ترافیک که قرار بود رفت‌وآمدها را مدیریت کند به حاشیه رفته و به گفته‌ی انجم‌شعاع، معاون پیشین ترافیک شهرداری، تمام مدل‌های آن به هم ریخته و به‌جای اینکه طبق طرح عمل شود، طبق سلیقه و خواست اشخاص عمل شده است. عالم‌زاده، شهردار می‌گوید که قصد دارند بازنگری آن را انجام بدهند. دکتر انجم‌شعاع می‌گوید که کار از بازنگری گذشته، طرح جدیدی برای شهر باید تهیه شود. او استاد دانشگاه و کارشناس ترافیک است. در این گفت‌وگو، هم از طرح ترافیک از او می‌پرسم و هم از پروژه‌ی روگذر امیرکبیر که به‌عنوان چالش تازه‌ای برای این شهر در حال تولد است. او درباره‌ی دوچرخهسواری، به‌عنوان یک وسیله‌ی حمل‌ونقل در شهر هم نظر می‌دهد و تصریح می‌کند که در بافت مرکزی شهر، اصلا امکان احداث چنین مسیرهایی نیست با این حال، معتقد است شهرداری نباید مسیر خیابان سپه را جمع می‌کرد. باید اجازه می‌دادند این مسیر تکمیل و بازخوردها شناسایی شود. گفت‌وگو با محمدحسین انجم‌شعاع، تنها کارشناس ترافیک نظام مهندسی استان کرمان و استاد دانشگاه را در ادامه می‌خوانید.
آقای مهندس، طرح جامع ترافیک شهر کرمان، آن‌طور که شهردار می‌گوید نیاز جدی به بازنگری دارد. با توجه به اینکه شما هم در زمان حضور در شهرداری در جریان تهیه این طرح بوده‌اید و هم، یکی از متخصصان این حوزه هستید، لطفا بفرمایید این بازنگری تا چه حد ضروری است؟ با توجه به اینکه زمان زیادی هم از تصویب طرح نمی‌گذرد.
قبل از اینکه درباره‌ی بازنگری طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر کرمان صحبت کنم، لازم می‌دانم این نکته را یادآور شوم که مهندسی ترافیک مانند دیگر رشته‌های مهندسی، یک کار علمی و تخصصی است. متخصصان این حوزه، براساس یک‌سری آمارها و داده‌های ترافیکی و پیش‌فرض‌ها و پیش‌بینی‌های آینده و برمبنای طرح‌های بالادستی مثل طرح تفصیلی، اقدام به تهیه‌ی چنین طرح‌هایی برای شهرها می‌کنند. برای شهر کرمان هم مشاور این کار را انجام داده است؛ در زمانی که بنده شهرداری بودم، مقدمات گرفتن مشاور را انجام دادیم و بعد که از شهرداری رفتم، دوستان کار تهیه‌ی طرح را شروع کردند؛ و اگر اشتباه نکنم برداشت آمار ترافیکی سال 87 انجام شد و سال 95 بود که وزارت کشور این طرح را مصوب کرد و این خود یک ایراد برای این طرح است که حدود 9 سال تا تصویب طول کشید. حالا، وقتی براساس پیش‌فرض‌ها و پیش‌بینی‌هایی برای آینده، طرح ترافیک شهر ارائه می‌شود، باید طبق همین طرح پیش برویم. اما متاسفانه این اتفاق در شهر کرمان نیفتاده است. بگذارید مثالی ساده بزنم: در منطقه‌ی مرکزی شهر، تصمیم به توسعه‌ی بیمارستان شهید باهنر و ساخت و توسعه‌ی بیمارستان امام حسین و بیمارستان مهرگان می‌گیریم و یک بیمارستا ن دیگر هم در خیابان ناصریه برنامه‌ریزی می‌کنیم. همه‌ی این مراکز، تولید و حذب سفر دارد و وقتی در طرح ترافیک دیده نشده‌اند، از طرفی همه مطمئن هستیم هیچ‌کدام برای مراجعان پارکینگ در نظر نمی‌گیرند، یعنی تمام محاسبات ترافیکی طرح را در این منطقه به هم می‌ریزیم. چنین اتفاقاتی به شکل‌های مختلف در دیگر مناطق شهر هم رخ داده است. در چنین، حالتی، چه‌طور می‌توانیم انتظار داشته باشیم که طرح جامع ترافیک عمل کند؟ نمی‌خواهم طرح را کالبدشکافی کنم و مزایا و معایب آن را بگویم. ولی وقتی تمام پیش‌فرض‌ها و پیش‌بینی‌های آن به هم خورده، دیگر عملا طرح معنایی پیدا نمی‌کند. در مصاحبه‌ای که اخیرا با مهندس عالم‌زاده شهردار محترم داشتید، از روگذر باغ‌ملی گفته بودید. اجازه دهید حالا که صحبت از ترافیک شده، همین جا بگویم که ساخت تقاطع غیرهمسطح در شهرهای دنیا منسوخ شده و اگر قرار باشد احداث شود، بایستی در شریانی‌های درجه‌یک باشد اما با صدای بلند می‌گویم که ما در شهر کرمان، طبق تعاریف ترافیکی، شریانی درجه یک نداریم که بخواهیم غیرهمسطح‌سازی کنیم اما با توجه به شبکه‌ی موجود، کمربندی‌های شهر را شریانی درجه یک تعریف کرده‌ایم و در آن، تقاطع غیرهمسطح ساختیم و جواب هم داده است و با ساخت تقاطع غیرهمسطح سه‌راهی شرف‌آباد، رینگ شهر کاملا بدون چراغ می‌شود. حالا ما دو روگذر و زیرگذر پرمسئله در باغ‌ملی و آزادی داریم؛ میدان باغ‌ملی سابق، در طرح جامع، به‌صورت غیرهمسطح دیده شده ولی پیش‌نیازهایی هم داشته است.
در طرح جامع، اولویت‌های افق کوتاه‌مدت و بلندمدت مشخص شده است. 10 اولویت کوتاه‌مدت بوده که انجام نشده‌اند، روگذر باغ‌ملی اما، «گزینه‌ی شماره‌ی سه اولویت‌بندی بلندمدت» شهر کرمان بوده است. یعنی باید ابتدا خیابان خورشید و شهاب را تعریض می‌کردیم، این، تنها مسیر شمال ـ جنوب است که هفت‌باغ را به جاده‌ی زرند متصل می‌کند. مشاور، آن را شریانی اصلی دیده و پیشنهاد غیرهمسطح‌سازی داده است. ما تعریض را انجام نمی‌دهیم و دیگر اولویت‌های طرح را هم نمی‌بینیم و روگذر می‌سازیم و بعد می‌گوییم طرح جواب نمی‌دهد.
حالا که صحبت از اولویت‌های طرح جامع ترافیک شد، ممکن است بفرمایید پیشنهادات اولویت‌دار کوتاه‌مدت چه بوده‌اند؟
اولویت اول طرح، اتصال بلوار کوثر به بلوار الغدیر بوده است. در پیشنهادات سال 87 که سال 95 مصوب شده، اولویت شماره یک این بوده؛ الان در سال 99 داریم صحبت می‌کنیم هنوز گزینه‌ی یک اولویت کوتاه‌مدت در شهر انجام نشده است! اما تقاطع غیرهمسطح باغ‌ملی را ساختیم و حالا آیا درست است که بگوییم طرح جامع ترافیک جواب نمی‌دهد؟ در آزادی هم که با بیش از 100 میلیارد تومان زیرگذر ساختیم که در طرح جامع ترافیک هم نبوده است و هیچ مشکلی را نیز حل نکرده؛ نمی‌خواهم این پروژه را کالبدشکافی کنم اما می‌خواهم بگویم وقتی هیچ آیتمی از طرح را درست انجام نداده‌ایم، جایی برای ارزیابی باقی نمی‌ماند. حالا برمی‌گردم به پرسش شما که آیا این طرح، بازنگری نیاز دارد یا نه؟ من می‌گویم صد در صد نیاز به بازنگری دارد. ما تمام شهر را به هم ریختیم و تمام مدل‌های ترافیکی را به هم ریختیم؛ طرح تفصیلی و طرح جامع ترافیک را کنار گذاشتیم و هرکار دوست داشتیم انجام دادیم، هرجا دوست داشتیم تقاطع غیرهمسطح احداث کردیم، هرجا خواستیم کاربری‌ها را تغییر دادیم؛ نتیجه را هم که همه داریم می‌بینیم. قطعا طرح نیاز به بازنگری دارد و حتی به‌عنوان کارشناس ترافیک می‌گویم کلمه‌ی بازنگری را برداریم؛ نیاز به طرح جدید جامع ترافیک در شهر داریم که براساس وضعیت فعلی تهیه شود.
الان یک‌سری اقدامات ترافیکی در شهر دارد انجام می‌شود؛ مثل راستگرد در انتهای خیابان هزارویکشب یا تعریض در خیابان قرنی و بسیاری کارهای جزیی دیگر؛ در حال انجام است اما به هر حال بر عبور و مرور تاثیر می‌گذارد. آیا در این موارد هم شهرداری به طرح جامع رجوع نمی‌کند؟
چنین اقداماتی معمولا براساس طرح تفصیلی انجام می‌شود. در طرح ترافیک، برای نقاط بحرانی براساس طرح‌های بالادستی پیشنهاداتی داده شده است. اما، ای کاش، ای کاش، همین طرح جامع ترافیک با تمام ایراداتی که می‌توان به آن گرفت، در شهرداری روی سیستم کامپیوتر بود، تمام اقدامات ترافیکی، از جمله مواردی که شما مثال زدید، قبل از اینکه در شهر اجرایی شود، در این نرم‌افزار مدل و اثرات آن ارزیابی می‌شد. متاسفانه با وجود اینکه هزینه‌‌اش را به مشاور دادیم ولی شهرداری کرمان در این زمینه کوتاهی کرد و ضعیف عمل کرد. طرح جامع ترافیک کل شهر را مدل کرده و هر تغییری بخواهید ایجاد کنید وارد سیستم کنید، معلوم می‌کند در کل شبکه چه تغییری ایجاد می‌شود.
یکی از پروژه‌هایی که آقای عالم‌زاده و شورای پنجم خیلی از اجرای آن حمایت کرده‌اند، احداث روگذر در چهارراه امیرکبیر است. اطلاع دارید که این پروژه آیا در طرح جامع ترافیک هست؟ اگر بله، اولویت چندم است؟
تقاطع بلوار کشاورز و جمهوری اسلامی را یادم نیست جزو اولویت‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت بود ولی براساس طرح تفصیلی، این پیشنهاد که بلوار کشاورز به بلوار جدید متصل شود و ادامه یابد وجود داشت؛ در این راستا، تقاطع غیرهمسطح در چهارراه امیرکبیر هم پیشنهاد شد که در شورای ترافیک شهرستان و استان کرمان مورد سوال بود. اعضای کارگروه توافقی برای آن نداشتند و با تقاطع غیرهمسطح بلوار کشاورز مخالف بودیم اما مشاوران طرح جامع، براساس مدل‌هایی که ساخته بودند، توانستند از آن دفاع کنند. این پروژه در طرح جامع هست ولی عرض کردم کارگروه با آن مخالف بود؛ اولویت آن را هم نمی‌دانم اما از این پروژه واجب‌تر، اتصال بلوار کوثر به فرودگاه است. این را هم بگویم درست است روگذر تقاطع امیرکبیر در طرح جامع ترافیک آمده، ولی نه با این هزینه‌ی سنگین. متاسفانه این روگذر را به‌گونه‌ای طراحی کرده‌اند که بسیار گران شده در حالی که اصلا نیاز به این شکل از طراحی و اجرا نبود و می‌توانست فقط به عنوان یک روگذر ساده باشد.
برخی پیش‌بینی می‌کنند که روگذر چهارراه امیرکبیر، بعد از افتتاح، عملا فایده‌ای برای ترافیک شهر ندارد. شما چه نظری دارید؟
درست می‌گویند. این روگذر، فایده‌ای ندارد و من هم از ابتدا در کارگروه ترافیک، مخالف بوده‌ام؛ چون بلوار جمهوری را از چراغ فرماندهی آزاد می‌کند، سرعت خودروها بالا می‌رود، اجازه داده نمی‌شود هیچ عابری به‌طور ایمن، از عرض بلوار عبور کند و اجازه نمی‌دهد خودروها از معابر فرعی وارد بلوار بشوند؛ یکی از مزیت‌های چراغ فرماندهی، این است که جداکننده‌ی ترافیک است و با کند کردن سرعت خودروها، به عابران پیاده فرصت می‌دهد عبور کنند. اما حالا می‌خواهیم ناگهان از سه‌راهی هوانیروز تا چهارراه شفا، به خودروها اجازه‌ی سرعت بالا بدهیم و این، بسیار بسیار کار اشتباهی است. البته پیشنهاداتی در کارگروه ترافیک داده‌ام که براساس طرح مصوب، چهارراه فرهنگیان به‌عنوان یک چراغ فرماندهی کامل عمل کند.
یعنی دقیقا در چهارراه فرهنگیان چه بکنند؟ چراغ فرماندهی را فعال‌تر کنند؟
الان چهارراه، چراغ دارد ولی عمل نمی‌کند. یک‌سری حرکت‌های شمال به جنوب هم دارد که هنوز فعال نشده؛ در طرح اولیه‌ی چهارراه گفته شده است که تمام حرکت‌های این پل باز شود و چراغ فرماندهی کامل فعال شود. باید هرچه زودتر این اقدامات انجام شود.
اما این موضوع مطرح است که احداث پل فرهنگیان، ترافیک در مسیر را روان کرده و حالا دوباره قرار باشد چراغ نصب شود، تکلیف این پل چه می‌شود؟
اساسا هدف از ساخت پل چهارراه فرهنگیان، آزادسازی ترافیک رینگ شهر بوده که محقق هم شده است. من به‌عنوان یک کارشناس ترافیک، به‌شدت با حذف چراغ‌های فرماندهی در شهر مخالفم. چون ترافیک هر تقاطع را که آزاد کنیم، در تقاطع بعدی، به هم می‌رسند و صفی از خودروها تشکیل می‌شود. اتفاقی که در باغ‌ملی و در آزادی هم رخ داده و اوضاع چهارراه سپه و خواجو را می‌بینید که بعد از احداث این تقاطع‌های غیرهمسطح چگونه است. بعد از افتتاح غیرهمسطح در چهارراه امیرکبیر، همین تجربه در راسته‌ی بلوار جمهوری تکرار می‌شود. خودروها از چهارراه امیرکبیر به‌صورت روان حرکت می‌کنند و در چهارراه شفا، متوقف می‌شوند. این چهارراه هم ظرفیتی دارد؛ پس، صف طولانی از خودروها در حدفاصل فرهنگیان و شفا ایجاد می‌شود و خودروها، از کوچه‌های فرعی هم نمی‌توانند وارد بلوار جمهوری بشوند چون تمام مسیر همیشه صف‌های بلندی از خودرو شکل می‌گیرد.
آقای مهندس، موضوع دوچرخهسواری در طرح جامع ترافیک چگونه دیده شده و چه مسیرهایی در اولویت هستند؟
ببینید، در طرح جامع ترافیک، دوچرخه به‌عنوان یک مُد یا شیوه‌ی حمل‌ونقل دیده شده است. ما چند شیوه‌ی حمل‌ونقل داریم: خودروی سواری، حمل‌ونقل عمومی مثل اتوبوس و مینی‌بوس و دیگری دوچرخه. در طرح جامع، در تخصیص ترافیک، برای هریک سهمی در نظر گرفته شده است. مسیر دوچرخهسواری هم در این طرح دیده شده ضمن اینکه این موضوع، جزو خواسته‌ها و تاکیدات وزارت کشور هم هست. وقتی صحبت از شیوه می‌شود یعنی شهروندان حتما با این وسیله‌ی نقلیه، از یک مبدا به مقصد برسند. براین اساس، یک‌سری مسیرهای دوچرخه در شهر کرمان پیشنهاد و مصوب شده است. سوال شما این است که این مسیرها خوب است یا بد است؟
اجازه دهید مصداقی صحبت کنیم. در خیابان سپه، بخشی از یک مسیر طولانی دوچرخهسواری که قرار بود از میدان ارگ تا پارک مطهری ادامه یابد، اجرا شد. از همان ابتدا، مناقشاتی بر سر این مسیر شکل گرفت و در نهایت، شهردار پذیرفت که این مسیر جمع بشود. شما لطفا، هم بگویید که طرح ترافیک در این‌باره چه می‌گوید و هم نظر خودتان را درباره‌ی این اتفاق بفرمایید.
از منظر طرح ترافیک اگر بخواهیم بگوییم؛ این مسیر نباید جمع می‌شد چون در طرح آمده است؛ اما ما باید واقعیات شهر را ببینیم. ابتدای گفت‌وگو عرض کردم که با طرح ترافیک چه کرده‌ایم؛عملا استفاده‌ای از آن نشده است. طبق طرح، اولویت شهر کرمان سیستم حمل‌ونقل عمومی است که ما فقط اتوبوسرانی را داریم. در طرح جامع، بسیار درباره‌ی شبکه‌ی اتوبوسرانی و تعداد اتوبوس‌ها و مسیرها و پارکینگ‌های آن صحبت شده است. اما هیچ کاری در این زمینه انجام ندادیم. من خودم یک زمانی عضو هیات مدیره سازمان اتوبوسرانی بوده‌ام و می‌گویم ما هیچ کاری برای حمل‌ونقل عمومی که اولویت اصلی شهر بوده نکرده‌ایم و حالا دنبال دوچرخهسواری رفته‌ایم. از نظر طرح ترافیک، مسیر خیابان سپه درست است ولی طرح می‌گوید تعریض‌ها را هم انجام دهید، اتوبوسرانی را هم تقویت کنید، مسیر دوچرخه هم ایجاد کنید. به‌عنوان مهندس ترافیک اگر بخواهم درباره‌ی مسیرهای دوچرخه صحبت کنم می‌گویم که هیچ‌کدام از مسیرهای دوچرخه‌ی در هسته‌ی مرکزی شهر که پیشنهاد شده است به‌عنوان یک شیوه کارایی ندارد.
چرا؟ به‌دلیل اشتباهاتی مثل روگذر باغ‌ملی؟
وقتی تقاطع غیرهمسطح باغ‌ملی را ساختیم و بیمارستان‌ها را هم که اشاره کردم توسعه دادیم و کاربری‌ها را هرطور دوست داشتیم تعریف کردیم، مطمئن باشید مسیر دوچرخه نیز به هم ریخته است. حالا اگر بپرسید که آیا اگر این اتفاقات نیفتاده بود، می‌شد این مسیرهای دوچرخه را در شهر احداث کرد؟ متاسفانه باید بگویم خیر! چون عرض خیابان‌ها و معابر ما آن‌قدر کم است که نمی‌توانیم مسیر دوچرخه‌ای داشته باشیم که به جابه‌جایی از یک مبدا تا یک مقصد کمک کند. مسیرهای دوچرخه‌ای که الان، صحبت از احداث آن در بلوارهای 22 بهمن و جمهوری است، مسیرهای دوچرخه‌ی تفریحی هستند. در شبکه‌ی بسیار مشکل‌دار و کم‌عرض فعلی شهر کرمان اما امکان ایجاد مسیر دوچرخهسواری به‌عنوان یک شیوه‌ی حمل‌ونقل وجود ندارد. باید واقعیات شهر را ببینیم.به‌جز مسائل ترافیکی و اینکه مدل‌ها را به هم ریختیم، احداث یک مسیر کوتاه دوچرخه در خیابان سپه هم اشتباه بود. معلوم است وقتی در یک خیابان کم‌عرض، بدون تعریف مبدا و مقصد، مسیری را برای دوچرهه درست می‌کنیم سوال‌برانگیز می‌شود.
صحبت این بود که این مسیر، یک مبدا و مقصد از ارگ تا پارک مطهری خواهد داشت. اما نگذاشتند اجرا شود و در نطفه خفه‌اش کردند.
من خودم کسی بودم که در کارگروه ترافیک از مسیر دوچرخهسواری دفاع کردم ولی گفتم از ارگ تا خیابان سپه را اجرا کنید و بعد تا پارک مطهری ادامه‌اش بدهید. اما اینکه همزمان با افتتاح بیمارستان شهید باهنر و پاندمی کرونا و تقاضای زیادی که مغازه‌های پزشکی آنجا داشتند و در حالی که تعریض خیابان هم انجام نشده؛ مسیر دوچرخه ایجاد کردند. معلوم است که تاثیر منفی خواهد داشت.
مشاور طرح حتما دلایلی برای این انتخاب خود دارد اما شما، اگر جای شهردار بودید، مسیر خیابان سپه را جمع می‌کردید یا تکمیل می‌کردید؟
من در کارگروه پیشنهاد دادم که به این شکل انجام ندهید. خط مسیر را مشخص و تابلوگذاری کنید و بازخورد آن را ببینید که آیا دوچرخه‌سواران استفاده می‌کنند یا می‌شود مسیری برای جولان موتورسواران؟ من مخالف داشتن مسیر دوچرخه در شهر نیستم ولی با شبکه‌ای که داریم در هسته‌ی مرکزی شهر آن را عملی نمی‌بینم. ولی حالا که کار شروع شده و بخشی از آن روی زمین اجرا شده بود، باید اجازه می‌دادند مسیر باشد و تکمیل می‌شد تا ببینیم بازخورد آن چگونه خواهدشد.
اینکه می‌گویید امکان ایجاد مسیر دوچرخهسواری در شهر نیست خیلی نومیدکننده است.
در هسته‌ی مرکزی شهر، واقعا امکان آن وجود ندارد.
پس شهرداری روی این مسیرها نباید سرمایه‌گذاری کند.
نه. فقط همان مسیرهای تفریحی به نظر می‌رسد امکان اجرا دارند. ضمن اینکه تجربه‌ی شهری مثل تهران را هم می‌توان در نظر گرفت. مسیرهای دوچرخه در خیابان ایرانشهر، بلوار کشاورز را ببینید؛ یک دوچرخه هم از آن عبور نمی‌کند و بیشتر به مسیر موتورسیلکت‌ها تبدیل شده است. البته، شاید زمانی که میدان شورا پیاده‌راه بشود، بتوان مسیرهای دوچرخه‌ای را در این محدوده از شهر تعریف کرد ولی فعلا امکان آن نیست. تاکید می‌کنم مخالف دوچرخهسواری در شهر کرمان نیستم اما واقعیات شهر اجازه‌ی آن را نمی‌دهد که در هسته‌ی مرکزی مسیرهای ویژه‌ی دوچرخه ایجاد کنیم. / الف
نظر خود را بنویسید