فردای کرمان – گروه فرهنگ‌وهنر: هسته‌ی اولیه‌ی جشنواره ملی شعر رضوی که اینک به سال بیست و ششم خود رسیده و درخت تناوری گشته است اول بار به دست آقای سیدجواد جعفری مدیرکل وقت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان در زمین با استعداد این سرزمین کاشته شد. گروهی همدل از شاعران خوب استان با ایشان همراه شدند، و سال به سال بر رونق این جشنواره افزوده شد. هشت سال بعد که آقای جعفری به استان خراسان منتقل شدند، ایشان همین دغدغه را در مشهد از طریق اداره کل ارشاد، شورای فرهنگ عمومی خراسان، و پس از آن بنیاد امام‌رضا(ع) و وزارت ارشاد دنبال کردند. در همین راستا، به منظور ثبت در تاریخ این جشنواره با ایشان گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
شایان ذکر است داستان پیدایش جشنواره و تحولات آن بسی طولانی‌تر از این گفت‌وگو است. محدودیت صفحات این ویژه‌نامه باعث شد تا این مصاحبه را به تفصیل انجام ندهیم، و صرفا برگی از خاطرات باشد، که به یادگار بماند. و نکته‌ی دیگر اینکه آقای جعفری در ابتدای این گفت‌وگو توضیح دادند که اگر موفقیتی در برگزاری این جشنواره حاصل شده است، قطعا عنایت خاص امام رضا(ع) در این امر دخیل بوده است، و دوم، همه‌ی این کارها با همت همکارانم در کرمان و خراسان امکان‌پذیر شده است، که از همه‌ی آن‌ها سپاسگزارم.
جناب آقای جعفری، به دوره‌ی بیست‌وششم جشنواره شعر رضوی رسیده‌ایم. اما از آنجا که شما از ابتدای کار در جریان این رویداد بودید و به نوعی از ابتکارات شما هم بوده است، می‌خواهیم به گذشته برگردیم و مروری بر چگونگی پیدایش جشنواره داشته باشیم؟
ببینید، اساسا هر فعالیت فرهنگی که با مردم گره بخورد و از سوی مردم مورد حمایت و پشتیبانی قرار گیرد، ماندگار خواهد شد. چرا جشنواره شعر رضوی استان کرمان ربع قرن را تجربه کرده است؟ اولا حضرت امام رضا(ع) مثل نگینی در کشور است که مردم آن را دربر گرفته‌اند و همواره به‌عنوان ملجا، هم در زمان شادی، و هم ناراحتی به این امام پناه می‌برند و ایشان را پناهگاه خود می‌شناسند، ضمن اینکه همه‌ی اتفاقات خوبی که در کشور رخ داده است؛ چه در دوران دفاع‌مقدس چه بعد از آن که کشور پیشرفت‌های خیلی خوبی را تجربه می‌کند، این‌ها از عنایت و توجهاتی است که حضرت امام هشتم دارند. پس، یک بخش از ماندگاری جشنواره، به اعتبار صاحب جشنواره است. بخش دیگر، چون صاحب این جشنواره در قلب‌های مردم جا دارد، مردم هم از آن حمایت کرده‌اند؛ مردم که می‌گویم تشکل‌های مردمی، انجمن‌های ادبی و فرهنگی و هنری، رسانه‌های گروهی و موسسات مختلف و دیگر گرو‌ه‌هاست. همه‌ی این مسائل باعث شد که جشنواره ربع قرن را پشت سربگذارد. شما مستحضرید که کرمان، یک استان رضوی است. بیش‌ترین موقوفاتی که در کل کشور نسبت به امام رضا(ع) وجود دارد در استان کرمان است. وقتی ایام تولد امام رضا(ع) می‌شد کرمانی‌ها نمی‌توانستند بی‌تفاوت باشند و می‌خواستند نقشی ایفا کنند. در این چارچوب، به فکر تعریف برنامه‌ای افتادیم که ابتدا استانی و به مرور زمان ملی و بین‌المللی شود. هسته‌ی اولیه که این فکر را دنبال کردند، گروهی از شاعران کرمان بودند و تا جایی که یادم می‌آید حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین فخرمهدوی که خدا رحمت‌شان کند از شاعران کم‌نظیر در حوزه‌ی قصیده‌سرایی بودند، هم خطیب و عالم بزرگ و هم شاعر سرشناسی بودند، حجت‌الاسلام صمدانی که از شاعران و خطیبان مطرح و به‌نام بودند، آقای حمید مظهری از شاعران کرمان و انسانی به‌‌تمام معنا فرهنگی و فرهیخته که از پایه‌گذاران انجمن خواجو هم هستند در شکل‌گیری جشنواره نقش جدی داشتند. در آن زمان، مهدی صمدانی که در دوره‌ی جاری جشنواره نیز، بخشی از کار داوری اشعار را برعهده دارند، نوجوانی بودند که در کنار پدرشان در مراسم شرکت می‌کردند. همچنین، خانم فاطمه جهانگرد نیز در هسته‌ی اولیه مشارکت داشتند. این افراد، برگزاری جشنواره شعر رضوی را در سال 1373 پیشنهاد دادند. همان زمان، با هم، جلسه‌ای تشکیل دادیم و عهدی بستیم و میثاق‌نامه‌ای امضا کردیم که تا زنده هستیم این جشنواره را هرساله در کرمان برگزار کنیم و تا جایی که می‌توانیم آن را استانی و ملی و جهانی کنیم.
یعنی از همان ابتدا به‌فکر برگزاری جشنواره در سطح ملی بودید؟
بله. یکی دیگر از پایه‌گذاران این جشنواره، آقای وحید محمدی، معاون هنری فعلی اداره کل ارشاد استان کرمان هستند که از ایشان تشکر می‌کنم و فکر می‌کنم صورت‌جلسه را ایشان نوشتند که پنج بند داشت و یکی از بندها، این بود که هر ساله جشنواره برگزار شود، هسته‌ی مرکزی چه کسانی باشند، اساسنامه برای آن نوشته شود، در استان برگزار و به‌مرور زمان ملی شود. جشنواره به این ترتیب شکل گرفت و تا دوره‌ی هشتم که من کرمان بودم هر سال بهتر از سال قبل برگزار شد. همین‌جا هم جا دارد از مرحوم کارزاری که اخیرا به رحمت حدا رفته‌اند و از ابتدا با ما همراهی داشتند یادی بکنم.
دوره‌ی اول خاطرتان هست چه‌طور برگزار شد؟
هسته‌ی اولیه که شکل گرفت، فراخوانی داده شد و شاعران به‌نامی شرکت کردند؛ کسانی از جمله آقایان احمد اسداللهی، بهرامی، شجاعی، میرافضلی، نیک‌نفس، حسینخانی، ایمان محمدآبادی، محسن کاشانی و بسیاری از افراد دیگر از شهرستان‌های مختلف شرکت کردند. آقایان حسینخانی و کاشانی و محمدآبادی آن زمان نوجوان بودند و براساس آنچه از رشد و شکوفایی استعدادهای شهر کرمان می‌شناسم، این شاعران را محصول جشنواره شعر رضوی می‌دانم.
آن زمان هم داوری شعرها در جشنواره مطرح بود؟
بله. اشعار داوری می‌شد و افراد برگزیده در دو بخش پیشکسوتان و جوانان معرفی و تقدیر می‌شدند. در دوره‌ی استانداری زنده‌یاد محمودی، یادم هست که خود استاندار شخصا در برنامه حضور پیدا کرد.
جشنواره اول کجا برگزار شد؟
دقیقا خاطرم نیست. فکر می‌کنم تالار خانه‌شهر یا سالن اتحادیه انجمن‌های دانش‌آموزی بود. یادم است دکور خیلی خوبی که بارگاه حرم امام رضا (ع) بود و تعدادی کبوتر اطراف آن پرواز می‌کرد. لوح و جایزه به برگزیدگان داده شد و مراسم اختتامیه‌ی خیلی خوبی برگزار شد و سال‌های بعد، بهتر و بهتر شد.
در هشت دوره که شما حضور داشتید، چه تحولاتی در کرمان رخ داد؟
یادم است در دوره‌ای که مدیرکل ارشاد استان کرمان شدم آقای مرعشی استاندار بودند؛ تعداد نشریات کرمان خیلی محدود بود؛ فکر می‌کنم فقط روزنامه حدیث را داشتیم که آقای شجاعی آن را منتشر می‌کرد و بعد هم نشریه معراج را آقای محبان منتشر می‌کرد. یکی از مسائلی که دنبال می‌کردیم این بود که استان در بخش‌های مختلف به‌صورت متوازن رشد و پیشرفت داشته باشد. زمانی که ما جشنواره شعر رضوی را برگزار می‌کردیم، رتبه‌ی استان از لحاظ توسعه‌ی شاخص‌های فرهنگی، از هفدهم به سوم ارتقا پیدا کرد. تعداد نشریات و جشنواره‌ها و موسسات فرهنگی و دیگر امکانات در استان خیلی کم بود. برنامهریزی جامعی داشتیم که مثلا تعداد نشریات از دو عدد به پنجاه تا برسد یا تعداد موسسات از 20 موسسه به 200 موسسه برسد یا همه‌ی شهرستان‌ها دارای مجتمع‌های فرهنگی‌وهنری باشند و تعداد چاپ‌خانه‌ها افزایش پیدا کند. در واقع، هدف‌گذاری کردیم تا همه‌ی ابزارهایی که موجبات رشد فرهنگ می‌شود را توسعه دهیم، چرا که زمانی مردم پای کار بیایند و موسسات و مراکزی را مدیریت کنند، فرهنگ عمومی می‌تواند رشد کند. به مرور این جریان در استان شکل گرفت و حتی مساجد نیز، شروع به تاسیس کانون‌های فرهنگی و هنری کردند، موسسات تبلیغاتی رشد کرد، انتشاراتی‌ها رشد را شروع کردند و تعداد نشریات نیز زیاد شدند؛ وقتی تعداد زیاد شد، فعالیت‌های فرهنگی هم بیشتر شد و ما این چشم‌انداز را تعریف کردیم که کرمان باید شهر جشنواره‌ها شود. این، شاخصی بود که می‌توانست استان را رشد دهد. نمایشگاه‌های کتاب سراسری و قرآن سراسری برگزار شد، انتخاب کتاب سال شکل گرفت، جشنواره بین‌المللی فیلم کودک را برگزار کردیم، کنسرت‌های متعدد با حضور آقایان شجریان و شهرام ناظری و افتخاری و هابیل علی‌اف که از آذربایجان آمد همچنین اجرای گروه ارکستر سمفونیک تهران را داشتیم و حرف‌مان این بود که جشنواره‌ها هستند که نشان می‌دهد ما چه میزان استعداد داریم که می‌تواند رشد کند، این‌ها جزو آرزوها و اهدافی بود که برای کرمان دنبال می‌کردیم. اینکه کرمان شهر جشنواره‌ها شود؛ بنیان اصلی‌اش را با جشنواره شعر رضوی گذاشتیم.
آقای جعفری از کرمان که تشریف بردید، دغدغه‌ی جشنواره را هنوز داشتید به‌ویژه که در ارتباط با بنیاد امام رضا(ع) هم قرار گرفتید. آنجا چگونه جشنواره را دنبال می‌کردید و چه اقداماتی انجام دادید؟
دی‌ماه سال 81 از کرمان به خراسان منتقل شدم. همان زمان در شورای فرهنگ عمومی استان خراسان که علاوه بر اعضای همه‌ی استان‌ها، تولیت آستان قدس رضوی هم عضو هستند؛ طرحی را با عنوان جشن‌های عید رضوی ارائه کردیم که در استان خراسان رضوی به‌ویژه مشهد جشنواره‌ای به نام امام رضا(ع) ایجاد کنیم و در ایام ولادت، فعالیت‌های مربوط به فرهنگ رضوی انجام شود. با این طرح موافقت کردند و قرار شد به وزارت ارشاد پیشنهاد کنیم تا پس از تایید شیوه‌نامه را تعریف کنیم. پس از مکاتباتی بین خراسان و تهران، نهایتا شیوه‌نامه‌ی چگونگی برگزاری جشنواره امام رضا(ع) نیز تهیه شد. اولین دوره‌ی این جشنواره سال 82 برگزار شد که رشته‌های متعدد هنری را شامل می‌شد. فراخوان آن ملی بود و خیلی استقبال از آن صورت گرفت. سال بعد، قم و سال بعدتر شیراز و بعد یزد که بیش‌ترین قدم‌گاه‌های امام رضا(ع) را دارد به کمک خراسان آمدند و هرکدام برنامه‌ای تعریف کردند. آقای مسجدجامعی که از وزارت ارشاد رفت، آقای صفارهرندی وزیر شد. ایشان که در اختتامیه‌ی چهارمین دوره شرکت داشتند گفتند به‌جای چهار استان، همه‌ی استان‌ها برای این جشنواره برنامه داشته باشند؛ این شد که همه‌ی استان‌ها برنامه‌ای را پیشنهاد دادند و دبیرخانه مرکزی زیر نظر اداره کل ارشاد استان خراسان شکل گرفت و برای ایام ولادت برنامهریزی می‌کرد.
و کرمان در این رویدادها چه نقشی داشت؟
سهم استان کرمان همان جشنواره شعر رضوی بود و به هیچ استان دیگری این جشنواره را ندادیم. از آقایان ملانوری، محبان، سعیدی و فلاح مدیران سابق و آقای علیزاده مدیر کل فعلی اداره کل ارشاد کرمان که خیلی برای استمرار و برگزاری این جشنواره زحمت کشیدند، قدردانی می‌کنم. وقتی دبیرخانه در خراسان شکل گرفت، همه‌ی استان‌ها در برگزاری این رویداد، شرکت کردند، جشنواره خیلی بزرگ و فراگیر شد، وزارت‌خانه در زمان آقای دکتر حسینی، تصمیم گرفت بنیاد بین‌المللی امام رضا(ع) شکل بگیرد تا جشنواره‌ها را این بنیاد مدیریت کند. من که از کرمان به خراسان منتقل شدم به دنبال این هدف بودم که برای ساحت مقدس امام رضا(ع) کاری انجام دهم و ترجیح دادم از اداره کل ارشاد به بنیاد بروم.
خود شکل‌گیری بنیاد هم تاریخچه‌ای دارد. پیش‌نویس اساسنامه‌ی آن را به امضای استاندار وقت و وزیر وقت رسانده بودیم، هیات دولت که در مشهد برگزار شد، در آن جلسه، با تاسیس این بنیاد موافقت کرد، اساسنامه نوشتیم و بنیاد مستقر شد و بعد از آن، جشنواره‌ها به بنیاد واگذار شد. بخش بین‌الملل بنیاد نیز شکل گرفت. بعد از خروجم از بنیاد، این نهاد، در بیش از هفتاد کشور فعالیت رضوی می‌کرد.
جشنواره شعر رضوی از شهری مثل کرمان شروع شده و از لحاظ کمی و کیفی توسعه پیدا کرده و حالا ملی و بین‌المللی هم شده است. به این ترتیب فکر می‌کنید به حداکثر ظرفیت خود رسیده یا هنوز جا برای ارتقا دارد؟
این درست است که این جشنواره به نام امام رضا(ع) است ولی در معنای وسیع کلمه به معارف بلند قرآن و مکتب اهل‌بیت می‌پردازد، طبیعتا هرآن‌چه در حوزه‌ی معارف اسلامی و مکتب اهل‌بیت و ساحت مقدس امام رضا(ع) باشد به آن می‌پردازد، و تلاش‌های ما مثل قطره‌ای در برابر دریاست. باید سعی کنیم صاحب‌نظران و پژوهشگران بیش‌تری را دعوت کنیم تا حضور یابند، و جامعه فرهنگی و هنری ما گسترده‌تر شود. همچنین مشارکت‌ها نیز باید به همین نسبت توسعه یابد. باید تلاش زیادی شود تا به قله برسیم و فکر می‌کنم فعلا در دامنه باشیم.
اگر نکته‌ی دیگری هست بفرمایید.
بارها و بارها گفته‌ام هر حرکتی که بخواهد ماندگار شود و حمایت مردم را جلب کند و در حوزه‌ی فرهنگی جایگاه برای خود بیابد، باید قابلیت جریان‌سازی داشته باشد و مستمر باشد.
فکر می‌کنم یکی از دلایلی که می‌توانیم به‌طور جدی علت ماندگاری جشنواره رضوی به عنوان یک حرکت فرهنگی اعلام کنیم، همین است که این دو شاخصه را مدنظر داشته است. جشنواره شعر رضوی کرمان 26 سال استمرار داشته و حتی با چنگ و دندان هم که بوده، حفظ شده است. این جشنواره شرایطی را فراهم کرده که هم استان و خارج استان و خارج کشور در آن نقش ایفا کنند و البته، هنوز هم نقاط کشف نشده‌ای در حوزه‌ی جشنواره وجود دارد که باید به آن توجه کرد. در این بین، سهم رسانه‌ها را نباید نادیده گرفت. خیلی کمک و همراهی از طرف رسانه‌ها دیده‌ایم. دست تک‌تک آن‌ها را می‌بوسم و به همه‌ی آن‌ها درود می‌فرستم که به این حرکت کمک کردند.
همچنین، به روح بلند و مطهر بنیانگذاران اصلی این جشنواره درود می‌فرستم. روح همه‌ی آن‌ها شاد باشد. همچنین از شاعران کرمان که نگذاشتند این چراغ خاموش شود تشکر می‌کنم و قدردان مسئولان استانی و وزارت فرهنگ و ارشاد هستیم که اگر حمایت نمی‌کردند، ارشاد کرمان با امکانات مالی محدود خود نمی‌توانست این رویداد را برگزار کند. در هرحال حرکت گروهی بوده و همه تلاش کردیم تا به اینجا برسد و از این به بعد هم همه باید دست به دست هم دهیم تا جلو برود.
*منتشر شده در ویژه‌نامۀ رواق / ضمیمۀ هفته‌نامه استقامت شمارۀ 717
*عکس را آقای جعفری در اختیار ما قرار داده‌اند
نظر خود را بنویسید