فردای‌کرمان ـ گروه فرهنگ‌وهنر: محمدصادق بصیری، دبیر کمیته علمی همایش نکوداشت میرزا علی‌اکبرخان نفیسی، ملقب به ناظمالاطباء کرمانی که امروز چهارشنبه و به‌صورت مجازی برگزار شد، با بیان این‌که غرض از برگزاری این همایش صرفا معرفی شخصیت یک حکیم برجسته‌ی فرهنگی نبوده است، اظهار کرد: «هدف این همایش در حقیقت نشان دادن 500 سال خدمت و تعهد و حکمت در کرمان است. ما از این جهت این شخصیت بزرگ را انتخاب کردیم که شاید یکی از بزرگ‌ترین مفاخر ما است، بدون آن‌که زوایای زندگی او به خوبی مکشوف شده باشد».
وی در معرفی ناظمالاطباء گفت: «میرزا علی‌اکبرخان در کرمان به دنیا آمد. پدر او حاج میرزاحسن‌خان طبیب، از پزشکان و حکیمان آن دوره بود و مادر وی دختر ملامحمد کوهبنانی معروف به هدایت‌علی بود که عارف مشهور نیمه‌ی اول قرن سیزدهم در ایران است».
به گزارش فردای‌کرمان، معاون استاندار و استاد ادبیات دانشگاه شهید باهنر کرمان در گفت‌وگو با ویژه‌نامه نکوداشت ناظمالاطباء افزود: «میرزا علی‌اکبرخان نفیسی ملقب به ناظمالاطباء از خاندان بزرگی است که بیش از 500 سال دانشمندان بسیاری را در فنون مختلف به ایران و دنیا معرفی کردند. نسب میرزا علی‌اکبرخان نفیسی تا هفت پشت به میرزا سعید، معروف به «شریف کرمانی» می‌رسد که از پزشکان نامی عصر صفوی بود که مدتی رئیس پزشکان یا حکیم‌باشی دربار شاه‌عباس صفوی بود. نیای سوم شریف کرمانی، حکیم برهان‌الدین نفیس‌بن‌عوض کرمانی است که از مشاهیر پزشکان قرن نهم (عصر تیموری) است. ایشان در کرمان زندگی می‌کرد، اما شهرت جهانی داشت. وی در آن دوره توسط الغ‌بیگ‌بن شاهرخ‌بن تیمور گورکانی به سمرقند دعوت می‌شود و در سلک دانشمندان آن شهر درمی‌آید، ولی پس از مرگ الغ‌بیگ دوباره به کرمان بازمی‌گردد».
معاون سیاسی و امنیتی استانداری کرمان ادامه داد: «میرزا علی‌اکبرخان در کرمان به دنیا آمد. پدر او حاج میرزاحسن‌خان طبیب، از پزشکان و حکیمان آن دوره بود و مادر وی دختر ملامحمد کوهبنانی معروف به هدایت‌علی بود که عارف مشهور نیمه‌ی اول قرن سیزدهم در ایران است».
وی گفت: «اصولا این خاندان اهل معرفت و تقوا و حکمت بودند. میرزا علی‌اکبرخان در تحصیلات طبی، مقدمات این علم را در کرمان فراگرفت. اما بیشتر به حکمت و فلسفه گرایش داشت. منتها میرزااسماعیل‌خان نوری معروف به وکیل‌الملک، حاکم وقت کرمان زمانی که نبوغ او را دید، وی را به ورود و ادامه‌ی تحصیل در این علم تشویق کرد. پس ناظم‌الاطبا در سن 19 سالگی به مدرسه‌ی دارالفنون رفت و با جدیت به تحصیل علم طب پرداخت و آن‌چنان استعدادی داشت که پس از مدت کوتاهی دستیار پزشکان آن زمان شد».
دکتر بصیری در ادامه به خدمات ناظمالاطباء اشاره کرد و توضیح داد: «او در طی سال‌های زندگی خود خدمات زیادی کرد زیراکه خانواده‌ی نفیسی اصولا خدمت‌گزار مردم بودند. در سال 1288 یعنی در سال‌هایی که قحطی و امراض فراوانی بر مردم تهران چیره شده بود او با هزینه‌ی شخصی یک بیمارستان تاسیس کرد و در آن‌جا به‌صورت رایگان درمان‌گر فقرا و نیازمندان بود. تاسیس این بیمارستان بعدها مقدمه‌ای شد برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاجی که مردم را گرفتار می‌کرد. سپس در دوره‌ی ناصرالدّین‌شاه، پس از این‌که شاه از سفر اول خود از اروپا برگشته بود، به ناظم‌الاطبا دستور داد که یک بیمارستان مدرن به سبک اروپایی تاسیس کند و او نیز این بیمارستان را تحت عنوان مریض‌خانه‌ی دولتی راه‌اندازی کرد که امروز به نام بیمارستان سینا شناخته می‌شود و آثار خیر آن بزرگ‌مرد هنوز برپا است».
استاد ادبیات دانشگاه شهیدباهنر کرمان در ادامه افزود: «وی در زمان ناصرالدّین‌شاه لقب «حکیم‌باشی» را گرفت و یکی دیگر از کارهای عجیبی که در حوزه‌ی پزشکی کرد، تاسیس مجلس «حفظ‌الصحّه» بود که در این مجلس، پزشکان مختلف در مورد بیماری‌های خاصی که پیدا می‌شد با هم مشورت می‌کردند. در واقع ناظمالاطباء در آن زمان یک شورای پزشکی به‌صورت دائمی تشکیل داد. در همین زمان بود که میرزاحسین‌خان مشیرالدوله معروف به سپهسالار، حکمران خراسان رضوی از شاه قاجار درخواست کرد که نفیسی را به پابوس امام رضا بفرستد و آن‌جا هم اقدامی در جهت ایجاد درمانگاه و بیمارستان صورت دهد. پس نفیسی در آن شهر نیز به تاسیس یک بیمارستان به سبک بیمارستان‌های مدرن اروپایی مبادرت ورزید که ظاهرا نام این بیمارستان نیز رضوی بوده است؛ اما با بیمارستان حاضر که با این اسم در مشهد است، متفاوت است».
وی گفت: «متاسفانه ما نتوانستیم برای معرفی این بیمارستان در همایش از سرنوشت آن مطلع شویم، اما دانشگاه علوم پزشکی در حال حاضر مامور انجام این کار شده است».
دکتر بصیری سپس گفت: «یکی از مواردی که در دستور کار کمیته علمی همایش قرار گرفت چاپ مجموعه‌ی آثاری از ناظمالاطباء بود که مهجور مانده بودند و در دست و اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان نبودند».
وی ادامه داد: «بدین‌منظور در مرحله‌ی اول آثار ناظمالاطباء را در دو دسته‌ی پزشکی و غیرپزشکی تقسیم‌بندی کردیم، از آثار غیرپزشکی ایشان، متونی که هم شهرت بیشتری داشتند و هم نسخه‌هایشان موجود بود، یکی کتاب «فرهنگ نفیسی» است که پژوهشگران علم لغت به‌خوبی با این فرهنگ آشنایی دارند و می‌توان گفت تنها کتابی که اهل دانش از مرحوم نفیسی می‌شناختند همین فرهنگ بود، چراکه چاپ شده بود. این کتاب یکی از منابع اصیل علم لغت‌شناسی در زبان فارسی است که شامل لغات پرکاربرد فارسی، عربی و لغات دخیل است و منبعی بوده است برای لغت‌نامه‌ی دهخدا و فرهنگ معین. این فرهنگ قبل از انقلاب در سال 1343 در پنج جلد در قطع رحلی توسط چاپخانه‌ی خیام به چاپ رسیده بود و جالب اینجا است که به خط خود مؤلف است».
دکتر بصیری گفت: «این کتاب 158 هزار و 431 لغت دارد ولی چندان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفت و چندان به آن مراجعه نمی‌کردند. البته مقداری اشتباهات در این چاپ وجود داشت، ازجمله این‌که این کتاب تصحیح نشده بود و لغاتی در متن وجود داشت که احتمالا به علت سهو تایپیست‌ها وارد کتاب شده بود و همچنین حشو و زوایدی نیز در متن کتاب وجود داشت که ممکن است برای پژوهشگران جدید مناسبتی نداشته باشد».
وی ادامه داد: «بنابراین یک تیم پنج نفره از دانشگاه شهیدباهنر کرمان، مسئول بازخوانی، تصحیح و تلخیص این کتاب شدند که این فرآیند پنج، شش ماه به طول انجامید و در طی انجام کار، کار خواندن لغات، بررسی آن‌ها با رعایت و حفظ امانت و البته فرآیند تلخیص که تمامی آن‌ها کارهای دشواری بود، انجام شد».
معاون سیاسی و امنیتی استانداری کرمان با بیان این‌که کار بعد از اتمام، توسط هر پنج نفر اعضای تیم بررسی، تصحیح و مورد آزمایش قرار گرفت و متن همه‌ی اعضا توسط دیگر اعضا دیده شده و از این بابت هیچ اشکالی در متن وجود ندارد، افزود: «این مجموعه‌ی تالیفی اول مهرماه سال گذشته آماده شده بود اما تایپ، صفحه‌بندی و ستون‌بندی آن کاری بود که به طول انجامید. چراکه ما برای تایپ این کتاب به الفبای آوانگار جدید نیاز داشتیم که باید آن را دانلود می‌کردیم و مورد استفاده قرار می‌دادیم. نهایتا این‌که حاصل این کار، تبدیل کتاب پنج جلدیِ اولیه به یک جلد 900 صفحه‌ای شد».
دکتر بصیری ادامه داد: «دومین کتاب ناظمالاطباء نامه‌ی زبان‌آموز نام دارد که نشان می‌دهد او چقدر در دستور زبان فارسی متبحّر بوده است. جالب است که گفته می‌شود میرزاحبیب اصفهانی اولین نویسنده‌ی دستور زبان فارسی است اما الان معلوم شده اولین کسی که دستور زبان فارسی را به‌صورت باب‌بند‌ی‌شده و فصل‌بندی‌شده نوشته است، ناظمالاطباء بود. البته درست است، میرزاحبیب اصفهانی بر او مقدم است، اما دستور میرزاحبیب مختصر و بدون دسته‌بندی است. اما نکته‌ی جالب در مورد دستور زبانی که نظام‌الاطباء نوشته است این است که او قواعد دستور را فقط از زبان فارسی گرفته است نه از قواعد عربی و اروپایی، و شکل دقیق علمی نیز به آن داده است. این کتاب نیز توسط تیم ادبی و با کمک دکتر خوارزمی که در دانشکده‌ی ادبیات استاد دستور زبان هستند، مورد بازخوانی و تلخیص قرار گرفت و همچنین مقدمه‌ای مفصل نیز بر آن نوشته شده است که اکنون آماده است».
وی افزود: «کتاب سوم ناظمالاطباء در مورد تعلیمات ابتدایی است که در سال ۱۳۱۷ نوشته شده است. آن مرحوم در مدتی که در تهران مسئولیت طبابت داشته‌اند، اداره‌ی مدرسه شرف نیز در زمان دولت وقت (اواخر قاجار) بر عهده‌ی ایشان بوده است». دکتر بصیری ادامه داد: «مدرسه‌ی شرف اولین مدرسه‌ی تهران بود که به شیوه‌ی مدرن قرار بود اداره شود. ایشان نیز این کتاب را برای آن مدرسه نوشت اما آن سال‌ها در تمام مدارس ایران تدریس می‌شد. این شخصیت بزرگ علمی و ادبی، هم برای نوآموزان و هم برای معلمان(روش تدریس) این کتاب را نوشته است که شایسته است آموزش و پرورش کشور از این کتاب برای خود الگوبرداری کند».
وی همچنین اضافه کرد: «در کنار این سه عنوان، ما دیوان شعر میرزاکاظم طبیب را در دانشگاه شهیدباهنر کرمان در قالب رساله‌ی دکترا داشتیم که ایشان هم از خاندان نفیسی هستند و به جای این‌که به سمت اصفهان بروند و خاندان نفیسی را آن‌جا تعقیب کنند به سمت یزد رفتند و آن‌جا به کار طب مشغول شدند. از ایشان چهارهزار و 200 بیت شعر به جا مانده است که اکنون آن را از حالت پایان‌نامه به صورت کتاب درآوردیم».
استاد ادبیات دانشگاه شهیدباهنر کرمان توضیح داد: «نکته‌ی مهمی که در این کتاب وجود دارد این است که حاوی یک مقدمه‌ی 200 صفحه‌ای است که در آن خاندان حکیمان یزد و کرمان به صورت شجره‌نامه‌ای به‌صورت دقیق نوشته شده است. زمانی که من این کتاب را به دکتر صالحی (وزیر ارشاد) نشان دادم، ایشان همان نسخه‌ی ابتدایی را از من گرفتند و گفتند که این کار بسیار ارزشمندی است».
وی همچنین گفت: «کتاب پزشکی‌نامه ناظمالاطباء نیز کتاب بسیار بزرگی است در 957 صفحه به قطع رحلی در سال 1314 قمری به پایان رسیده و سال‌ها مورد استفاده‌ی پزشکان و داروسازان اواخر قاجار و اوایل عصر پهلوی قرار گرفته است».
به گزارش فردای‌کرمان، همایش نکوداشت ناظمالاطباء کرمانی که قرار بود دی‌ماه 98 برگزار شود اما به‌دلیل شهادت سپهبد سلیمانی به تاخیر افتاد و امسال نیز کرونا اجازه‌ی برگزاری آن را نداد؛ روز چهارشنبه یکم بهمن‌ماه به‌صورت مجازی برگزار و از پنج عنوان کتاب او رونمایی شد. / الف
عکس: محمد لطیف‌کار
نظر خود را بنویسید