فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: فرونشست زمین در استان کرمان بی‌وقفه ادامه دارد و وضعیت در پیرامون شهر کرمان نگران‌کننده است.
علی رشیدی مدیرکل زمینشناسی استان در گفت‌وگو با فردای‌کرمان با بیان اینکه فرونشست خیلی به مراکز مسکونی شهر کرمان نزدیک شده و حتی به برخی از مناطق شهر نیز نفوذ کرده است، تصریح می‌کند: «نرخ آن نیز، از محدودۀ مجاز استانداردهای جهانی خیلی خیلی بیشتر است».
فرونشست که از آن به‌عنوان زلزلۀ خاموش نیز یاد می‌شود، آسیب‌های جدی به ساختمان‌های مسکونی، جاده‌ها، زمین‌های کشاورزی و تاسیسات مختلف می‌زند. این پدیده که در سال‌های اخیر، به صدر اخبار آمده، در پی نبود تعادل بین تغذیه و برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی رخ می‌دهد.
در گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، رشیدی از وضعیت فعلی فرونشست در استان می‌گوید و تاکید دارد که هرچه زودتر باید برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی متوقف شود.
*وضع فرونشست زمین در استان هم‌اکنون چگونه است؟ کدام مناطق شرایط بدتری دارند؟
کاری که سازمان زمینشناسی انجام می‌دهد، پهنه‌بندی فرونشست است. همان‌طور که فرونشست پدیده‌ای بطئی و دور از چشم است، مطالعاتی که انجام می‌دهیم در پایان هر سال جمع‌بندی می‌شود که شرایط را نشان می‌دهد. بنابراین، دربارۀ گزارش قطعی از فرونشست در استان باید تا پایان سال صبر کنیم. براساس مطالعاتی که تا الان داشتیم، خیلی تفاوتی در وضعیت فرونشست نسبت به سال گذشته ایجاد نشده است و کماکان، مناطق با فرونشست بالا در جنوب استان شهرستان‌های عنبرآباد و فاریاب، در ارزوئیه و به طور خاص پیرامون شهر کرمان به‌عنوان مرکز استان هستند که بالاترین نرخ فرونشست را دارند. جزئیات بیشتر در این‌باره، تا اسفندماه مشخص می‌شود.
*نرخ فرونشست سالانه در این مناطقی که نام بردید چقدر است؟
نرخ فرونشست را باید در پایان سال مشخص کنیم و هر عددی الان بگویم ممکن است با عدد واقعی مغایرت داشته باشد. براساس تقسیم کاری که صورت گرفته، سازمان نقشه‌برداری اطلس فرونشست‌ها را به همراه نرخ فرونشست تهیه و اعلام می‌کند. سازمان زمینشناسی هم براساس پردازش تصاویر ماهواره‌ای میزانی از نرخ فرونشست را استخراج می‌کند و در نهایت، ارقام را با سازمان نقشه‌برداری مقایسه می‌کنیم که تا پایان سال اعلام خواهد شد. اما به طور کلی می‌توانم بگویم پیرامون شهر کرمان به‌عنوان مرکز استان، به دلیل بافت جمعیتی متراکم‌تری که دارد، نرخ فرونشست قابل توجه و نگران‌کننده است. فرونشست خیلی به مراکز مسکونی نزدیک شده و حتی به برخی از مناطق شهر نیز نفوذ کرده است. نرخ آن نیز، از محدودۀ مجاز استانداردهای جهانی خیلی خیلی بیشتر است. اعداد و ارقام آن، در اواخر سال با قاطعیت بیش‌تری اطلاع‌رسانی خواهد شد.
*در شهر رفسنجان وضعیت چگونه است؟ در تابستان که سیلاب رخ داد، موضوع فرونشست زمین در رفسنجان خیلی جدی مطرح شد. شما بررسی داشتید که بدانیم وضعیت حال حاضر چگونه است؟
ما به صورت خیلی جدی اعتقاد داریم که فرونشستی که طی چندین دهه در منطقۀ رفسنجان اتفاق افتاده است، در بروز سیلاب تاثیر دارد چرا که یکی از عوارض فرونشست این است که مناطق درگیر سیلاب افزایش می‌یابد و این را در سیلاب مردادماه در رفسنجان خیلی جدی شاهد بودیم چرا که در چند دهۀ گذشته توپوگرافی زمین در این منطقه تغییر کرده است. البته، صرفا این موضوع در بروز سیلاب‌ها دخیل نبوده ولی این شرایط هم یکی از فاکتورهای موثر در سیلاب محسوب می‌شود. عوامل انسانی مثل دست‌کاری در مسیر رودخانه‌ها هم در این سیلاب نقش داشته است.
*اخیرا شهردار دوساری در عنبرآباد خبری داده که شکاف‌های ناشی از فرونشست زمین به نزدیکی این شهر رسیده است. دربارۀ این شهر مطالعاتی داشته‌اید که بدانیم اوضاع چگونه است؟ و آیا نیاز به تخلیۀ شهر است؟
دوساری از توابع شهرستان عنبرآباد است و در ابتدای سخنانم گفتم که این منطقه دارای نرخ بالای فرونشست است. در دشت عنبرآباد کمتر جایی پیدا می‌شود که چنین شکاف‌هایی وجود نداشته باشد و در جوار خیلی از آبادی‌ها هم هست. اتفاق تازه‌ای نیست ولی در سه، چهار سال اخیر، خیلی توسعه پیدا کرده و میزان آن بیشتر شده است.
*تخلیۀ چنین شهرهایی را پیشنهاد می‌کنید؟
سال گذشته و در جریان سیلابی که دی‌ماه اتفاق افتاد، در روستای گنج‌آباد منوجان شکاف‌هایی که از قبل ایجاد شده بود، عیان شد. شورای عالی شهرسازی و معماری برخی دستگاه‌ها از جمله راه و شهرسازی و مرکز تحقیقات راه و مسکن را موظف کرده تا حتما برای طرح‌های عمرانی چه در زمینۀ شهرسازی و چه خارج از محدودۀ شهرها و در شریان‌های حیاتی حتما استعلام فرونشست گرفته شود، مرکز تحقیقات راه و شهرسازی هم موظف شده برای مقاوم‌سازی و ضوابط ساخت‌وساز در پهنه‌هایی که درگیر فرونشست هستند کارهایی انجام بدهد. بعد از آن، اطلاع دقیقی ندارم چه اقداماتی انجام شده است. خودم اما تاکنون نشنیدم چنین ضوابطی مشخص یا ابلاغ شده باشد. قرار بود تا اوایل امسال ابلاغ شود ولی من حداقل بی‌اطلاع هستم که ابلاغ شده یا خیر؟ موضوع جابه‌جایی که به آن اشاره کردید، به این آسانی امکان‌پذیر نیست. عرصه‌های خیلی زیادی از سکونتگاه‌های شهری و روستایی درگیر فرونشست هستند. تاکید ما بر جلوگیری از فرونشستِ بیشتر و انجام اقداماتی برای جبران آنچه که اتفاق افتاده است. همان‌طور که شروع فرونشست و توسعۀ آن زمان‌بر است، فرایند جبران آن نیز طولانی است اما مجموعه‌ای از اقدامات در زمینۀ صرفه‌جویی و مدیریت صحیح منابع آب در قالب کارگروه سازگاری با کم‌آبی مشخص و تکالیفی که بر عهدۀ وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو و سایر دستگاه‌های متولی نهاده شده تا میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی کاهش پیدا کند. اقدامات اولیه‌ای که در این خصوص تاکنون انجام شده، نسبتا خوب بوده و به‌طور جدی دارد دنبال می‌شود.
*دربارۀ فرونشستی که پیرامون شهر کرمان در حال وقوع است آیا راهکاری وجود دارد تا در کوتاه‌مدت کنترل شود که پس از آن، جبران آن صورت گیرد؟
ریشۀ فرونشست به برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی برمی‌گردد که باید هرچه سریعتر این برداشت‌ها کنترل و تعادل بین تغذیه و برداشت ایجاد شود که اثر کوتاه‌مدت آن می‌شود اینکه نرخ فرونشست کمتر می‌شود تا به شرایط جبرانی در درازمدت برسیم. هرچه این اقدامات کوتاه‌مدت زودتر انجام شود، آثار آن در یکی، دو سال نمایان می‌شود و نرخ فرونشست کاهش می‌یابد. این‌طور نیست که اقدامات کوتاه‌مدت اصلا جوابگو نباشد. کلیت اما این است که در درازمدت باید به گونه‌ای اقدام شود تا از لحاظ فرونشست به وضعیت پایداری برسیم.
*سازمان زمینشناسی دربارۀ فرونشست وظیفه دارد که کار پایش و شناسایی مناطق فرونشست را انجام دهد. درست می‌گویم؟
پایش و پهنه‌بندی فرونشست دشت‌ها را انجام می‌دهیم.
*در این زمینه، با چه چالش‌ها و کمبودهایی در استان مواجهید؟
مشکل اصلی کمبود منابع مالی و اعتباری است. در سطح ملی هم همین مشکل وجود دارد. کل اعتبارات سازمان زمینشناسی در حوزۀ مخاطرات زمین‌شناختی که در بودجۀ امسال پیش‌بینی شده که خیلی اوقات به‌طور کامل هم تخصیص پیدا نمی‌کند، حدود پنج میلیارد تومان بوده است! این اعتبارات، فقط مربوط به فرونشست نیست و چندین مخاطره از جمله زلزله را نیز شامل می‌شود. در حالی که فقط برای پایش کل استان کرمان سالانه به بیش از دو میلیارد تومان نیاز داریم. این میزان اعتبارات، پاسخگوی نیازها نیست. در گذشته، این مخاطرات در ردیف‌های بودجه نبوده است و چند سالی است که مورد توجه قرار گرفته است. امیدوار هستیم در برنامۀ هفتم توسعه، به مطالعات مخاطرات زمین‌شناختی نیز توجه شود و در طول دورۀ برنامه، اعتبارات مورد نیاز تامین شود. / الف
نظر خود را بنویسید