فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: اگر تا چند سال پیش گفتن از سیل و بارش سیلآسا در شهر کرمان صحبت کردن از خواب و خیال و رویا بود، اکنون احتمال وقوع این بارش‌ها به گفتۀ دکتر مریم فدایی‌قطبی ـ عضو هیات علمی دانشگاه آنقدر بالاست که باید برای مدیریت آن به‌طور جدی و اصولی برنامه‌ریزی شود وگرنه شهر دچار بحران خواهد شد آن‌چنان که نه فقط معابر اصلی و زیرگذرها بلکه کوچه‌ها و زیرزمین‌ها و پارکینگ‌های خانه‌ها نیز پر از آب خواهد شد.
او در گفت‌وگو با فردای‌کرمان هشدار می‌دهد: وقتی بارش‌های ناشی از تغییر اقلیم و یا بارش‌های سیلآسا که انتظارش را نداریم رخ بدهد، هم سطح آبگرفتگی خیلی شدیدتر از معمول خواهد بود و هم این روش که آب را با پمپ‌ها و آبکش‌ها دفع کنیم دیگر جواب نمی‌دهد.
رئیس مرکز مطالعات محیطی شهر و روستای دانشگاه آزاد کرمان با بیان اینکه شهر کرمان در برابر بارش‌های سیلآسا آماده نیست، تاکید می‌کند که باید سیستم مشخصی برای دفع آب‌های سطحی در شهر داشته باشیم.
گفت‌وگو با او را در ادامه می‌خوانید.
*خانم دکتر از نظر شما شهر کرمان چقدر در برابر بارش‌های سنگین سیلآسا آمادگی دارد؟
ابتدا باید این پرسش را مطرح کنیم که چقدر محتمل است کرمان درگیر بارش‌های سیلآسا شود؟ پاسخ این است که احتمال بسیار بالاست و کاملا محتمل است در هر موقعیتی از سال چنین بارش‌هایی را تجربه کنیم چرا که دچار تغییر اقلیم شده‌ایم و اثرات متفاوت آن تاکنون بر ما تاثیر گذاشته و خواهد گذاشت. وقوع بارش‌های سیلآسا اگر فقط و فقط در شهر کرمان باشد بدون اینکه در اطراف شهر بارش داشته باشیم و این بارش بیشتر از میانگین سالانه باشد با آبگرفتگی روبه‌رو خواهیم شد. حالا هرچه شدت بارش بیشتر و مدت زمان آن طولانی‌تر باشد آبگرفتگی تشدید می‌شود. کما اینکه در بارندگی‌های معمولی هم در کرمان آبگرفتگی داریم. آبگرفتگی اما اگر از حدی بیشتر باشد به بحران تبدیل می‌شود چون شهر کرمان شیب ملایمی دارد و این‌طور نیست که آب بتواند از کل شهر خارج شود و به دشت‌های اطراف بریزد؛ در واقع گسترش شهر به گونه‌ای بوده که وارد دشت‌هایی مسطح شده که آب را در خود نگه می‌دارند. علاوه بر این، به‌دلیل سطوح غیرقابل نفوذی مثل آسفالت امکان اینکه آب در زمین نفود کند هم وجود ندارد. از طرفی جوی‌های آب سطح شهر که می‌تواند به‌عنوان سطوحی برای نفوذ آب عمل کنند لایروبی نمی‌شود و به همین دلیل به مرور خاک آن چرب شده است، در نتیجه آب از همین سطوح کم قابل نفودی که داشتیم هم جذب نمی‌شود. این عوامل باعث می‌شود تمام بارش‌ها را به شکل آب‌های سطحی در شهر داشته باشیم و شهر دچار یک بحران می‌شود؛ به خصوص زمانی که این آب وارد منازل مسکونی می‌شود. در صورت چنین شرایطی مکان‌هایی که در برابر ورود سیل مانعی ندارند از جمله زیرزمین‌ها و پارکینگ‌ها در تمام شهر دچار آبگرفتگی خواهند شد.
*آنچه که گفتید مربوط به زمانی است که باران شدید فقط در شهر ببارد و از بالادست آبی وارد کرمان نشود. اگر از بیرون هم آب اضافه شود شهر کاملا قفل خواهد شد. درست می‌گویم؟
بله. کرمان از سمت شمال و جنوب روی دشت‌هایی قرار گرفته که اگر آب در آن جریان پیدا کند، آن را به سمت شهر هدایت می‌کنند. یعنی آب از سمت هفت‌باغ و جادۀ جوپار و ماهان و سرآسیاب وارد کرمان و بحران چندین برابر می‌شود.
*در سال‌های اخیر شاهد بارش‌های شدید و آبگرفتگی معابر در شهر بوده‌ایم. هر بار شهرداری این آب را تخلیه کرده و معابر باز شده است. همین شاید این ذهنیت را در شهروندان و حتی برخی مسئولان شهری ایجاد کند که وضعیت نگران‌کننده‌ای نخواهیم داشت و بالاخره آب را تخلیه می‌کنیم اما آیا چه چیزی دربارۀ بارندگی‌های احتمالی در کرمان وجود دارد که نگران‌کننده است؟
آنچه که شما به آن اشاره کردید در اثر بارش‌های معمول در شهر پیش می‌آمده است. وقتی بارش‌های ناشی از تغییر اقلیم و یا بارش‌های سیلآسا که انتظارش را نداریم رخ بدهد، هم سطح آبگرفتگی خیلی شدیدتر از معمول خواهد بود و هم این روش که آب را با پمپ‌ها و آبکش‌ها دفع کنیم دیگر جواب نمی‌دهد چون تمام سطح شهر پر از آب می‌شود. وقتی از بارندگی‌های شدید صحبت می‌کنیم باید آق‌قلا و شهرهای نیویورک و پاکستان و آلمان را به خاطر بیاوریم. در برخی از این شهرها آنقدر آب جمع شده بود که جایی نبود آن را تخلیه کنند. بارندگی‌ها می‌تواند آنقدر شدید و حجم آب آنقدر زیاد باشد که اصلا تانکرهای آبکش نتوانند وارد آن شوند. این مسئله هم وجود دارد که سیستم دفع آب‌های سطحی شهر کرمان جوی‌های حاشیۀ خیابان و شیب طبیعی زمین است. جوی‌ها اما سال‌هاست لایروبی نشده، عمق و عرض آن متناسب با میزان بارش‌ها نیست و شیب آن‌ها هم دقیق نیست و فقط می‌توانند بارش‌های معمول که چند سالی هم به‌دلیل خشکسالی رخ نداده را جمع‌کنند. بنابراین این‌ها راه‌حل جدی مقابله با آب‌های سطحی در کرمان نیستند.
* چندین سال است دربارۀ این مسئله در کرمان صحبت می‌شود. شهرداری می‌گوید اقداماتی انجام دادم ولی شما معتقدید که کرمان در برابر بارش‌های سیلآسا آماده نیست. درست می‌گویم؟
بله.
*حالا چه باید کرد؟ اولویت امروز شهرداری کرمان انجام چه اقداماتی است؟
باید سیستم مشخصی برای دفع آب‌های سطحی داشته باشیم. اینکه آب را جمع‌آوری و در آبخیزداری استفاده کنیم خیلی ایده‌آل است. در وهلۀ اول باید از بحران جلوگیری و برای دفع آب‌ها فکری بکنیم. بنابراین اولویت اول سیستمی برای دفع آب‌های سطحی است و این اصلا هیچ ربطی به شبکۀ فاضلاب ندارد بلکه باید در کنار سیستم فاضلاب، سیستمی برای دفع آب‌های سطحی پیش‌بینی شود. در بارش‌های سنگین خروج آب به‌تنهایی از طریق جوی‌ها کارکرد ندارد چون در بهترین حالت جوی‌ها سطح معمولی از بحران را کنترل می‌کنند و اگر چندین برابر حد معمول باران ببارد این جوی‌ها کار نمی‌کند و در این شرایط در برخی مناطق خیابان‌های شیب‌داری مثل میرزا رضا و مشتاق و ناصریه باید آب را از شهر خارج کنند اما مثلا در طرح اصلی خیابان ناصریه به‌عنوان یکی از خیابان‌های اصلی جمع‌کننده و دفع آب‌های سطحی در شمال شهر کرمان، در مرحلۀ اول قرار بود کانیووی (آبراهه) وسط خیابان آب را منتقل کند و اگر آب از حجم بیش‌تری برخوردار بود کل خیابان به شکل رودخانه عمل کند و آن را به سمت شمالی شهر هدایت کند ولی در اجرا شیب برعکس و به سمت پیاده‌رو اجرا شده است ضمن اینکه به نظر می‌آید کل خیابان پوشش داده نشده و آب از چهارراه ناصریه به سمت پایین راه پیدا نمی‌کند؛ هرچند در چهارراه کارگر کانیووهایی را؛ آن هم به زشت‌ترین حالت ممکن گذاشته‌اند که حجم زیادی از آب را منتقل می‌کند ولی ما باز هم دچار آبگرفتگی در این محدوده هستیم.
*دو زیرگذر مهم آزادی و جبلیه را در شهر داریم. در بارندگی‌های شدید سیلآسا این دو سازه چه وضعیتی پیدا می‌کنند؟
زیرگذر جبلیه به احتمال زیاد وضعیت بسیار بدی پیدا می‌کند و پر از آب می‌شود چون در یکی از مسیرهای عبور آب‌های سطحی شهر احداث شده است. البته قبلا مجاور آن چند استخر تاخیری تعبیه شده بود ولی اگر آب از حدی بیشتر باشد هم این زیرگذر و هم زیرگذر آزادی و هر تاسیساتی که در سطحی پایین‌تر از زمین قرار دارند حتی زیرگذر ابوذر دچار آبگرفتگی خواهند شد. در بارش‌های شدید علاوه بر خیابان‌ها، کوچه‌ها نیز دچار آبگرفتگی می‌شوند؛ بسیاری از چاه‌هایی که برای دفع آب‌های سطحی در نظر گرفته شده یا سطح آب در آن خیلی بالاست یا سال‌هاست که به آن‌ها رسیدگی نشده، بنابراین اگر حجم آب از حدی بالاتر برود به راحتی وارد خانه‌های مردم و پارکینگ‌ها و زیرزمین‌ها می‌شود.
*چه میزان بارندگی شهر را به این بحران‌ها مبتلا می‌کند؟
در مدل‌های گوناگونی که از الگوی بارش‌های سیلآسا در کشورهای که تاکنون آن را تجربه کرده‌اند ایجاد شده دوره‌های بازگشت 100 ساله و حتی برخی 500 ساله را نشان می‌دهد یعنی بارش بسیار بیشتر از میانگین سالانه بوده است. هر بارشی که در مقطع زمانی کم و حجم بالا در کرمان بریزد امکان وقوع چنین شرایطی را فراهم می‌کند و حتی ممکن است ظرف مدت یک ساعت دچار چنین بحرانی بشویم.
*شهرداری می‌گوید در بارش‌های شدید جز اینکه آب‌ها را جمع کنم کاری از دستم برنمی‌آید. واقعا این‌طور است یا وظایفی دارد که آن را انجام نمی‌دهد؟
مسئولیت دفع آب‌های سطحی با شهرداری است. همان‌طور که عرض کردم برای دفع آب‌های سطحی باید سیستم مشخصی داشته باشیم. جوی‌های فعلی برای شرایط بحرانی کارآ نیستند. البته کرمان شهری خشک است و در شرایط معمول 29 روز در سال بارندگی داریم و شاید سرمایه‌گذاری برای ایجاد سیستم دفع آب‌های سطحی چندان معقول به نظر نرسد اما این مثل زلزله است و همان‌طور که امکان دارد روزی زلزله‌ای شدید رخ بدهد، دربارۀ سیل نیز چنین وضعیتی وجود دارد و باید انتظار داشته باشیم سیلی بیاید که شهر را دچار بحران کند بنابراین باید برای آن زیرساخت مشخصی داشته باشیم و این زیرساخت نه جوی‌هایی است که اکثر آن همین الان هم کار نمی‌کند و نه سیستم مکش آب با تانکر. برای خیابان‌های اصلی باید کانال‌های مخصوص دفع آب‌های سطحی داشته باشیم که آب را منتقل کند و برای فضاهایی مثل میدان ارگ و گنجعلیخان و میدان آزادی و چهارراه فیروزه و چهارراه احمدی باید سیستم مشخصی برای دفع آب‌های سطحی داشته باشیم. / الف
نظر خود را بنویسید