فردای‌کرمان – گروه فرهنگ‌وهنر: هفدهمین دورۀ جشنواره موسیقی نواحی ایران قرار است امسال برگزار شود اما هنوز استان میزبان این جشنواره مشخص نیست.
به گفتۀ فواد توحیدی دبیر جشنواره موسیقی نواحی، اگر کرمان عمدۀ هزینه‌های برگزاری را تقبل کند می‌تواند میزبان این جشنواره باشد و در این‌صورت ممکن است باز هم جشنواره موسیقی نواحی برای همیشه به میزبانی کرمان برگزار شود.
از سوی دیگر، طی روزهای گذشته هم انتشار اخباری مبنی بر انصراف کرمان از میزبانی جشنواره موسیقی در برخی خبرگزاری‌ها و فضای مجازی، سبب نگرانی و واکنش تعدادی از مردم، هنرمندان و اهالی فرهنگ و هنر کرمان شد.
کرمان ۱۴ دوره میزبان این جشنواره بوده و اکنون کرمانی‌ها از استاندار و مسئولان فرهنگی استان انتظار دارند که میزبانی این دوره را بپذیرند تا بار دیگر جشنواره موسیقی نواحی در کرمان ماندگار شود.
داوود میاندهی مدیر خبرگزاری ایرنا در کرمان در همین رابطه یادداشتی را منتشر کرده است که ما در فردای‌کرمان آن را بازنشر می‌دهیم.
میاندهی در یادداشتی با عنوان «رویدادی فراتر از رویداد اما نیازمند اجماع» در خبرگزاری ایرنا نوشت:
محمدرضا درویشی مولف دائره‌المعارف سازهای ایران و پژوهشگر برجستۀ موسیقی که خود اهل شیراز است تاکید دارد: «کرمان یکی از خاستگاه‌های مهم فرهنگی و موسیقی ایران و جهان است».
استاد درویشی در مقدمۀ کتاب «نگاهی به موسیقی نواحی کرمان» که چاپ اول آن سال ۱۳۹۷ به همت سیدفواد توحیدی منتشر شده می‌نویسد: «در حدود بیست و چند سال پیش، بی‌خبر از گنجی که در این استان (کرمان،از نظر موسیقی) نهفته است با کمک و راهنمایی برادر مرحوم ایرج بسطامی (خوانندۀ شهیر ایران) که او نیز درگذشت، مناطقی از کرمان شامل فَهرج، نَرماشیر، بم و کهنوج (نواحی شرقی و جنوبی کرمان) را تا حدودی بررسی کردم.... یکی از جالب‌ترین نکاتی که صرف‌نظر از بکر بودن نغمات و تنوع اقوام در این استان عجیب وجود دارد، سازهاست. در این ناحیه نه تنها از همۀ گروه‌های متعارف خودصدا، پوست‌صدا، زه‌صدا و هواصدا نمونه‌های متنوع و بدیعی وجود دارد، بلکه شاهد نمونه‌هایی از همۀ گروه‌های یادشده هستیم که نه تنها در کل ایران که در سطح جهان بی‌همتایند».
توحیدی نویسندۀ کتاب نگاهی به موسیقی نواحی کرمان و از موسیقیدانان و پژوهشگران ملی برتر این عرصه نیز در تدوین ماحصل ۲ دهه پژوهش خود در کتاب مذکور تاکید می‌کند: «کرمان به‌عنوان پهناورترین استان کشور، منبعی است بکر و متنوع از سازها و ملودی‌های موسیقی نواحی که غنای آن حیرت‌انگیز و خارج از توصیف است. کشف سازها، نقوش و تندیس‌های موسیقایی در حفاری‌های باستان‌شناسی استان حکایت از تاریخچۀ کهن موسیقی در کرمان دارد. این استان در طول تاریخ به دارالامان شهره بوده و این ویژگی باعث شده کرمان جایگاه فرهنگ‌ها، اقوام و نژادهای متفاوت باشد به‌طوری که تقریبا تمامی اقوام کشور در کرمان ریشه‌ای دیرینه دارند ... حضور اقوام مهاجر در کنار ساکنان کهن کرمان باعث شده این استان به سرزمینی رنگارنگ از طیف‌های فرهنگی مبدل شود. به همین دلیل انتخاب یک نوع موسیقی خاص به عنوان موسیقی کرمان، اصولا امری است ناممکن، در جای‌جای این استانِ نغمه‌ریز، آن‌قدر تنوع حاکم است که مخاطب می‌ماند کدام را موسیقی کرمان بنامد و مجبور است اقرار کند هر ناحیه در این استان، موسیقی خاص خود را دارد؛ با تفاوت‌هایی چشمگیر و گاهی آنچنان دور که از نظر سازبندی، فواصل موسیقایی، گردش ملودیک و گویش اشعار، کمتر اشتراکی بین آنها موجود است».
خاستگاه ملی و تنوع بالای موسیقایی
واقعیت اینکه ۱۵ دوره، کرمان با این خاستگاه ملی و تنوع موسیقایی، میزبان جشنواره ملی موسیقی نواحی کشور بوده به طوری که دبیرخانه دائمی آن نیز در این استان طی چند سال پیش دایر شد و امسال باید منتظر دورۀ هفدهم آن باشیم.
هرچند این سال‌ها رفته‌رفته همواره تردیدهایی مبنی بر برگزاری این جشنواره شکل گرفت آن هم دربارۀ رویدادی با این اهمیت که با هویت‌بخشی و هویت‌شناسی این سرزمین ارتباط مستقیم و برگزاری آن فواید بسیار دارد؛ تا اینکه کار به جایی رسیده که این روزها برخی رسانه‌ها از وجود «بن‌بست» در میزبانی دیار کریمان از این رویداد مهم یاد کرده‌اند.
یا مدیران فرهنگی ما از اهمیت و آثار چندوجهی این رویداد هویت‌ساز بی‌خبرند که باور آن سخت است و یا با وجود اشراف به اهمیت آن، تلاشی برای تخصیص بودجه، اجماع‌سازی به‌منظور برگزاری آن صورت نمی‌گیرد که در هر دو صورت اتفاقی بد است؛ فراموش نکنیم که در مسیر همۀ سال‌های گذشته در کشور، بسیاری از نمادهای فرهنگی، هویتی و زیرساخت‌های مهم این عرصه را یا از دست داده‌ایم یا در مسیر فراموشی قرار گرفته‌اند؛ از برخی گویش‌ها، پوشش‌ها، موسیقی نواحی و غیره تا سایر نمادهای مهم فرهنگی؛ و اگر دیر بجنبیم دیگر مصادیق و نمادهای هویتی باقی نخواهد ماند که به اتکای آن، سنگ‌بنای سایر ابعاد زندگی را روی آنها بنا یا به فرزندانمان معرفی کنیم.
موسیقی محلی و هویت‌بخشی
موسیقی نواحی، بخشی از هویت این سرزمین است که نه تنها سبب زنده شدن تاریخ و هویت ایرانیان می‌شود، بلکه در صورت احیا و رونق گرفتن، حتی قابلیت و ظرفیت جذب درآمد و گردشگر بسیار نیز دارد که می‌تواند بسیار بیشتر از وضعیت کنونی اشتغال‌آفرین باشد؛ یعنی غیر از ایجاد و تقویت نشاط اجتماعی در جامعه، تقویت پایه‌های اقتصادی و رونق اقتصادی هنرمندان و جوامع ملی پیرامون نیز به دنبال خواهد داشت اما حیف و صد حیف که آن را هم مثل بسیاری از دیگر ابعاد فرهنگی و هویتی خود داریم جلوی چشم یکدیگر از بین می‌بریم و توان تعریف رویداد حول محور موسیقی محلی در جای‌جای کشور با تمرکز بر تقویت گردشگری و اشتغال، آن‌طور که باید نداشته‌ایم.
وقتی از موسیقی یا به‌طور خاص موسیقی نواحی صحبت می‌کنیم، تنها از ملودی و صدایی آهنگین صحبت نمی‌کنیم که عده‌ای از جامعه هدف را جذب یا سرگرم می‌کند؛ فقط کافیست نگاهی به انواع گونه‌های موسیقی نواحی داشته باشیم تا به اهمیت، تاریخچه، نحوۀ شکل‌گیری، تاثیرات و اهمیت خرده‌فرهنگ‌ها و روایتگری‌های تاریخی که پشت آنها وجود دارد بیشتر پی ببریم.
اشعاری که خوانده می‌شود، نوع ملودی و تاثیراتی که موسیقی در محیط فردی برای انسان‌ها و کارکردهای اجتماعی‌اش، مثل کاهش آسیب‌های اجتماعی، هدایت برخی خرده‌فرهنگ‌ها و سایر ابعاد دارد، دریایی از معنا و جا برای کار دارد که متاسفانه در کشور کمترین استفاده از آن نمی‌شود.
تاریخ شفاهی نحوۀ شکل گیری برخی از همین آواها و اشعار، خود می‌تواند چندین کتاب، رساله، فیلم و دیگر تولیدات را سبب شود و مخاطبانی بس فراوان، و البته آثار زیاد در معرفی و جذب مخاطب داشته باشد.
به طور مثال لالایی‌ها، کارآواها، شادآواها، ترانه‌های مناظره‌ای، نغمه‌های عاشقانه، روایی و حماسی، سوگ آواها، منظومه‌ها، آواهای صوفیانه و قلندری، آواهای مذهبی و موسیقی زورخانه‌ای ازجمله گونه‌های موسیقی نواحی در کرمان به شمار می‌رود که وقتی در هر کدام از آنها دقیق می‌شویم و به بررسی مصداقی نحوۀ شکل‌گیری مصادیق هرکدام که ماندگار شده‌اند می‌پردازیم، خود تاریخی است نیازمند روایت و بخشی از زندگی و خرده‌فرهنگ‌های نیاکان ما در این سرزمین که اینک به دست ما سپرده شده‌اند.
لذا اهمیت حفظ این جشنواره و به طور کلی، اعتلای موسیقی نواحی در هر گوشه از ایران، تقویت دبیرخانۀ دائمی آن در کرمان که ۱۵ دوره به شایستگی این رویداد مهم را میزبانی کرده و داشتن برنامه برای ادامۀ آن، از الزامات مهم است که بر همۀ مدیران استانی و کشوری فرضی را ایجاد می‌کند تا هر کس در هر جا هر کمکی می‌تواند، داشته باشد و به جای درگیر شدن به برخی حواشی یا مسائل غیراصلی، مردم و کشور را از اصل این رویداد، محروم نکنند.
طی روزهای اخیر خبرهای ناگوار از احتمال برگزار نشدن یا حذف میزبانی کرمان از این جشنواره بااهمیت نگرانی‌ها را زیاد کرده است. در شرایطی که بعد از کرونا، همچنین سال ۱۴۰۱ به علت شرایط خاص کشور از نظر اغتشاشات و نیز وضعیت سال گذشته کرمان، برگزاری این رویداد دچار تکانه‌های شدیدی شد، انتظار می‌رفت و می‌رود که امسال، این جشنواره بسیار بانشاط‌تر، پرقوت‌تر و با برنامه از همه سال‌های قبل برگزار شود اما در عمل، با وجود انتصاب دبیر این جشنواره ملی از بین یکی از مشاهیر موسیقی کرمان، اما تاکنون خبرهایی که از آن شنیده شده، این مطالبه را نوید نمی‌دهد.
سال گذشته موسیقی نواحی بهصورت منطقه‌ای در چند استان برگزار شد که کرمان البته میزبان چند استان پیرامون بود و سال قبل از آن نیز به‌طور موقت به علت شرایط خاص کرمان، میزبانی آن را به استانی دیگر به امانت نهادند.
به نظر می‌رسد در باب چرایی و اهمیت باقی ماندن دبیرخانه دائمی جشنواره موسیقی محلی در کرمان برای صاحبنظران و مدیران فرهنگی، نیازی به توضیح نباشد و مصداق زیره به کرمان بردن باشد فقط همین انگاره بس که کافیست در سطح استانی، وقتی جشنواره موسیقی نواحی در داخل استان بین شهرستان‌های این دیار برگزار می‌شود، نیم‌نگاهی به تنوع بسیار بالا و کمیّت هنرمندان و گروه‌های هنری در جای‌جای استان بیاندازید؛ هر چند در هنگامۀ میزبانی از همین جشنواره در سطح ملی، بنا به اقتضا و به نشانۀ احترام به مهمانان دیگر استان‌ها، تعداد بسیار کمتری از گروه‌های استان و گلچین آنها در کنار سایر استان‌ها به رقابت می‌پردازند.
این روزها ساز ناکوک موسیقی جشنواره نواحی در کرمان، گویی که خبر از ناهماهنگی‌های اجرایی دست‌اندرکاران می‌دهد؛ هرچند هنوز خبری رسمی که گویای این ناهماهنگی باشد منتشر نشده اما از لابه‌لای کنش کاربران فضای مجازی و برخی شنیده‌های غیررسمی، چنین برداشتی متصور است.
تاریخ پرفرازو نشیب
این درحالی است که بیش از ۲ دهه از پایه‌گذاری جشنواره موسیقی نواحی در استان کرمان می‌گذرد؛ نخستین دورۀ جشنواره موسیقی نواحی در سال ۷۸ به میزبانی کرمان برگزار شد، هر چند به دلایلی پس از ۹ دوره برگزاری جشنواره به محاق تعطیلی رفت.
پس از ۹ سال وقفه اما بر اساس تفاهمنامه‌ای سال ۹۴ بین استانداری کرمان و مدیرکل وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی این استان منعقد، دبیرخانه جشنواره موسیقی نواحی به مدت سه سال در کرمان ایجاد شد و هنرمندان و سازهایشان دوباره به کرمان آمدند. دبیرخانه جشنواره موسیقی نواحی به مدت سه سال در کرمان ایجاد شد و هنرمندان و سازهایشان دوباره به کرمان آمدند.
همان زمان هم زمزمه‌هایی مبنی بر انتقال جشنواره موسیقی نواحی از کرمان به گوش می‌رسید، اما میزبانی گرم و کریمانه در کنار ظرفیت‌های بالای کرمانی‌ها در حوزۀ موسیقی نواحی باعث شد مسئولان و دست‌اندرکاران در برابر واقعیت بی‌چون و چرای موجود، صلاح را به ادامۀ جشنواره در کرمان ببینند، گرچه شیوع کرونا در سال ۹۸ و محدودیت‌های ناشی از آن، تغییراتی در نحوۀ برگزاری پدید آورد و سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی کرمان از ۱۰ تا ۱۳ آبان ۹۹ بدون حضور تماشاگر برگزار شد.
جشنواره چهاردهم نیز از ۲۹ مهر تا ۲ آبان ۱۴۰۰ با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و با حضور ۱۱۰ هنرمند در استان کرمان اجرا شد اما در شرایطی که علاقه‌مندان و هنرمندان در استان کرمان منتظر برگزاری دور بعد جشنواره در خاستگاه خود یعنی کرمان بودند، پانزدهمین دورۀ آن آبان سال ۱۴۰۱ در استان گلستان و شهر گرگان بهصورت موقت برگزار شد.
سال گذشته مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان به رسانه‌ها اعلام کرد که شیوۀ برگزاری جشنواره موسیقی نواحی ایران تغییر پیدا کرده و بهصورت منطقه‌ای برگزار می‌شود، دیار کریمان نیز شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران از ۲۱ تا ۲۳ تیر ۱۴۰۲ منطقه پنجم را با حضور استان‌های خراسان رضوی، یزد، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و جنوب کرمان میزبانی کرد.
نویدی که باید محقق شود
حال که قطار جشنواره موسیقی نواحی به ایستگاه ۱۷ خود رسیده هنوز برگزاری این جشنواره در استان کرمان در هاله‌ای از ابهام مانده و تعیین تکلیف نشده است.
البته انجمن موسیقی ایران مردادماه امسال نیز فراخوان هفدهمین جشنواره منطقه‌ای موسیقی نواحی ایران را پیرامون «ایران فرهنگی؛ طبقه‌بندی موسیقایی و تغییرات» منتشر کرد و قرار بود بخش اول این دوره از جشنواره در پنج منطقه ایران در مهرماه امسال، در یک گسترۀ ملی به همت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توسط انجمن موسیقی ایران و با همکاری ادارات کل فرهنگ و ارشاد استان‌های سراسر کشور بهصورت غیررقابتی برگزار شود که تاکنون این جشنواره برگزار نشده است.
هماهنگی‌ای که باید ادامه یابد
این در حالی است که معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ۱۰ دی‌ماه طی احکامی جداگانه اعضای شورای سیاستگذاری هفدهمین جشنواره موسیقی نواحی را معرفی کرد و سیدفواد توحیدی موسیقیدان و پژوهشگر مطرح کرمانی نیز به دبیری این رویداد منصوب شد.
در آخرین تحرک برای برگزاری جشنواره موسیقی نواحی در کرمان، روز ۹ دی معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، استاندار، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان و دبیر پیشین جشنواره موسیقی نواحی درباره ظرفیت‌های این استان در برگزاری جشنواره نواحی و دیگر رویدادهای هنری گفت‌وگو کردند.
براساس خبری که از این نشست منتشر شده، معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به توسعۀ صنعت در کرمان بیان کرد: «در زمینۀ فرهنگ و هنر استان کرمان یکی از بخش‌هایی است که امکان و ظرفیت بالایی در زمینه موسیقی، تئاتر و هنرهای تجسمی دارد و ما فراتر از یک جشنواره روی استان کرمان حساب می‌کنیم».
نادره رضایی اظهار کرد: «جشنواره موسیقی نواحی فقط مساله ما نیست، امکان بسیار ارزشمند موزه صنعتی (مستقر در کرمان) می‌تواند فضای فرهنگی و هنری خوبی ایجاد کند. به هر روی می‌خواهیم با رویکرد واگذاری جشنواره ماموریت اصلی خودمان را انجام دهیم. ظرفیت استان‌ها و امکان برگزاری با کیفیت جشنواره‌ها با امکانات دولتی و بخش صنعتی برای ما بسیار مهم است و می‌توانیم به توسعه فرهنگ و هنر کمک کنیم».
این اظهارات درحالی بود که طی تفاهم‌نامه‌های قبلی بین استانداری کرمان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازوکاری مشخص برای برگزاری این رویداد در روندی با همکاری مشترک دوطرف وجود داشته و آن هم اقدام مشترک و هماهنگ بوده است.
انتظاری به‌حق و روش کلان‌نگر برای رویدادی نیازمند اجماع
حال، ناظران و کارشناسان در استان کرمان بر این باورند که با توجه به ظرفیت‌های غنی و منحصر به‌فرد کرمان در موسیقی نواحی، تجربه ۱۵ دوره میزبانی و سایر اقتضائات، انتظار می‌رود در نتیجۀ عملیاتی شدن تفاهم‌ها و توافق قبلی بین استانداری و وزارت فرهنگ، برگزاری دورۀ هفدهم نیز به میزبانی کرمان و در قالب همان دبیرخانه دائمی که چند سال قبل دایر شد، در مسیر اجرا قرار گیرد.
ممکن است دربارۀ نحوه تامین هزینه‌های جشنواره یا چگونگی تعامل مشترک، برخی چانه‌زنی‌ها و امکان‌سنجی‌ها نیاز باشد که می‌توان طی مسیری مشترک هم با هم‌افزایی و پشتیبانی وزارتخانه مذکور و هم تامین بخشی از اعتبارات در استان، کار را به خروجی مناسب رساند.
به نظر می‌رسد ابتدا اولویت و اهمیت این جشنواره باید دیده شود؛ مهمتر از اینکه کدام نهاد چه سهمی در تامین بودجه را ایفا می‌کند، حفظ یک رویداد بسیار مهم فرهنگی و هویتی مدنظر باشد و با این نگاه، در رویکردی فرابخشی و اجماع‌محور، انرژی‌ها و ظرفیت‌ها برای تامین بودجه یا پشتیبانی اجرایی در مسیری مشترک که زمینۀ آن از سال‌های گذشته پایه‌گذاری شده به کار گرفته شود؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حتی اگر امسال در تامین کامل بودجه مورد نیاز هم در مضیقه باشد، می‌تواند از ظرفیت سازمان‌های زیرمجموعه یا ادارات کل مستقر در استان‌ها که هنرمندانشان را به این جشنواره اعزام می‌کنند برای حمایت و پشتیبانی از این رویداد بهره بگیرد و مدیریت استان کرمان نیز با جبران کاستی‌ها ضمن اتکا به ظرفیت‌های داخل استان اما با نگاهی کلان، در پاسخ به انتظارات به‌حق مردم و هنردوستان کرمانی و غیرکرمانی، زمینۀ لازم را برای میزبانی شایسته از این رویداد فراهم آورد و هماهنگی‌ها را در همین مسیر بسیج کند.
امید که با همین رویکرد، هم شاهد ادامه میزبانی کرمان در دورۀ هفدهم جشنواره باشیم و هم مثل برخی دوره‌های قبلی، در حاشیۀ این رویداد، طوری برنامه‌ریزی شود که در کنار بهره‌مندی تودۀ مردم و حضورشان در اجراهای موسیقی نواحی و معرفی هنرمندان و اجراها که به تقویت نشاط اجتماعی و وفاق ملی می‌انجامد، برای مخاطبان خاص و رسانه‌ها نیز کارگاه‌های تخصصی برای واکاوی علمی و تحلیلی این عرصه و ارائۀ پیشنهادهای متناسب با افق اعتلای موسیقی نواحی کشور، با خروجی عملیاتی، تدارک ببینند.
نظر خود را بنویسید