فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: مرمت هفت خانۀ تاریخی در شهر کرمان که سال 96 به شرکت پهنه آسمان تابان وابسته به جهاد نصر واگذار شد بعد از مدتی وقفه مجدد از سر گرفته شده است.
آن‌طور که محسن موحدی ـ معاون میراث‌فرهنگی استان کرمان به فردای‌کرمان گفت؛ در حال حاضر روند اجرای این پروژه به خوبی پیش می‌رود.
یکی از این خانه‌ها پیش از این مرمت شده و مرمت مابقی تقریبا از سال 99 متوقف شده بود. مجری پروژه در آن زمان دلیل توقف را افزایش هزینه‌ها و کمبود نقدینگی ذکر کرده بود.
در گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان دربارۀ جزئیات این پروژه گزارش می‌دهد.
عمارت تاریخی شترگلوی ماهان یکی دیگر از بناهایی است که همین شرکت قرار بود آن را مرمت و احیا کند اما سال گذشته خبر رسید که پروژه متوقف شده است. موحدی گفت که مرمت این بنا نیز اکنون فعال شده است.
در این گفت‌وگو دربارۀ رویکرد میراث‌فرهنگی در واگذاری بناها به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی نیز پرسیدم. موحدی اذعان کرد که در این زمینه استان تاکنون تجربۀ موفقی نداشته است و برخی دلایل آن را نیز شرح داد. او تصریح کرد که از هرکسی که قصد دارد در بناهای تاریخی سرمایه‌گذاری کند استقبال می‌کنند.
در همین حال، او این نکته را نیز مطرح کرد که نگاه مالکان خانه‌های تاریخی و قدیمی نسبت به ارزش‌های این بناها تغییر کرده و بسیاری از آنها متوجه شده‌اند که خانه‌شان دارای چه ارزش‌هایی است. وقتی پرسیدم که پس دیگر کسی آب زیر خانۀ قدیمی‌اش رها نمی‌کند که تخریب شود؟ توضیح داد که مدتی پیش این اتفاق در یکی از خانه‌های تاریخی پیرامون آتشکده زرتشتیان شهرکرمان رخ داده است که با ورود میراث‌فرهنگی از این تخریب عمدی جلوگیری شده است.
* پروژۀ مرمت خانه‌های تاریخی شهر کرمان توسط جهاد نصر در چه مرحله‌ای است؟ هنوز متوقف مانده است؟
این خانه‌ها که پشت آتشکده قرار دارند در قالب یک بافت حدود 30، 40 هکتاری ثبت ملی شده‌اند. طی سال‌های گذشته توانستیم اقدامات حفاظتی در این خانه‌ها انجام دهیم و بستر آماده شد تا سرمایه‌گذار بتواند کار مرمت و احیا را انجام دهد. در سال‌های گذشته توافق شده بود که جهاد نصر این پروژه را اجرا کند. پروژه را شروع کردند ولی به دلیل محدودیت‌های مالی، ادامۀ کار به تعویق افتاد. از آنجا که پروژه کند پیش رفته، مقداری آسیب هم به بناها وارد شد. خوشبختانه اخیرا این پروژه‌ها فعال شدند و در جریان بازدیدهایی که داشتم دیدم روند اجرا به خوبی پیش می‌رود. یکی از این خانه‌ها در مرحلۀ تکمیل پروژه است و به 100 درصد رسیده و مرمت بقیه در حال انجام است. در مجموع پروژه‌های جهاد نصر خوب پیش می‌رود. امیدوارم در آینده‌ای نزدیک یکی پس از دیگری به بهره‌برداری برسند. نگرانی ما الان از این خانه‌ها نیست. بابت خانه‌های خصوصی‌ای نگرانیم که در این مجموعه قرار دارند. گزارشی به ما رسید که یک خانه در این محدوده که بین وارثان بود رها و دچار آسیب شده است. تا از موضوع اطلاع پیدا کردیم مالکان را خواستیم و آنها متعهد شدند که اقدامات حفاظتی را دربارۀ این خانه انجام بدهند. من فکر می‌کنم تکمیل پروژۀ جهاد نصر قطعا بر بقیۀ مالکان نیز تاثیر می‌گذارد و پای کار می‌آیند.
*خانه‌های شخصی که به آن اشاره کردید در همان بافت 40 هکتاری پشت آتشکده قرار دارند؟
بله.
*همه را شناسایی کرده‌اید؟ تعدادشان مشخص است؟
متاسفانه تعددی از این خانه‌ها نوسازی شده و الان تنها کاری می‌توان انجام داد این است که نمای سمت کوچۀ آنها اصالت‌بخشی شود چون داخل بنا به‌طور کامل نوسازی شده است. تعدادی خانۀ دیگر در این محدوده وجود دارد که افرادی در آن ساکن هستند، تعدادی هم متروکه و رها شده‌اند و دارند آسیب می‌بینند که خوشبختانه تعدادشان زیاد نیست.
*برای اینکه جهاد نصر پروژۀ مرمت خانه‌های تاریخی را فعال کند کمبود منابع مالی که قبلا اعلام شد دارند با کمک میراث‌فرهنگی جبران شد؟
خیر. خود سرمایه‌گذار منابع مالی را تامین کرد. از آنجایی که تعداد پروژه‌های ما در سطح استان خیلی زیاد است ترجیح می‌دهیم تامین مالی پروژه‌هایی که به سرمایه‌گذار خصوصی یا ارگان‌های دیگر واگذار شده توسط خود این نهادها صورت بگیرد تا ما فرصت پیدا کنیم اعتبارات محدودی که داریم را در سطح استان هزینه کنیم.
*این تاخیری که جهاد نصر دراتمام این پروژه داشته طبق قرارداد چطور برای شهر کرمان جبران شده است؟ به هر حال نرخ مرمت این خانه‌ها در سالی که باید تمام می‌شد با الان تفاوت زیادی پیدا کرده و این به نوعی، ضرر برای شهر محسوب می‌شود.
اگر سرمایه‌گذار زودتر این پروژه را به پایان رسانده بود خودش هم بیشتر سود می‌برد. به هرحال، خودشان متوجه شدند هرچه کار طولانی‌تر شود بیشتر ضرر می‌بینند بنابراین، تلاش دارند هرچه زودتر مرمت این خانه‌ها تمام شود. ضمنا ما بیشتر تاکیدمان بر این است که در کنار سرمایه‌گذاری در بناها که باعث می‌شود از آسیب و تخریب نجات پیدا کنند اصالت و هویت اثر حفظ شود و به بهانۀ کاربری‌های تفریحی و گردشگری این‌طور نباشد که بنا را تغییر دهند. نمی‌ارزد بنا از اصالت بیفتد ولی کاربری پردرآمدی پیدا کند. هدف مهم ما از سرمایه‌گذاری حفظ بناها و ارزش‌های آن است.
*برای مراقبت از اصالت این خانه‌ها، چطور بر کار جهاد نصر نظارت می‌کنید؟
در سال‌های گذشته همکاران ما نظارت و بازدید بر اجرای پروژه داشتند. در جریان بازدیدهایی که خودم داشتم بخش‌هایی را دیدم که مقداری در آن زیاده‌روی شده و می‌شد با مصالح بهتری کار کنند ولی اصل اثر نجات پیدا کرده و این ایرادات هم علاج دارد و راه بازگشت برای آن وجود دارد. در مدتی که خودم حضور دارم تلاش می‌کنم نظارت دقیقی داشته باشیم.
*این خانه‌ها بعد از مرمت، کاربری گردشگری پیدا می‌کنند؟
کاربری‌های گردشگری متعددی از جمله راه‌اندازی رستوران‌های سنتی و اقامتگاه‌های بوم‌گردی و مراکز فرهنگی وجود دارد. با توجه به اینکه تعداد این خانه‌ها کم نیست کاربری‌های متفاوت تفریحی و فرهنگی و گردشگری داشته باشند بهتر است. تاکید ما این است که ضمن اینکه بناها کاربری تفریحی و گردشگری پیدا می‌کند پیام فرهنگی خود را هم به مخاطب برسانند. اصل این است که کاربری متناسب با شان بنا باشد و این هم نیاز به نظارت دارد.
*جهادنصر در طرح اولیه چه پیشنهاداتی برای کاربری این خانه‌ها داده است؟
از جزئیات برنامه‌ای که جهاد نصر دارد اطلاع ندارم ولی اجازه نمی‌دهیم به بهانۀ نوع خاصی از کاربری، تغییراتی در بنا ایجاد کنند بلکه کاربری باید براساس ظرفیت موجود بنا تعریف شود و این هم یک معما نیست؛ گزینه‌های متعددی در قالب کاربری‌های گردشگری و فرهنگی و تفریحی وجود دارد. می‌توانند اقامتگاه بوم‌گردی و خانه‌های صنایع‌دستی در این بناها تعریف کنند.
*خود شما به‌عنوان یک کارشناس پیشنهادتان برای کاربری این خانه‌ها چیست؟
چون این خانه‌ها در گذشته مسکونی بودند بهتر است کاربری بوم‌گردی پیدا کنند و برای اینکه از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه باشند در کنار بوم‌گردی، عرضۀ محصولات صنایع‌دستی هم داشته باشند.
*این خانه‌ها آنقدر وسعت دارند که بتوانند بوم‌گردی در آن راه‌اندازی کنند؟
بله. تعداد خانه‌ها زیاد است و در کنار هم قرار دارند. اگر کاربری‌های متنوعی به این خانه‌ها بدهند بهتر است.
*بهره‌برداری از این خانه‌ها با جهاد نصر است یا بهره‌برداری را به نهاد یا اشخاصی دیگری واگذار می‌کند؟
قاعدتا کسی که هزینه می‌کند توقع دارد خودش از آن بنا بهره‌برداری کند.
*مرمت و احیای عمارت شترگلو هم به همین شرکت واگذار شده و بعد از گذشت سال‌ها هنوز کار به سرانجام نرسیده است. این پروژه هم فعال شده یا متوقف است؟
این پروژه هم دچار وقفه و توقف شده بود. الان فعال است و در حال کار هستند. از این پروژه هم بازدید داشتیم و تاکید کرده‌ایم از اصول دور نشوند و محدودیت‌ها و ضوابط را رعایت کنند. حفظ ارزش و اصالت بنا از هرچیزی مهم‌تر است.
*طبق برنامۀ زمان‌بندی، جهاد نصر تا چه زمانی باید مرمت این پروژه‌ها را به اتمام برساند؟
زمانی که برای اجرای این پروژه‌ها داشتند محدود بوده ولی متاسفانه در چارچوب آن برنامۀ زمانی کار نکردند. الان چون کارگاه فعال است و از آنجایی که مرمت همیشه با اتفاقات و مشکلات پیش‌بینی نشده مواجه می‌شود باید فرصت بدهیم تا بنا را تمام کنند. همین که کارگاه فعال است خوشحالم. اجرای این پروژه‌ها یکی از آرزوهای خود من هم هست.
*رویکردی در این دوره در خصوص واگذری بناها دارید چگونه است؟ گفته می‌شود واگذاری بناها به سرمایه‌گذاران سخت و پیچیده است و شرایطی وجود دارد که بسیاری از سرمایه‌گذاران رغبت نمی‌کنند به این حوزه ورود کنند. برای تسهیل این سرمایه‌گذاری‌ها، چه رویکرد و برنامه‌ای دارید؟
متاسفانه تجربۀ خیلی خوبی در زمینۀ واگذاری بناها به سرمایه‌گذاران نداریم. تعداد آثار تاریخی در سطح استان بسیار زیاد است و اعتبارات ما به هیچ‌وجه کفاف این را نمی‌دهد به همۀ این آثار رسیدگی کنیم. خیلی از بناها مالکیت خصوصی و برخی مالکیت دولتی دارند و برخی هم وقفی هستند و بعضی دیگر بین وارثان قرار گرفته و با تعدد مالکیت رها شده‌اند و دارند آسیب می‌بینند. اگر بخواهیم به همۀ این بناها رسیدگی کنیم نه از نظر مالی و حقوقی و نه پرسنلی در توان ما نیست. اینکه سرمایه‌گذار بیاید خیلی خوشحال می‌شویم و از آن استقبال می‌کنیم. وقتی کسی برای سرمایه‌گذاری در بناهای تاریخی قدم پیش می‌گذارد توقع بهره‌برداری و بازگشت سرمایه دارد و این انتظار هم شاید باشد که یک جاهایی خیلی به آنها سخت‌گیری نکنیم. ما اما به تناسب وظیفۀ قانونی و وفاداری به ارزش‌های اثر، بناها را به سرمایه‌گذاران واگذار می‌کنیم و شروطی داریم از جمله اینکه طرح را باید تایید کنیم، تغییراتی در بنا ایجاد نشود و به اصالت سازه و اثر خدشه وارد نکنند و اگر تغییراتی هست برگشت‌پذیر باشد. شاید برخی‌ها این شرایط را نپسندند. با سرمایه‌گذاران و متقاضیان صحبت می‌کنیم و سعی می‌کنیم آنها را قانع کنیم تا این شروط را که به نفع همه است بپذیرند. همه باید بدانیم که ارزش‌های اثر است که برای سرمایه‌گذاری آنها جاذبه ایجاد می‌کند و اگر قرار باشد خیلی تغییر در آن ایجاد کنند جاذبۀ اصلی اثر را از بین می‌برند ضمن اینکه خیلی‌ها برای دیدن آن اثر تاریخی است که یک مجموعه را برای بازدید یا اقامت انتخاب می‌کنند. در سال‌های گذشته، صندوق احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی در کشور تشکیل شده تا کار واگذاری بناها به سرمایه‌گذار را انجام دهد. لیست بناهای تاریخی در استان که شرایط مناسب برای ارائه به سرمایه‌گذاران دارند به صندوق داده شده است و براساس همین فهرست، کار انجام می‌شود. اینکه می‌گویم تجربۀ خیلی موفقی در استان نداشتیم به این خاطر است که در سال‌های اخیر دیدیم در برخی از بناهایی که صندوق احیا واگذار کرده دخالت‌هایی در بنا صورت گرفته که نباید انجام می‌شده و این خوب نیست.
*دخالت از طرف صندوق احیا یا سرمایه‌گذار؟
متاسفانه در برخی موارد، صندوق آن‌طور که نیاز است حساسیت روی اصالت اثر داشته باشد این حساسیت را بروز نداده است. از طرفی، بناهایی که به سرمایه‌گذار واگذار می‌شود نیاز به نظارت دقیق دارد و از آنجایی که سرمایه‌گذار میلیاردها هزینه می‌کند برخورد کردن با آنها در مواردی که ایراداتی در کار پیش می‌آید آسان نیست. داریم تلاش می‌کنیم این مشکلات را برطرف کنیم.
*اینکه گفته می‌شود در دولت چهاردهم واگذاری بناها به سرمایه‌گذاران از طریق خود استان‌ها باید انجام شود صحت دارد؟
گاهی خودمان این کار را انجام می‌دهیم و اگر سرمایه‌گذاری در استان باشد که به این نتیجه برسیم واجد شرایط است و ارزش‌های یک اثر را درک می‌کند واگذاری را در استان انجام می‌دهیم. بسیاری از بناهای ما در فهرست صندوق احیا نیست و می‌توانیم آن را به متقاضیان واگذار کنیم. بنده آرزویم این است که بناها حفظ شود و برای نسل‌های آینده بماند. در برخی موارد ممکن است سرمایه‌گذار مجبور به دخالت در بنا باشد ولی باید در حد مجاز باشد و به اصالت اثر خدشه‌ای وارد نشود.
*در این مدتی که شما مسئولیت دارید رغبت سرمایه‌گذاران به کار در بناهای تاریخی را چطور ارزیابی می‌کنید؟ به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر گرایش به این حوزه به‌دلیل شرایط خاص اقتصادی و تورم و رکود در گردشگری کم شده است.
تصمیماتی که در حوزۀ میراث‌فرهنگی گرفته می‌شود تا به نتیجه برسد زمان می‌برد و باید فرصت داد تا تصمیمات به بار بنشیند و مراحل قانونی طی شود. ما همه جا اعلام کردیم که از هرکسی که بخواهد در بناهای تاریخی سرمایه‌گذاری کند استقبال می‌کنیم. برخی افراد مالک بنایی واجد ارزش هستند، ما اجازۀ تخریب این بناها را نمی‌دهیم و حق مالکانه هم که محفوظ است. در چنین شرایطی، یا باید خودمان آن بنا را تملک کنیم یا ارگان‌های دیگر مثل شهرداری تملک را انجام دهند یا اگر بین وارثان است پیشنهاد بدهیم که یک نفر آن را خریداری وکاربری برای آن تعریف کند یا اینکه سرمایه‌گذار دیگری بیاید و آن بنا را خریداری و در آن سرمایه‌گذاری کند. این اقدامات در دست انجام است. در شهرهایی مثل شیراز یا یزد بناها و بافت تاریخی حفظ و احیا شده است. ما هنوز خیلی عقبیم که بخواهیم بگوییم بافت تاریخی را حفظ می‌کنیم. البته اقداماتی در این زمینه شروع شده است. با راه‌اندازی خانه‌های بوم‌گردی به نظر می‌رسد نگاه مردم به خانه‌های قدیمی تغییر کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که همین خانه‌ها با اینکه گنبدی و خشت و گلی هستند بسیار ارزش دارند. این دیدگاه در بسیاری از مردم شکل گرفته است.
*پس دیگر آب زیر دیوار خانه‌های قدیمی و تاریخی رها نمی‌کنند که تخریب شود و جای آن چیز دیگری بسازند.
خوشبختانه نگاه‌ها در حال تغییر است ولی اینکه آب زیر خانه رها کنند هنوز هم هست. مدتی پیش به ما گزارشی داده شد که در بافت تاریخی پیرامون آتشکده مالک یک خانه آب زیر خانه می‌دهد تا خراب شود. این موضوع را پیگیری حقوقی کردیم و مالک را فراخواندیم و توضیح دادیم که این کار او جرم است و باعث می‌شود هزینه‌ای که خودش بابت مرمت باید انجام دهد بالا برود چون اگر چنین بناهایی تخریب هم بشود باز باید مثل اصل آن را بازسازی کنند. خلاصه اینکه این فرد را توجیه کردیم تا دست به تخریب عمدی نزند. / الف
نظر خود را بنویسید