فردای‌کرمان ـ عباس تقی‌زاده*: برخی از آئین‌های شهداد کرمان در کشور بی‌نظیر هستند. ثبت ملی، مستندسازی و معرفی آن‌ها دارای اهمیت فراوان است. یکی از این آیین‌ها، «سالاررجب» است که ۲۷ ماه رجب و مصادف با عید بزرگ و سعید مبعث رسول گرامی اسلام حضرت محمد(ص) اجرا می‌شود.
شهدادی‌ها به عید سعید مبعث و برگزیده شدن حضرت محمد (ص) به پیامبری «سالاررجب» می‌گویند. در این روز، اهالی بر اساس یک سنت دیرینه مبادرت به تهیۀ غذایی از گوشت خروس نذری می‌کنند.
این سنت که قدمتی بیش از 300 سال دارد از گذشته تا به امروز تغییراتی داشته است.
در گذشته وقتی خانواده‌ای صاحب فرزند پسر می‌شد برای سلامتی فرزند نذر می‌کردند که یک سال یا بیشتر و حتی تا پایان عمر در عید مبعث، آئین سالار رجب را انجام دهند. برای این منظور خروسی تهیه می‌کردند یا اینکه از خروس‌هایی که در خانه پرورش می‌دادند حداقل یک قطعه را انتخاب می‌کردند. آن خروس را خروس سالاررجبی می‌گفتند.
خروس را که دستکم شش ماه سن داشت هنگام طلوع آفتاب ذبح می‌کردند. بعد از سربریدن خروس، پرهایش را جدا می‌کردند و گوشت آن را با حبوبات، سیب‌زمینی و پر(برگه) به و برگه زردآلو (ترشاله) می‌پختند. گاهی نخود خیس شده را با پر (برگه) به و برگه زردآلو می‌کوبیدند. پس از پخته شدن گوشت و حبوبات، آبگوشتی غلیظ و بدون آب آماده می‌شد. استخوان‌های خروس را کاملا جدا کرده و کنار می‌گذاشتند. همچنین صبح زود با آرد گندم، خمیر می‌کردند و نانی می‌پختند که به آن پطیر سالاررجبی می‌گفتند. غذای پخته شده را روی یک نیمه نان می‌گذاشتند و نیمۀ دیگر را روی آن برمی‌گرداندند. بعد روی سینی مسی می‌چیدند و بین همسایگان و نیازمندان توزیع می‌کردند. بعدها برخی همین غذا را آبدار آماده می‌کردند و داخل پیاله همراه با نان توزیع می‌کردند.
در یکی دو دهۀ اخیر این آئین، دستخوش تغییراتی شده است. سالاررجبی (گوشت خروس پخته شده با حبوبات) به آبگوشت تبدیل شده است. آبگوشت را هم در کاسه و به تازگی ظرف‌های یکبار مصرف با نان توزیع می‌کنند.
در گذشته استخوان‌های خروس را پس از پختن، از گوشت جدا می‌کردند و با پرهای آن و بخش‌های دورریختنی در پارچه سفیدی می‌پیچاندند، در سبدی حصیری قرار می‌دادند و بعدازظهر خانم‌ها آن را در چاه مخصوصی به نام چاه سالاررجب می‌ریختند. عصر عید مبعث در کنارِ چاه جشن می‌گرفتند. در دهه 30 آن چاه به حکم آیت‌الله قوامی از روحانیون شهداد پر می‌شود و از آن تاریخ به بعد اهالی استخوان‌های خروس را در پارچۀ سفیدی می‌گذاشتند و کنار گل محمدی چال می‌کردند و هنوز هم کمابیش چنین می‌کنند.
در چند سال گذشته علاوه بر خانه‌ها این رسم در امام‌زاده زید(ع) و مزار شهدای گمنام و مزرعۀ حنا نیز برگزار می‌شود. برای مثال تا 40 قطعه خروس را در مراسم عمومی ذبح می‌کنند. قبلا این مراسم محدود به ظهر بود، امسال برای نخستین بار در شامگاه عید مبعث در مسجد آیت‌الله بروجردی نیز برگزار شد.
این رسم را شهدادی‌ها در هر جایی که زندگی کنند انجام می‌دهند. حتی برخی که پدربزرگ و مادربزرگ‌هایشان آن را انجام می‌دادند نسل به نسل حفظ کرده‌اند و دیگر محدود به نذر برای فرزندان پسر هم نیست. برخی نیز به‌عنوان یک نذر و کار خیر با نیات خاص خود انجام می‌دهند.
آئین سالاررجب در شهداد فرصتی برای گرد هم آمدن و مهمانی اقوام و خویشان نیز هست و آن‌ها که نذر دارند معمولا برای ظهر عید مبعث، اقوام را دعوت می‌کنند.
همچنین در گذشته، پطیر(نان) خیراتی را در روزهای دیگر هم می‌پختند. برای مثال 10 قرص نان را در حد وسع و توانایی که داشتند برای سلامتی فرزند بیمار و ... بین نیازمندان توزیع می‌کردند.
آئین سالاررجب آن‌چنان که باید معرفی نشده و با توجه به گردشگرپذیر بودن شهداد، پیشنهاد می‌شود میراث‌فرهنگی، بخشداری، بومگردی‌ها و فعالان حوزه فرهنگ و رسانه برای معرفی بیشتر و برگزاری رویدادها و جشن‌هایی با حضور گردشگران با محوریت سالاررجب برنامه‌ریزی کنند.
آئین سالاررجب شهداد، قابلیت ثبت ملی دارد و پروندۀ آن از سوی میراث فرهنگی شهداد و استان کرمان در حال تکمیل است و درخواست می‌شود روند آن تسهیل و تسریع شود.
*دکترای ارتباطات، روزنامه‌نگار اهل شهداد
نظر خود را بنویسید