فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: عصر پنجشنبه 21 فروردین‌ماه یکی از گرم‌ترین روزهای کرمان را در سایۀ دیوارهای بلند کاروانسرای تاریخی روستای شفیع‌آباد در نزدیک‌ترین نقطه به بیابان لوت تجربه کردیم. بهانۀ حضور ما و جمع دیگری که به شفیع‌آباد رفته بودیم شرکت در نخستین جشنوارۀ سیر شهداد بود.
جشنواره‌ای که از روستای شفیع‌آباد ـ کاندیدای ثبت در فهرست روستاهای جهانی گردشگری آغاز شد و در برنامه‌ای در شهر شهداد به پایان رسید.
از لحاظ محتوایی که جشنواره داشت، انتظار برخی از شرکت‌کنندگان برآورده نشد. در حالی که پیش از این برنامه، شنیده بودم استاندار و حسن‌پور نمایندۀ کرمان و راور در مجلس هم به شهداد خواهند آمد، هیچ‌یک از آن‌ها نیامدند. در اواسط برنامه، گفته شد عطاپور معاون سیاسی و اجتماعی استاندار به مراسم می‌آید که او هم نیامد. معاون اقتصادی استاندار که این موضوع یعنی کشاورزی شهداد با حوزۀ مسئولیت او ارتباط مستقیم دارد هم نبود. نیکرو مدیرکل میراث‌فرهنگی استان از دیگر غایبان این جشنواره بود. خنجری فرماندار کرمان و تویسرکانی شهردار کرمان اما در کنار مردم شهداد در این رویداد حضور داشتند.
یک روز بعد از مراسم، با معین افضلی ـ فعال گردشگری، مدیر سابق پایگاه بیابان لوت در کرمان، عضو انجمن حامیان بیابان لوت و از دست‌اندرکاران برگزاری جشنواره گفت‌وگو کردم تا به برخی از انتقادات پاسخ بگوید. آنچه که در ادامه می‌خوانید حاصل این گفت‌وگوست.
*آقای افضلی، چرا محصول سیر و کشاورزی شهداد را به‌عنوان موضوع جشنوارۀ روز پنجشنبه انتخاب کردید؟ چه هدفی از این انتخاب داشتید؟
از آن‌جایی که دسترسی به جاذبه‌های لوت از مسیر شهداد آسان‌تر است این منطقه به‌عنوان یک مقصد جدی گردشگری مطرح شده و باید بگویم یکی از ظرفیت‌های مهم گردشگری نه فقط استان بلکه کشور است. در سال‌های گذشته و به‌ویژه بعد از ثبت جهانی لوت، گردشگری در این منطقه رشد پیدا کرده ولی مشکلاتی هم وجود دارد. به‌عنوان مثال، در حال حاضر از لحاظ کمیت بیش‌ترین اقامتگاه‌های بوم‌گردی را در این منطقه داریم اما شاید نیاز باشد از این پس، در زمینۀ کیفیت خدمات در اقامتگاه‌های بوم‌گردی کار کنیم. در کنار جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و فرهنگی که شهداد دارد، کشاورزی در این منطقه هم ظرفیت فراوانی برای جذب گردشگر دارد. با این نگاه بود که انجمن حامیان بیابان لوت با کمک شهرداری و شورای شهر شهداد و بخش میراث‌فرهنگی به صورت خودجوش و در بازۀ زمانی کوتاهی نخستین جشنوارۀ سیر را برنامه‌ریزی و به صورت محلی برگزار کردند. امسال این جشنواره محلی بود و بیشتر مردم شهداد و روستاهای منطقه به‌عنوان مخاطبان اصلی آن دیده شدند و چندان در زمینۀ جذب مخاطب استانی و کشوری کار نکردیم. هدف کلی ما این بود که سیر منطقه و مشکلاتی که کشاورزان دارند باری دیگر یادآوری و مسئولان نسبت به آن حساس شوند. شهداد و روستاهای حاشیۀ بیابان لوت از کمترین امکانات رفاهی برخوردار هستند. وضعیت آب‌وهوایی شهداد را در بعدازظهر یک روز فروردین‌ماهی تجربه کردید که چقدر گرم بود. در این گرمای طاقت‌فرسا، زنان و مردان و بچه‌های منطقۀ شهداد از ساعات ابتدایی روز تا عصر در مزارع مشغول برداشت سیر هستند. در زمان کاشت محصول در مهرماه هم هوا گرم است. بنابراین، کاشت و برداشت محصول در این منطقه کار بسیار پرزحمتی است. مردم این منطقه به‌خوبی از عهدۀ آن برآمده‌اند ولی با مشکلات متعددی مواجهند. در سال گذشته که تور دوچرخه‌سواری بیابان را برگزار کردیم، بخشی از مسیر را در بین مزارع تعریف کردیم تا محور گردشگری جدیدی ایجاد شود که وقتی مردم به منطقه می‌آیند، فقط مستقیم سراغ کلوت‌ها نروند بلکه در طول مسیر به آبادی‌ها و روستاها هم سر بزنند و چهرۀ متفاوتی از بیابان را تجربه کنند. اقتصاد شهداد برپایۀ گردشگری و کشاورزی است و کشاورزی یکی از ظرفیت‌های پرجاذبۀ منطقه است. در گذشته، علاوه بر سیر، پرتقال و حنا و گل‌خشت (گلرنگ) محصولات اصلی بخش شهداد بودند. ما با این جشنواره خواستیم به کشاورزی منطقه توجۀ بیش‌تری بشود. تولید سیر در شهداد نیاز به کار کارشناسی دارد تا بهره‌وری آن افزایش یابد. سیر شهداد علاوه بر خوراک در صنعت داروسازی هم استفاده می‌شود و از لحاظ کیفیت زبانزد است اما حبه‌های آن نسبت به سیر مناطق دیگر، کوچک‌تر است. شاید نیاز باشد در این زمینه اقدامات کارشناسی‌ای انجام شود. من که در شهداد کار کرده‌ام و به نوعی اینجا زندگی هم می‌کنم شاهدم که زحمت سخت و اصلی را کشاورزان می‌کشند ولی سود آن در جیب دلالان است که همین الان هم که فصل برداشت است در منطقه حضور دارند. در چند روز گذشته، سیر شهداد کیلویی 35 هزار و نهایتا 45 هزار تومان خریدوفروش می‌شده، دلالان سیر را می‌خرند و دو، سه برابر این نرخ می‌فروشند. همین کشاورز که شش ماه زحمت کشیده، بخواهد بذر و دانۀ سیر بخرد سال گذشته قیمت آن 300 هزار تومان بود! مقایسۀ این اعداد و ارقام به خوبی نشان می‌دهد که کشاورزان منطقه تنها می‌توانند حداقلی از معاش اولیۀ خود را از این طریق تامین کنند. یکی از نیازهای جدی منطقه، وجود کارخانۀ فرآوری سیر و احداث سردخانه‌هایی است که بتوان سیر را در آن نگهداری و به‌موقع وارد بازار کرد. کشاورزان سیر مشکلات متعددی دارند و می‌خواستیم با این جشنواره مقداری توجه متولیان را به این مسائل جلب کنیم ضمن اینکه تعریف تورهای گردشگری در مزارع سیر که در بین نخلستان‌های زیبا قرار دارند هم یک ظرفیت بسیار جذاب است. براساس تجربه و ارزیابی‌هایی که تاکنون داشتیم دریافتیم که برای گردشگران داخلی و خارجی همین‌قدر که کلوت‌های شهداد جذاب است مزارع سیر و تلاش مردمان حاشیۀ لوت جذابیت بسیار بالایی دارد ولی باید در این زمینه بیشتر کار کرد.
*به تناسب اطلاع‌رسانی و تبلیغاتی که شده بود، محتوای جشنواره چه برای مخاطب خاص و چه عام، غنی نبود. در شفیع‌آباد یک بازارچۀ کوچک صنایع‌دستی و محصولات محلی، آن هم کنار دیوار ورودی بنا برپا کرده بودید که امکان عکاسی از کاروانسرا گرفته شده بود. البته در شهداد جُنگی که برگزار شد از سوی عامۀ مردم مورد توجه قرار گرفت هرچند که نسبت به محتوای این برنامه هم ایرادات جدی وجود داشت. فکر نمی‌کنید برای جشنواره‌ای با این اهداف که اشاره کردید محتوای قوی‌تری باید تدارک دیده می‌شد؟
هرکاری انجام شود قطعا ایراداتی دارد. این جشنواره به صورت مردمی برگزار شد. مخاطب اصلی هم خود مردم روستاهای شهداد و کسانی بودند که در حاشیۀ لوت زندگی می‌کنند. حدود سه هزار نفر از این جشنواره استقبال کردند و برای آن‌ها جذابیت داشت ولی اگر مخاطب استانی یا کشوری حضور داشت قاعدتا باید کارهای دیگری هم انجام می‌شد. این موضوع نباید نادیده گرفته شود که چنین رویدادی در چه منطقه‌ای و با چه زیرساخت‌ها و امکانات و شرایط آب‌هوایی برگزار شد. اینکه می‌گویید غرفه‌ها در مکان نامناسبی قرار داشت، درست است اما ما باید از قبل به این فکر می‌کردیم که اگر مثلا طوفان با سرعت 60 کیلومتر بر ساعت بوزد چه اتفاقی می‌افتد. اینکه غرفه‌ها کجا قرار بگیرد براساس چنین عواملی بود. پر کردن این غرفه‌ها و فرهنگسازی برای مردم شفیع‌آباد که در اوج کار برای برداشت سیر هستند هم بخشی از کار بود. کشاورزان این منطقه این روزها خودشان در حال پیدا کردن بازار فروش هستند. از مرحلۀ کاشت تا داشت و برداشت و فروش برعهدۀ خود مردم است و دولت هیچ‌یک از این کارها را برای آن‌ها انجام نمی‌دهد. ایده‌آل این بود که جشنواره پنج روز و یا لااقل یک هفته در منطقه دایر باشد ولی باید به کشاورزی که در اوج کار اصلی‌اش است بگویی شغلت را تعطیل کن و به غرفۀ نمایشگاه بیا و محصول خود را فقط معرفی کن؛ چون هنوز سیر به مرحلۀ برداشت نهایی نرسیده و برای فروش مناسب نبود. به خاطر اینکه شرایط آب‌وهوایی نسبت به گذشته تغییراتی داشت، برداشت سیر حدود 10 روز دیگر است در حالی که در سال‌های گذشته تقریبا همین ایام زمان برداشت محصول بود. اگر بخواهیم جشنواره پنج، شش شب برگزار شود و مخاطب گسترده‌تری هم داشته باشد، نیاز است دولت ورود کند و بودجه‌ای اختصاص دهد. ما با برگزاری این رویداد می‌خواستیم جامعۀ محلی هم به این نتیجه برسد که کشاورزی و سیر می‌تواند هم در حوزۀ گردشگری و هم تامین معیشت خودشان نقش مهم‌تری ایفا کند و بیش از گذشته جدی گرفته شود که فکر می‌کنم تا حدودی در این حوزه موفق بوده‌ایم. بنابراین، باید بگویم که ما به بخشی از اهداف جشنواره رسیدیم اگر می‌خواهید استانداردهای یک جشنواره در شهر کرمان یا شهرهای دیگر را در نظر بگیرید و جشنوارۀ سیر را با آن مقایسه کنید، باید زیرساخت‌های شهداد را هم با این مناطق مقایسه کنید. اگر می‌خواستیم صبر کنیم تا برنامۀ ایده‌آلی برگزار شود مدام باید این رویداد را به آینده موکول می‌کردیم. تقریبا از شنبۀ همان هفته که جشنواره برگزار شد کار جدی برای برنامه‌ریزی و اجرا آغاز شد. ما که ماراتن لوت را برگزار می‌کنیم، به‌عنوان بخش خصوصی صفر تا 100 کار را برعهده داریم، جشنوارۀ سیر هم باید به بخش خصوصی واگذار شود. ما به‌عنوان انجمن حامیان بیابان لوت آمادگی داریم که آن را برعهده بگیریم. در این صورت اسپانسر جذب می‌شود و محتوای جشنواره به شکلی دیگر تعریف خواهد شد و حتی شاید بلیت‌فروشی هم داشته باشد.
*متولی جشنوارۀ امسال کدام نهاد بود؟
برای برگزاری این جشنواره شهرداری شهداد و شخص شهردار شهداد و رئیس شورای شهر و میراث‌فرهنگی بخش شهداد بسیار تلاش کردند و انجمن حامیان لوت هم فعالیت داشت اما این تلاش‌ها بیشتر از سر علاقه و عِرق به شهداد و در واقع، یک حرکت خودجوش بود و هرکسی براساس توانی که داشت بخشی از کار را پیش برد ولی متولی اصلی جشنواره یا باید جهاد کشاورزی باشد؛ آن هم در سطح مدیرکل و از چند ماه قبل برای آن برنامه‌ریزی شود یا به‌صورت مشارکتی با میراث‌فرهنگی برگزار شود. این جشنواره می‌شد امسال هم برگزار نشود اما ما گروهی از علاقه‌مندان به لوت و شهداد، با دست خالی در سطح محلی آن را برگزار کردیم و تقریبا حاشیه‌ای هم نداشت. جُنگ شادی که در شهر شهداد و با اجرای آقایان حشمتی و محمدحسنی و گروه موسیقی بوتیا و کنسرت پویا بیاتی برگزار شد، برای مردم محلی جذاب بود. حدود سه هزار نفر تا آخرین لحظات برنامه حضور داشتند. اگر وضعیت زیرساخت‌ها و میزان حمایت دولت و بخش خصوصی را لحاظ کنیم، برنامۀ خوبی بود.
*هواپیمایی ماهان که معین اقتصادی و یکی از سرمایه‌گذاران بزرگ در منطقه است در جریان برگزاری این رویداد نقشی نداشت؟
تا جایی که من اطلاع دارم نقشی نداشت. من که منتقد بسیاری از کارهای ماهان در منطقۀ شهداد هستم شاید خیلی جالب نباشد در این‌باره صحبت کنم ولی وقتی حرف از معین اقتصادی و مسئولیت اجتماعی یک نهاد بزرگ در میان است، انتظار می‌رود در این حوزه‌ها نقش پررنگی داشته باشد. جشنوارۀ سیر که برگزار شد، هواپیمایی ماهان نقشی در آن نداشت و حتی برای چند نفر از مهمانان از کمپ ماهان اقامت گرفتیم و بدون هیچ تخفیفی، هزینه را هم پرداخت کردیم. لااقل در آینده، این شرکت در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود چند رویداد شبیه جشنوارۀ سیر برگزار کند. ما در این برنامه حداقل 300،400 نفر مهمان داشتیم، کادر اجرایی هم بودند. همۀ این میهمانان و دست‌اندرکاران باید پذیرایی می‌شدند و برخی هم اقامت داشتند. اگر بخش دولتی این جشنواره را برگزار می‌کرد حداقل یک میلیارد تومان هزینه می‌برد. ما با دست خالی و با کمترین هزینه، آن را اجرا کردیم و طبیعی است که نواقصی هم در کار بوده باشد.
*ادارۀ میراث‌فرهنگی در این رویداد چه نقشی داشت؟
اداره کل میراث‌فرهنگی و همکاران و روابط عمومی اداره کل همکاری کردند. در حد 60 میلیون تومان هزینۀ خدمات نه هزینۀ نقدی برای بخش‌هایی از جمله سیستم صوت کمک شد. حمایت شهرداری کرمان بسیار ارزشمند بود. علاوه بر اینکه در کمترین زمان، دو، سه بیلبورد در سطح شهر را به اطلاع‌رسانی در خصوص این جشنواره اختصاص دادند، آقای تویسرکانی شهردار کرمان شخصا در مراسم شرکت کردند که بسیار جای قدردانی دارد. امام‌جمعه محترم سابق و امام‌جمعه محترم فعلی شهداد تا پاسی از شب در کنار برگزارکنندگان بودند. اگر این جشنواره این پیام را رسانده باشد که سیر شهداد اهمیت دارد و مردم شهداد اهمیت دارند، به نظرم ما موفق بودیم. فرماندار محترم کرمان در مراسم حضور داشتند و دیدند سه هزار نفر که تا ساعت سه، چهار عصر در مزارع مشغول برداشت سیر و کار بودند، بعد از آن به این برنامه آمدند و تا ساعت 10 شب هم ماندند. در پایان برنامه، آقای کلانتری راهنمای گردشگری برای حاضران دربارۀ ارزش‌های لوت توضیح داد و به زبان محلی به آن‌ها گفت که نبکاها یا کلوت‌ها چقدر برای منطقه و مردم دنیا اهمیت دارند. کجا می‌توانستیم یک کلاس آموزشی سه هزار نفره برگزار کنیم و به مردم یادآوری کنیم که شما در باارزش‌ترین منطقۀ دنیا زندگی می‌کنید و باید با حساسیت بیش‌تری از آن حفاظت و مراقبت داشته باشید؟ این اتفاق در جریان این جشنواره رخ داد.
* برای کسانی که از کرمان آمده بودند، حداقل انتظاری که از جشنواره داشتند این بود که امکان خرید بی‌واسطۀ سیر از کشاورزان فراهم شود ولی در این رویداد، تنها در یکی، دو غرفۀ کوچک سیر عرضه شد که زود هم تمام شد. این یکی از ضعف‌های بزرگ جشنواره نبود؟
قبول دارم این ضعف وجود داشت ولی عرض کردم که به‌خاطر شرایط آب‌وهوایی، امسال مقداری زمان اصلی برداشت محصول به تعویق افتاده است. از طرفی، برای برگزاری چنین رویدادی باید مناسبت‌های مذهبی هم مدنظر باشد. برنامۀ ما این بود که هفتۀ آینده جشنوارۀ سیر برگزار شود و بسیار علاقه‌مند بودیم که استاندار محترم و نمایندگان مجلس و دیگر مسئولان هم در مراسم شرکت داشته باشند. برای اینکه امکان حضور مقامات باشد مراسم به روز پنجشنبه 21 فروردین‌ماه موکول شد اگرچه باز هم، احتمالا به‌دلیل جلسات مهم‌تر، این مسئولان نتوانستند در مراسم حضور پیدا کنند. فرماندار محترم کرمان و نمایندۀ آقای حسن‌پور نمایندۀ مجلس در مراسم شرکت داشتند و به مزارع سیر هم رفتند و کشاورزان برخی از مشکلات خود را مطرح کردند که این هم اتفاق خوبی بود. جشنواره تمام شد ولی برداشت سیر حداقل تا 10 روز آینده ادامه دارد. از استاندار محترم و نمایندگان محترم مجلس تقاضا می‌کنم در این مدت باقی‌مانده، بازدیدی از مزارع سیر داشته باشند و از نزدیک در جریان مشکلات و مسائل کشاورزان منطقه قرار گیرند. این را هم بگویم که انتظار داشتیم اگر استاندار محترم فرصت نکردند تشریف بیاورند لااقل معاون اقتصادی ایشان در جریان این جشنواره به منطقه بیایند که این اتفاق هم نیفتاد. سیر یکی از محصولات مهم استان است و باید بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد. به نظر می‌رسد برای جلب توجه مسئولان و حساسیت بیشتر نسبت به شهداد و مسائل آن، باید بیشتر کار شود. دربارۀ خرید سیر که اشاره کردید، یک راهش همین است که در جریان جشنواره، شرکت‌کنندگان بتوانند خرید را انجام بدهند اما به نظر من، اگر این جشنواره در استان دائمی شود باید پلتفرمی مجازی آماده شود تا مشتریان، از طریق آن و به‌صورت مجازی بتوانند سفارش بدهند. حتما ایده‌های دیگری هم وجود دارد. برای اینکه همۀ این مشکلات شناسایی و رفع شود جشنواره باید متولی مشخصی پیدا کند. اگر بخواهیم به همین شکل که جشنواره امسال برگزار شد کار را ادامه دهیم شاید در نهایت یکی، دو سال دیگر برگزار شود.
*با این حساب، چشم‌انداز جشنواره مشخص نیست. درست می‌گویم؟
ما در بخش خصوصی اعلام آمادگی می‌کنیم که صفر تا 100 جشنواره را بدون هزینۀ دولتی برگزار کنیم. مردم منطقه مطالبه‌گر هستند و حتما در سال‌های آینده خواهان برگزاری آن خواهند بود و باید از الان به فکر تداوم آن باشیم. / الف
نظر خود را بنویسید