فردای‌کرمان ـ اسما پورزنگی‌آبادی: خانۀ شرکت‌فرش کرمان در کوچۀ 26 خیابان شریعتی (کوچۀ سردار) که تا نوروز امسال جزو بناهای مهجور و کم‌تر شناخته‌شده بود، با شروع عملیات ساخت ایستگاه آتش‌نشانی بازار در حیاط آن، به افکار عمومی رخ نمایاند.
اگرچه به‌دنبال شکل‌گیری موجی از مخالفت‌ها با این پروژه و اعلام موضع میراث‌فرهنگی مبنی بر اینکه خانه واجد ارزش است، شهرداری کرمان که مالک بناست از این طرح خود عقب‌نشینی و ساخت‌وساز در حیاط آن را متوقف کرد اما در مدتی که فعالیت داشتند، دیوار خانه تخریب شد. اکنون نگرانی از اینکه این بنای تاریخی به پاتوق معتادان متجاهر و یا زباله‌دانی تبدیل شود، شدت گرفته است.
قدمت این خانۀ تاریخی را قاجاری می‌دانند.
پس از انتشار خبر مربوط به پروژۀ شهرداری، محمد طاهری ـ از فعالان صنعت فرش کرمان تصویری را نشان داد که به احتمال زیاد مربوط به تابستان سال 1318 خورشیدی است. در این عکس، مرحوم محمد ارجمند کرمانی ملقب به سلطان قالی ایران و «ژان تیمو یاناکیس» رئیس وقت شرکت سهامی فرش ایران شعبۀ کرمان و تعدادی دیگر، بالای سر یک قالی که در حیاط این خانه پهن شده ایستاده‌اند.
طاهری دربارۀ این عکس به فردای‌کرمان می‌گوید: «شرکت سهامی فرش در سال 1314 خورشیدی تاسیس شد. اولین رئیس آن در کرمان، ژان تیمویاتاکیس یونانی بود. محل کارخانه و کارگاه ریسندگی و رنگرزی این شرکت در بلوار باستانی‌پاریزی است. این خانۀ تاریخی که به بازار تاریخی شهر چسبیده، احتمالا محل تجارتخانۀ اصلی و دفتر فروش شرکت فرش بوده است».
وی ادامه می‌دهد: «در جریان تحقیقاتی که انجام دادم مشخص شد که این قالی سفارش رضاشاه به آقای ارجمند کرمانی بوده است و وقتی که بافت آن تمام شده، برای برگزاری مراسمی شبیه رونمایی، آن را در حیاط تجارتخانه پهن کرده‌اند».
وی دربارۀ اینکه چرا این محل برای رونمایی از این فرش انتخاب شده است؟ اظهار می‌کند: «دفتر مرحوم ارجمند کرمانی در محلۀ خواجه‌خضر بوده است. وقتی که این قالی آماده شده و می‌خواستند برای دربار بفرستند، از آن‌جایی که کارگاه مرحوم ارجمند، صحن بزرگی نداشته و آقای ارجمند هم با آقای تیمو رفاقت داشتند، فرش را به این ساختمان می‌آورند، آن را در حیاط پهن کرده و با حضور برخی از سران وقت کرمان در کنار فرش عکس یادگاری گرفته و سپس آن را به دربار رضاشاه می‌فرستند».
این فعال صنعت فرش این روایت را از زنده‌یاد دکتر منوچهر ارجمندکرمانی شنیده است و در این‌باره می‌گوید: «ما نسل چهارمی هستیم که در زمینۀ صنعت فرش کرمان فعالیت داریم. مرحوم پدرم و پدربزرگ‌هایم در کار تولید فرش بودند البته از دهۀ 50 کار خود را تعطیل کردند. من بسیار به فرش و تاریخچۀ آن و اتفاقاتی که در گذشته در این حوزه رخ داده علاقه‌مندم. شرکت فرش هم بخشی از تاریخ فرش کرمان به حساب می‌آید. قبلا تابلوی قدیمی که روی آن نوشته شده بود: شرکت سهامی فرش ایران در کنار این بنا نصب بود که بعد از ایجاد کوچه‌ای در مجاورت شرکت فرش، تابلو را هم برداشتند».
وی با بیان اینکه مدتی پیش این تابلو را در انبار شرکت فرش دیدم، می‌افزاید: «در جریان همین پیگیری‌ها و پرس‌وجوهایی که دربارۀ شرکت فرش داشتم، این عکس که در حیاط تجارتخانۀ شرکت فرش گرفته شده به دستم رسید. آن زمان، تنها کسی که در این عکس حضور داشتند و در قید حیات بودند زنده‌یاد دکتر منوچهر ارجمند کرمانی بودند. ایشان آن زمان حدود هشت، 9 ساله بودند. دربارۀ این عکس با ایشان صحبت کردم و ایشان توضیح دادند که این قالی، سفارش کاخ شاه بوده و وقتی آماده شده این عکس که به نوعی رونمایی از آن بوده را گرفتند».
وی دربارۀ اینکه از قدمت این ساختمان آیا اطلاعی دارد؟ اظهار می‌کند: «اطلاع دقیقی از قدمت این بنا ندارم. یا از قبل بوده یا یکی، دو سال بعد از تاسیس شرکت فرش ساخته شده است».
وی ادامه می‌دهد: «این بنا یکی از ساختمان‌های مهم مربوط به تاریخچۀ صنعت فرش کرمان است. بعد از پروژه‌ای که شهرداری در آن شروع کرد، دیوار آن برداشته شده است. کاش اطراف خانه دیوار و حصار یا فنس می‌کشیدند».
این فعال صنعت فرش کرمان از متولیان می‌خواهد که این خانه را مرمت و احیا کنند و در پاسخ به این پرسش فردای‌کرمان که اگر قرار باشد کاربری به آن داده شود پیشنهاد شما چیست؟ می‌گوید: «می‌توان آن را به فضایی شبیه تیمچه یا سرای فرش تبدیل کرد که تعدادی از فعالان فرش در آن مستقر شوند و خرید و فروش فرش را انجام دهند. می‌توان در بخشی از آن، کاربری تفریحی و گردشگری مثل کافه فرش یا سفره‌خانه هم در نظر گرفت».
وی اظهار می‌کند: «ایدۀ دیگری که مدنظرم است تبدیل این خانه به موزه شرکت سهامی فرش است. می‌توان نمونه‌هایی از تولیدات قدیم شرکت فرش یا نقشه‌های قدیمی شرکت فرش را در این محل به نمایش گذاشت».
وی با تاکید بر اینکه متولیان حداقل حصار و دیواری در اطراف ساختمان ایجاد کنند تا از این بیشتر تخریب نشود، تصریح می‌کند: «این خانه نمادی از صنعت باسابقۀ فرش و دوران رونق این هنر قدیمی پرآوازۀ کرمان است و باید حفظ شود».
طاهری در پاسخ به این پرسش که آیا از نقشه‌های قدیمی شرکت فرش که اشاره کردید در این خانه به نمایش گذاشته شود خبر دارید که کجا هستند؟ می‌گوید: «حدود 10سال قبل دانشگاه باهنر این نقشه‌ها را خریداری کرد و قرار بود مرمت و بازسازی و اسکن و حفاظت و احتمالا بایگانی شوند».
به گزارش فردای‌کرمان، آنچه که همگان اذعان دارند این است که خانۀ تاریخی شرکت فرش کرمان فقط یک بنای قدیمی نیست بلکه بخشی از حافظۀ جمعی و هویت صنعت فرش کرمان است.
امروز که خطر فراموشی و تخریب، این اثر ارزشمند را تهدید می‌کند انتظار می‌رود مسئولان میراث فرهنگی و مدیران شهری با نگاهی مسئولانه وارد عمل شوند. احیای این خانه نباید به تعویق بیفتد.
انتظار می‌رود حفظ و بازسازی آن در اولویت برنامه‌های امسال قرار گیرد تا این میراث ارزشمند، همچنان زنده بماند و روایت‌گر بخشی از تاریخ معماری و فرهنگ کرمان برای نسل‌های آینده باشد. / الف
نظر خود را بنویسید