فردای‌کرمان ـ گروه جامعه: «گل سرخ» یا «گل محمدی» که روزگاری از دل گلستان‌های ایران به جهان راه می‌یافت، در پرونده‌ای زیر عنوان «آئین‌های فرهنگی مربوط به گل‌های رُز طائف» از سوی عربستان در فهرست جهانی یونسکو به نام این کشور ثبت شده است.
این در حالی است که ایران خاستگاه تاریخی گل سرخ یا همان گل محمدی است که در قرون اسلامی، به‌ویژه دورۀ صفوی به کشورهایی چون سوریه، ترکیه، عربستان، مراکش و بلغارستان برده و کشت شد. اکنون اما عربستان شیوۀ بهره‌برداری از این گل را به نام خود در یونسکو ثبت کرده است و ترکیه در حال ثبت عصاره گل محمدی به نام عصاره اسپارتا در اتحادیه اروپا است. اقدامی که انتقاد کارشناسان و فعالان میراث‌فرهنگی را نسبت به کم‌تحرکی ایران در ثبت و صیانت از میراث معنوی خود برانگیخته است.
ثبت گل سرخ البته اتفاقی تازه نیست و سال گذشته بود که عربستان سعودی در نوزدهمین جلسۀ کمیته بین‌الدولی میراث فرهنگی ناملموس در پاراگوئه، این گل را در پروندۀ «آیین‌های فرهنگی مربوط به گل‌های رُز طائف» به نام خود ثبت کرد اما حالا با برجسته‌سازی رسانه‌ای دوبارۀ این موضوع، موجی از انتقادها را در میان برخی از فعالان میراث فرهنگی و رسانه‌ها در ایران برانگیخته است.
به گفتۀ پژوهشگران، گلستان‌های شهر طائف عربستان نسبت به آنچه که در ایران وجود دارد وسعت محدودی دارد اما با برگزاری جشنواره‌های فصلی و صادرات محصولات فراوری شده، به مقصد گردشگری بین‌المللی تبدیل شده است.
در پاسخ به همۀ انتقادها، مقامات وزارت میراث‌فرهنگی می‌گویند پروندۀ مربوط به «گلاب و گلاب‌گیری در ایران» آماده شده و به یونسکو ارسال خواهد شد و احتمال پیوستن ایران به پرونده‌ای مشترک با عربستان وجود دارد.
به گزارش فردای‌کرمان به نقل از ایرنا، منتقدان بر این باورند که ایران با وجود پیشینۀ مستند و دیرینۀ کشت و فرآوری این گل در ثبت جهانی آن تعلل کرده و فرصت را از دست داده است؛ همان‌گونه که در پرونده‌هایی مانند «تار»و «چوگان»، جمهوری آذربایجان گوی سبقت را ربود و ایران در نهایت تنها به پرونده‌های مشترک آن‌ها پیوست.
به گفتۀ صاحب نظران، برخی شواهد تاریخی نشان می‌دهد این گل از دوران هخامنشیان در مناطق جنوبی غربی ایران کشت می‌شده و نخستین منابع مکتوب دربارۀ آن در قرن چهارم به گلاب‌گیری در میمند فارس اشاره کرده‌اند.
آن‌طور که پژوهش‌ها نشان می‌دهد این گل در دوران ملک‌شاه سلجوقی از ایران به‌ویژه منطقه قمصرِ کاشان به دمشق برده و کشت شده است.
بعدها، چیزی حدود ۳۵۰ سال پیش گیاه‌شناسی اروپایی با شناسایی این گل در دمشق سوریه، آن را با نام علمی «Rosa Damascena» یا همان «رُز دمشقی» نامگذاری می‌کند، نامی که کم‌کم ایران را از حافظه جهانی این گل دور کرد.
با وجود چنین پیشینه‌ای از گل سرخ یا گل محمدی در ایران، کشورهایی چون عربستان، ترکیه و بلغارستان که روزگاری این گونۀ رز را از ایران گرفته‌اند، با شناخت ارزش اقتصادی و فرهنگی این گل، آن را به محور توسعه گردشگری و تجارت بدل کردند.
در مقابل، ایران به‌رغم شهرت جهانی گل سرخ یا همان گل محمدی و گلابش، همچنان در مرز تولید سنتی باقی مانده است و بسیاری از کارشناسان تأکید می‌کنند که بی‌توجهی به جنبه‌های صنعتی و صادراتی این گل یا جنبه‌های گردشگری آن سبب شده تا کشورهایی که زمانی شاخه‌ای از گل ایران گرفتند، امروز ریشه‌های اقتصادی آن را در دست داشته باشند.
به گفتۀ کارشناسان هنوز در ایران، کشور خاستگاه گل سرخ، نه در عرصۀ فراوری محصولات و نه در حوزه گردشگری تخصصی و نه حتی در معرفی جهانی، اقدامی نظام‌مند صورت نگرفته است.
عضو هیأت علمی دانشگاه کاشان با تأکید بر اصالت ایرانی گل محمدی و ضرورت بازنگری در الگوی تولید آن گفت: «ایران با در اختیار داشتن بیش‌ترین حجم تولید گل محمدی در جهان، همچنان در مرحلۀ اولیه بهره‌برداری یعنی تولید گلاب متوقف مانده و از ظرفیت عظیم اقتصادی، علمی و گردشگری این گیاه ارزشمند بهره کافی نمی‌برد».
عبدالرسول ابراهیم‌آبادی دربارۀ سابقۀ تاریخی گل محمدی و جایگاه ایران در تولید آن افزود: «خاستگاه اصلی گل محمدی بی‌تردید ایران است و این موضوع نه تنها در منابع تاریخی بلکه در پژوهش‌های علمی بین‌المللی نیز به‌صراحت ذکر شده است و مقاله‌ای از یک گیاه‌شناس آمریکایی در سال ۱۹۸۱ انتشار یافته که در آن تأکید شده نخستین رویش و شناسایی این گیاه از ایران بوده است».
به گفته وی گل محمدی به‌صورت طبیعی در مناطق جنوب‌غربی ایران، به‌ویژه در اطراف اصفهان و استان فارس (شیراز، میمند و داراب) روییده و از دوران اسلامی به بعد به کشورهای مختلف از جمله عربستان، ترکیه، بلغارستان و مراکش راه یافته است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: «حدود ۳۵۰ سال پیش، نمونه‌هایی از این گل از ایران به دمشق برده و توسط گیاه‌شناسی به نام میلر با عنوان علمی گل دمشقی ثبت شد، در حالی‌که مستندات نشان می‌دهد منشاء واقعی آن ایران بوده است».
شاید وقت آن رسیده باشد که ایران، فراتر از گلاب‌گیری سنتی، به بازتعریف جایگاه جهانی «گل سرخ» خود بیندیشد تا بار دیگر رایحه این گل، نه در پرونده دیگران، که به نام ایران در جهان بپیچد.
ایران خاستگاه و کانون تنوع ژنتیکی گل محمدی در جهان است و این گل از ایران به عثمانی و سپس به سوریه و از آنجا به اروپا رفته است. ایران با ۳۰ هزار هکتار، بزرگترین سطح کشت گل محمدی در جهان را داراست.
آوازه گل‌های سرخ اصفهان نیز که نوعی از رز با نام علمی (Rosa damascena ) است و در دنیا با نام روز اصفهان (Rosa Ispahan ) شناخته می‌شود را باید در توصیفات مادفون روزن، کلود آنه، مادام دیولافوا، پیر لوتی و پیترو دلاواله پی‌گرفت که اصفهان را با عنوان «درخت پرگل بهشتی» و «گل سرخ جهان» یاد می‌کنند؛ توصیفی که دست‌مایه سرودن شعرها، آفریدن قطعات موسیقی، اجرای اُپرا، تابلو نقاشی و حتی کتابی تحت عنوان «گل‌های سرخ اصفهان» در آن سوی مزرهای ایران بوده است. / الف
نظر خود را بنویسید