فردای کرمان ـ گروه جامعه: دکتر جواد ابراهیمی عضو هیات مدیره انجمن صنفی معماران استان کرمان با ارسال نامهای سرگشاده به استاندار کرمان، خواستار تشکیل شورای راهبردی استان کرمان شد. این فعال صنفی حوزه معماری ضرورت تدوین برنامهی راهبردی توسعهی شهری کرمان را ضروری دانست.
در بخشی از نامهی عضو هیأت مؤسس کانون کشوری معماران ایران آمده است: «کرمان نیازمند یک “نقشهی راه سرمایهگذاری شهری” است که بر پایهی مزیتهای نسبی، ظرفیتهای اقلیمی و هویت تاریخی خود طراحی شود.»
به گزارش فردای کرمان، متن نامه به این شرح است:
در پی طرح دیدگاههایی در حوزهی معماری و شهرسازی استان کرمان که با نیت خیر اما گاه فاقد پشتوانهی نظری و اجرایی بیان شدهاند بر خود لازم دیدم نکاتی را در تکمیل و نقد این بیانات، با تکیه بر مبانی توسعهی پایدار، تجارب تطبیقی و ضرورتهای زیست تمدنی، به استحضار برسانم.
۱ـ ضرورت تحلیل ساختاری و پرهیز از سطحنگری
شهر کرمان، همانگونه که در ادبیات توسعهی پایدار شهری (Shishikura, 2018) مورد تأکید قرار گرفته، نیازمند تحلیلی ساختاری از مناسبات قدرت، اقتصاد غیررسمی، و الگوهای فضایی ـ اجتماعی مهاجرت است. توصیف سطحی چالشها، بدون ارائهی مدلهای اجرایی، ابزارهای سیاستگذاری و چارچوبهای تحلیلی، نهتنها راهگشا نیست، بلکه به تکرار چرخهی ناکارآمدیهای گذشته منجر خواهد شد.»
۲ـ مشارکت واقعی، نه نمایشی
در نظریهی برنامهریزی ارتباطی (Friedmann, 1987)، مشارکت بهمثابهی «حق تصمیمسازی» تعریف میشود، نه صرفاً شنیدن صداها. کارگروهها و شوراهای پیشنهادی تنها زمانی اثربخش خواهند بود که با سازوکارهای شفاف، نمایندگی واقعی جامعهی محلی را تضمین کرده و از سطح گفتوگو به سطح تصمیمسازی و اجرا ارتقا یابند. هیچ نهادی سزاوارتر از استانداری برای تصدیگری این فضا نیست.
۳ـ مدل اقتصادی بومی برای توسعه
توسعهی شهری بدون مدل اقتصادی بومیسازیشده، به سرنوشتی مشابه طرحهای جامع گذشته دچار خواهد شد. تجربهی موفق شهرهایی چون بارسلونا (Monclús, 2003) نشان میدهد که پیوند میان طراحی شهری، برندینگ مکانی و سیاستهای جذب سرمایهگذار، شرط لازم پایداری توسعه است. کرمان نیازمند یک «نقشهی راه سرمایهگذاری شهری» است که بر پایهی مزیتهای نسبی، ظرفیتهای اقلیمی و هویت تاریخی خود طراحی شود.
۴ـ بازتعریف بازآفرینی شهری
مفهوم «بازآفرینی شهری» باید از سطح شعار فراتر رفته و در قالب چارچوبی نظری، حقوقی و نهادی بازتعریف شود (Roberts, 2000). استفادهی کلیشهای از این واژه، بدون تبیین دقیق ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فضایی آن، نهتنها گرهی از مسائل شهری نمیگشاید، بلکه موجب اتلاف منابع و سردرگمی نهادها می شود.
۵ ـ میراث زنده و تمایز بافت تاریخی و فرسوده
کرمان، نهفقط یک استان، بلکه یکی از کهنترین بسترهای تمدنی فلات ایران است. از جیرفت تا شهداد، از ارگ بم تا بازار تاریخی کرمان، این سرزمین حامل لایههایی از حافظهی تاریخی، معماری بومی و نظم فضایی است که در ادبیات شهرسازی معاصر، ذیل مفهوم «میراث زنده» (Bandarin & van Oers, 2012) شناخته میشود.
متأسفانه در بسیاری از گفتمانهای رسمی، بافت تاریخی و بافت فرسوده خلط میشوند. اولی واجد ارزشهای فرهنگی و اقتصادی بلندمدت است و با حمایت صحیح میتواند به منبعی پایدار برای درآمدزایی و هویتسازی بدل شود. دومی صرفاً از منظر فنی دچار فرسودگی است. این خلط مفهومی، منجر به تخریب تدریجی هویت شهری شده است (UNESCO, 2011).
پیشنهاد میشود در سند راهبردی توسعهی شهری کرمان، محور مستقلی به «بازشناسی و بازآفرینی بافت تاریخی» اختصاص یابد، با تکیه بر اصول توسعهی مکانپایه (Rodwell, 2007) و مشارکت فعال ساکنان و متخصصان بومی.
۶ ـ کرمان بهمثابهی شهر-سرزمین
کرمان باید در سطح ملی و منطقهای، بهعنوان «شهر ـ سرزمین» (Territorial City) بازتعریف شود؛ شهری که توسعهی آن نهفقط درونزا، بلکه متکی بر پیوندهای تاریخی، اقلیمی و فرهنگی با پیرامون خود است. این نگاه، در ادبیات برنامهریزی فضایی نوین (OECD, 2016) و اسناد بینالمللی توسعهی پایدار نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
۷ ـ خطرات مدیریت پروژهمحور
غفلت از حکمرانی برنامهمحور و فقدان یک برنامهی راهبردی علمی و تمدنی، و در مقابل، تداوم مدیریت پروژهمحور و واکنشی، نهتنها موجب اتلاف منابع خواهد شد، بلکه خطر فروپاشی تدریجی هویت تاریخی، کاهش سرمایهگذاری پایدار و گسترش نارضایتی اجتماعی را در پی دارد.
۸ ـ پیشنهاد تشکیل شورای راهبردی توسعهی استان کرمان
تشکیل «شورای راهبردی توسعهی استان کرمان» با حضور نمایندگان متخصص واقعی مردم، بهویژه از تشکلهای مردمنهاد، متخصصان مستقل و نمایندگان بخش خصوصی، ضروری است. این شورا میتواند بهعنوان نهادی میانرشتهای، مشارکتی و پاسخگو، بستر شکلگیری یک الگوی بومی برای حکمرانی استانی و سپس شهری توسط خود مردم در کرمان را فراهم کرده و بازویی برای حمایت علمی و عملیاتی استانداری باشد.
اکنون، بیش از هر زمان، فرصت آن است که استانداری کرمان با ابتکار عمل، زمینهساز شکلگیری الگویی نوین از حکمرانی استانی و شهری در ایران شود.
با همافزایی نهاد دولت و جامعهی حرفهای، کرمان میتواند به الگویی ملی در توسعهی شهری تمدنمحور بدل گردد.
منابع علمی:
• Bandarin, Francesco, and Ron van Oers. The Historic Urban Landscape: Managing Heritage in an Urban Century. Chichester: Wiley-Blackwell, 2012.
• Friedmann, John. Planning in the Public Domain: From Knowledge to Action. Princeton: Princeton University Press, 1987.
• Monclús, Francisco Javier. “The Barcelona Model: An Urban Regeneration Process.” European Planning Studies 11, no. 8 (2003): 103–125.
• OECD. A Territorial Approach to the Sustainable Development Goals: Synthesis Report. Paris: OECD Publishing, 2016.
• Roberts, Peter. “Urban Regeneration: A Handbook.” In Urban Regeneration, edited by Peter Roberts and Hugh Sykes, 9–36. London: SAGE Publications, 2000.
• Rodwell, Dennis. Conservation and Sustainability in Historic Cities. Oxford: Blackwell Publishing, 2007.
• Shishikura, Shinichi. “Strategic Urban Development and Participatory Governance in East Asia.” Journal of Urban Management 7, no. 2 (2018): 85–98.
• UNESCO. Recommendation on the Historic Urban Landscape. Paris: UNESCO, 2011.
نظر خود را بنویسید